منظم بودن عادت ماهانه نشانۀ فعالیت نرمال و طبیعی بدن است. پریود باید منظم باشد، مگر این که خانمی باردار باشد، به فرزندش شیر بدهد، یائسه شده باشد یا به عارضه‌ای مبتلا باشد که باعث متوقف شدن قاعدگی شده باشد. عادت ماهانۀ نامنظم، دردناک یا شدید نشان دهنده وجود مشکلی جدی است. همچنین قاعدگی نامنظم باردار شدن را دشوارتر می‌کند. پزشک می‌تواند به منظم‌تر شدن پریود کمک کند.
بیماری‌ها و مشکلات ناشی از قاعدگی
قاعدگی دردناک (دیسمنوره)
قاعدگی همراه با درد را قاعدگی دردناک یا دیسمنوره می‌گویند. درد شایع‌ترین مشکلی است که خانم‌ها هنگام پریود شدن با آن مواجه می‌شوند. بیش از نیمی از خانم‌هایی که عادت ماهانه می‌شوند، نزدیک تاریخ پریودشان قدری دچار درد می‌شوند. برخی خانم‌ها فقط با احساس سنگینی در ناحیه شکم یا احساس کشش در ناحیه لگن مواجه می‌شوند؛ حال آن که عده‌ای دچار دل دردها و انقباض‌های شدید ناشی از درد سندرم پیش از قاعدگی (PMS) می‌شوند.
درد پریود تا حد زیادی با مصرف مسکن‌های غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) بدون نسخه مانند ناپروکسن، ایبوپروفن یا آسپرین آرام می‌شود.
دو نوع دیسمنوره وجود دارد که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم.
دیسمنوره اولیه
دیسمنوره اولیه نوع شایع‌تر قاعدگی دردناک است. این درد معمولاً ناشی از انقباض‌های رحمی است. رحم در زمان عادت ماهانه منقبض می‌شود تا لایۀ داخلی رحم بتواند از بدن خارج شود. نوجوانان مدت کوتاهی بعد از نخستین قاعدگیشان دچار دیسمنوره می‌شوند. درد قاعدگی اکثر بانوان به مرور زمان کمتر می‌شود؛ اما برخی درد قاعدگی شدیدی را تحمل می‌کنند. خطر ابتلا به قاعدگی دردناک در شرایط زیر افزایش می‌یابد:
- شروع عادت ماهانه قبل از ۱۱ سالگی
- شدیدتر یا طولانی‌تر بودن پریودها
- استعمال دخانیات
- تحمل استرس بالا
دیسمنوره ثانویه
دیسمنوره ثانویه معمولاً پی‌آمد ابتلا به یک عارضه است. درد ناشی از دیسمنوره ثانویه معمولاً به موازات افزایش سن شدیدتر می‌شود. همچنین درد قاعدگی ثانویه بیشتر از انقباض‌ها و دل دردهای عادی پریودی طول می‌کشد. وجود مشکلات زیر می‌تواند منجر به دیسمنوره ثانویه شود:
- اندومتریوز: این عارضه زمانی رخ می‌دهد که پوشش داخلی رحم بیرون از رحم و در جایی که به آن تعلق ندارد، رشد کند. این پوشش در واکنش به تغییرات ماهانه در میزان هورمون استروژن متلاشی می‌شود و بیرون از رحم خونریزی می‌دهد که می‌تواند منجر به درد و ورم شود.
- فیبروئید رحمی: فیبروئید رحمی به توموری گفته می‌شود که داخل دیواره رحم یا روی آن رشد کند. این تومورها تقریباً هیچ‌گاه سرطانی نیستند. برخی بانوان دچار فیبروئید رحمی، هنگامی که پریود نمی‌شوند، با درد لگن و خونریزی واژن مواجه می‌شوند.
- کیست تخمدان: کیست کیسه مملو از مایعی در تخمدان است. کیست تخمدان معمولاً علائمی را به وجود نمی‌آورد، اما باعث احساس درد هنگام پریود یا تخمک‌گذاری می‌شود.
زمان مراجعه به پزشک
در شرایط زیر به پزشک مراجعه کنید:
- چنانچه لخته خون موجود در خونریزی قاعدگی بزرگتر از یک سکه باشد.
- در مواقع دیگری به جز قبل از پریود یا در طول پریود دچار درد شوید.
ممکن است پزشک داروهای ضدبارداری هورمونی، مانند قرص، آمپول، حلقه واژینال یا دستگاه داخل رحمی هورمونی (IUD) را برای کمک به تسکین درد ناشی از اندومتریوز، فیبروئید یا کیست تخمدان تجویز کند. روش‌های هورمونی جلوگیری از بارداری گاهی اوقات به دلایل دیگری به جز دلیل اصلی، یعنی پیشگیری از بارداری برای بانوان مبتلا به بعضی عارضه‌ها تجویز می‌شود. چنانچه یکی از عارضه‌های فوق دلیل درد قاعدگی باشد و روش‌های غیرجراحی درد را تسکین ندهد، جراحی به عنوان آخرین راه‌حل پیشنهاد می‌شود.
قاعدگی نامنظم
قاعدگی نامنظم به حالتی گفته می‌شود که سیکل عادت ماهانه کوتاه‌تر یا طولانی‌تر از حد متوسط باشد؛ یعنی این که زمان بین نخستین روز آخرین عادت ماهانه تا شروع عادت ماهانه بعدی کمتر از ۲۴ روز یا بیشتر از ۳۸ روز باشد.
همچنین اگر مدت زمان سیکل عادت ماهانه از یک ماه تا ماه دیگر بیشتر از ۲۰ روز تغییر کند، باز هم قاعدگی نامنظم شمرده می‌شود. برای مثال اگر سیکل قاعدگی از یک سیکل ۲۵ روزه عادی در یک ماه به سیکل ۴۶ روزه در ماه بعدی تغییر کند و در ماه سوم دوباره به ۲۵ روز برگردد، قاعدگی نامنظم محسوب می‌شود.
علل قاعدگی نامنظم
از علل نامنظم بودن عادت ماهانه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلال‌های تغذیه: پریود نشدن یا عادت ماهانه نامنظم می‌تواند نشانۀ اختلال‌های تغذیه‌ای، عموماً آنورکسی نروزا (بی‌اشتهایی عصبی) باشد. البته هر گونه اختلال تغذیه‌ای از قبیل بولیمیا نروزا و اختلال پرخوری نیز می‌تواند باعث نامنظم شدن قاعدگی بشود.
- مشکلات تیروئید: ناراحتی‌های تیروئید مانند پرکاری تیروئید به نامنظم شدن عادت ماهانه دامن می‌زند. چنانچه غده تیروئید پرکار باشد، هورمون تیروئیدی مازاد بر نیاز بدن تولید می‌کند. ضمناً پرکاری تیروئید باعث کمتر شدن دفعات پریود و خفیف‌تر شدن خونریزی قاعدگی می‌شود.
- بالا بودن میزان پرولاکتین در خون: این عارضه اصطلاحاً هیپرپرولاکتینمی گفته می‌شود. هورمون پرولاکتین باعث رشد سینه‌ها در دوران بلوغ و تولید شیر در سینه مادر بعد از زایمان می‌شود. همچنین هورمون پرولاکتین سیکل قاعدگی را کنترل می‌کند.
- مصرف بعضی داروها مانند داروهای مورد استفاده برای درمان اضطراب یا صرع
- سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): این عارضه معمولاً باعث ایجاد چند کیست در تخمدان، عدم تعادل هورمونی و قاعدگی نامنظم می‌شود. سندرم تخمدان پلی کیستیک علت یک مورد از هر ده مورد قاعدگی نامنظم است.
- نارسایی ثانویه تخمدان (POI): این عارضه زمانی رخ می‌دهد که عملکرد تخمدان پیش از ۴۰ سالگی متوقف شود. حتی نوجوانان نیز ممکن است به POI مبتلا شوند. POI با یائسگی زودرس تفاوت دارد. برخلاف خانم‌هایی که دچار یائسگی زودرس می‌شوند، خانم‌های مبتلا به POI همچنان پریود می‌شوند، اما پریودشان عموماً نامنظم است. همچنین امکان بارداری زنان مبتلا به POI نیز وجود دارد.
- بیماری التهابی لگن (PID): قاعدگی نامنظم می‌تواند نشان دهنده ابتلا به PID، یعنی عفونت اندام‌های تناسلی باشد. PID عموماً پی‌آمد ابتلا به عفونت مقاربتی (STI) است.
- استرس: مطالعات نشان می‌دهد که تحمل استرس در درازمدت می‌تواند منجر به نامنظم شدن عادت ماهانه شود.
- دیابت کنترل نشده: دیابت نوع یک و نوع دو نیز از علل قاعدگی نامنظم به شمار می‌آید، اما چنانچه دیابت کنترل شود، عادت ماهانه نیز منظم‌تر خواهد شد.
- چاقی: چربی اضافه هورمون استروژن تولید می‌کند. استروژن اضافی سیکل نرمال قاعدگی را تغییر می‌دهد و باعث قاعدگی‌های نامنظم یا شدید و پریود نشدن در بعضی ماه‌ها می‌شود.
زمان مراجعه به پزشک
درمان به علت نامنظم شدن قاعدگی بستگی دارد. پزشک داروها و روش‌های ضدبارداری مانند IUD هورمونی، قرص، آمپول یا حلقه واژینال را برای کمک به کنترل سیکل قاعدگی تجویز می‌کند. همان‌طور که گفته شد روش‌های ضدبارداری کاربردهای دیگری نیز دارد.
خونریزی شدید
خونریزی شدید پریودی نیز از مشکلات شایع زنان است. برخی خانم‌ها خونریزی و درد پریودشان آنقدر شدید است که نمی‌توانند فعالیت‌های معمول روزانه مانند رفتن به محل کار یا تحصیل را انجام دهند.
علل خونریزی شدید
علل خونریزی شدید عبارت است از:
- مشکلات مربوط به تخمک‌گذاری: پوشش داخلی رحم در یک سیکل قاعدگی نرمال جمع و ضخیم می‌شود تا رحم برای بارداری آماده شود. اگر بارداری رخ ندهد، پوشش داخلی رحم طی دوران پریود از بدن خارج می‌شود. اگر عدم تعادل هورمونی به وجود بیاید یا تخمک‌گذاری انجام نشود، پوشش رحم بیش از حد ضخیم می‌شود و بیمار با خونریزی شدید و با الگویی غیرقابل پیش‌بینی مواجه می‌شود.
- مشکلات مربوط به لایه داخلی رحم: به هم خوردن تعادل بین هورمون‌ها یا لایه داخلی رحم باعث می‌شود که این لایه خونریزی بسیار شدیدی بدهد. در نتیجه، خروج این لایه از بدن در زمان عادت ماهانۀ بعدی موجب خونریزی شدید می‌شود.
- مشکلات تیروئید: خونریزی شدیدی یکی از نشانه‌های کم‌کاری تیروئید است. کم‌کاری تیروئید زمانی بروز می‌یابد که غده تیروئید هورمون‌های تیروئید را به اندازه کافی تولید نکند.
- فیبروئید رحمی: فیبروئید از بافتی عضلانی تشکیل می‌شود که داخل دیواره رحم یا روی آن رشد می‌کند و تقریباً هیچ گاه سرطانی نیست. فیبروئید رحمی می‌تواند باعث درد و خونریزی شدید یا نامنظم شود.
- پولیپ رحم: پولیپ زائده‌ای از بافت آندومتر، یعنی پوشش داخلی دیوارۀ رحم است. پولیپ رحمی معمولاً کوچک و غیرسرطانی است، اما به پریودهای طولانی یا شدید دامن می‌زند.
- مصرف بعضی داروها: مصرف داروهایی مانند داروهای رقیق کننده خون باعث طولانی یا شدید شدن عادت ماهانه می‌شود.
- مشکلات بارداری: سقط جنین یا بارداری اکتوپیک می‌تواند علت خونریزی شدید نامنظم یا غیرعادی پریودی باشد. بارداری اکتوپیک که حاملگی نابه‌جا یا خارج رحمی نیز گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که تخمک بارور شده بیرون از رحم جای بگیرد و زندگی مادر را به خطر بیاندازد. بارداری اکتوپیک یک مورد اورژانسی است و هرگز به یک بارداری سالم منتهی نمی‌شود.
- چاقی: چربی اضافه باعث تولید هورمون استروژن می‌شود. هورمون استروژن مازاد سیکل نرمال قاعدگی را تغییر می‌دهد و باعث شدید و نامنظم شدن یا حذف پریود می‌شود.
زمان مراجعه به پزشک
در شرایط زیر باید به پزشک مراجعه کنید:
- چنانچه پریود بیشتر از هشت روز طول بکشد.
- چنانچه خونریزی آنقدر شدید باشد که مجبور شوید هر یک یا دو ساعت یک بار، نوار بهداشتی یا تامپون را یک یا چند بار عوض کنید.
- اگر احساس سرگیجه، گیجی، ضعف یا خستگی می‌کنید یا در دوران عادت ماهانه یا بعد از آن دچار مشکلات تنفسی یا درد در قفسه سینه می‌شوید. این موارد می‌تواند علائم کم‌خونی باشد. کم‌خونی زمانی بروز می‌یابد که خون به دلیل کمبود آهن، نتواند اکسیژن کافی را به بدن برساند.
پزشکان برای درمان خونریزی شدید معمولاً اول از داروهای ضدبارداری هورمونی مانند قرص، آمپول، حلقه واژینال یا IUD هورمونی استفاده می‌کنند. همچنین ممکن است پزشک مصرف مسکن‌های بدون نسخه‌ای مانند ناپروکسن یا ایبوپروفن را برای کاهش درد، به خصوص بلافاصله قبل از شروع پریود یا به محض شروع آن توصیه کند.
خونریزی غیرعادی
منظور از خونریزی غیرعادی این است که خونریزی با پریودهای معمولی تفاوت دارد یا زمانی رخ می‌دهد که زمان عادت ماهانه نیست.
علل خونریزی غیرعادی
از علل خونریزی غیرعادی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی در دوران بلوغ و قبل از یائسگی موجب طولانی‌تر و شدیدتر شدن عادت ماهانه می‌شود. همچنین تغییرات هورمونی نامنظم شدن سیکل قاعدگی را نیز در پی دارد.
- اندومتریوز: این عارضه زمانی رخ می‌دهد که پوشش داخلی رحم بیرون رحم رشد کند.
- کیست تخمدان: خونریزی غیرعادی یکی از نشانه‌های پاره شدن کیست تخمدان است.
- سرطان‌هایی مانند سرطان تخمدان، رحم و دهانه رحم: هر گونه خونریزی واژن بعد از یائسگی می‌تواند نشانۀ ابتلا به عارضه‌ای جدی مانند سرطان رحم، دهانه رحم یا تخمدان باشد.
زمان مراجعه به پزشک
در صورت مشاهده خونریزی‌های غیرعادی زیر حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- خونریزی بعد از رابطه جنسی که بیش از یک بار رخ دهد.
- لکه‌بینی یا خونریزی در زمانی به جز دوره قاعدگی
- خونریزی پریودی که شدیدتر یا طولانی‌تر از حد معمول باشد.
- خونریزی بعد از یائسگی
پزشک فرآیند تشخیص و درمان را با بررسی ابتلا به مشکلات شایع‌تر در گروه سنی بیمار شروع می‌کند. بعضی از این مشکلات جدی نیستند و به راحتی درمان می‌شوند. پزشک داروهای ضدبارداری هورمونی مانند IUD هورمونی، قرص، آمپول یا حلقه واژینال را برای کمک به کنترل سیکل قاعدگی تجویز می‌کند.
فقدان قاعدگی (آمنوره)
فقدان قاعدگی قبل از یائسگی اصطلاحاً آمنوره گفته می‌شود. خانمی مبتلا به آمنوره دانسته می‌شود که:
- سه ماه پشت سر هم پریود نشده باشد.
- تا سن ۱۵ سالگی حتی یک بار هم پریود نشده باشد.
سه تا چهار درصد زنان دچار آمنوره می‌شوند.
علل فقدان قاعدگی
علل فقدان قاعدگی عبارت است از:
- بارداری: پریود در دوران بارداری متوقف می‌شود، چون تخمدان‌ها دیگر تخمک آزاد نمی‌کنند. ممکن است مادر با مقداری لکه‌بینی (خونریزی خفیف واژن) مواجه شود، اما این لکه‌بینی عادی است و معمولاً به معنای وجود مشکلی در بارداری نیست. اگر در دوران بارداری دچار لکه‌بینی شدید، جهت اطمینان به پزشک مراجعه کنید.
- شیردهی: برخی مادران تا زمانی که به فرزندشان شیر می‌دهند، پریود نمی‌شوند. البته عده‌ای نیز چند ماه بعد از زایمان پریود می‌شوند. هنگامی که تغذیۀ نوزاد از شیر سینه به غذاهای دیگر تغییر داده می‌شود، ممکن است تخمک‌گذاری بدون آن که مادر متوجه شود، انجام شود. تمام خانم‌ها اگر نمی‌خواهند بلافاصله بعد از زایمان دوباره باردار شوند، باید دربارۀ روش‌های ضدبارداری در دوران شیردهی با پزشک معالجشان مشورت کنند.
- اختلال‌های تغذیه، به ویژه آنورکسی عصبی: فقدان قاعدگی زمانی رخ می‌دهد که چربی بدن آنقدر کاهش پیدا کند که تخمک‌گذاری متوقف شود. آنورکسی غالباً لاغری شدید و کاهش وزن قابل توجهی را در پی دارد که برای سلامتی خطرناک است. درهر حال بی‌اشتهایی عصبی می‌تواند منجر به نامنظم شدن قاعدگی یا توقف کامل آن شود.
- وزن: افزایش یا کاهش وزن شدید می‌تواند منجر به فقدان قاعدگی شود. عادت ماهانه معمولاً بعد از لاغر شدن در صورت داشتن اضافه وزن یا چاق شدن در صورت کم بودن وزن بدن دوباره شروع می‌شود.
- استرس: استرس شدید و طولانی مدت بر بخشی از مغز که تولیدمثل را کنترل می‌کند، اثر می‌گذارد و در نتیجه تخمک‌گذاری و عادت ماهانه متوقف می‌شود. مدیریت استرس کمک می‌کند تا سیکل عادت ماهانه به حالت عادی برگردد.
- مشکلات هورمونی: مشکلات مربوط به اندام‌های تناسلی یا ناراحتی‌های ناشی از ابتلا به عارضه‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) فقدان قاعدگی را در پی دارد.
- بیماری‌های جدی دیگر، مانند نقص‌های مادرزادی و تومورهای مغزی: چنانچه این مشکلات درمان شود، بیمار برای نخستین بار پریود می‌شود یا مشکل فقدان قاعدگیش برطرف می‌گردد.
زمان مراجعه به پزشک
در شرایط زیر با پزشک تماس بگیرید:
- چنانچه سه ماه است که پریود نشده‌اید و در دوران بارداری یا شیردهی نیز نیستید.
- ۱۵ سال را پشت سر گذاشته‌اید، اما هنوز عادت ماهانه را تجربه نکرده‌اید.
- سه سال از شروع رشد سینه‌هایتان گذشته اما هنوز پریود نشده‌اید یا این که سینه‌هایتان تا سن ۱۳ سالگی هنوز رشد نکرده است.
میگرن قاعدگی
از هر ده نفر خانم چهار نفر در طول زندگی خود دچار میگرن، یعنی سردردی شدید و دردناک می‌شوند. میگرن قریب به نیمی از این بیماران در حوالی دوره عادت ماهانه رخ می‌دهد.
پژوهشگران دربارۀ علت بروز میگرن قاعدگی مطمئن نیستند. عامل‌های بسیاری باعث شروع میگرن می‌شود که از آن جمله می‌توان به استرس، اضطراب و نورهای درخشان یا روشن اشاره کرد. همچنین هورمون‌های کنترل کننده سیکل قاعدگی نیز بر مواد شیمیایی موجود در مغز که در ابتلا به این سردردها نقش دارند، اثر می‌گذارند.
زمان مراجعه به پزشک
اگر فکر می‌کنید دچار میگرن قاعدگی هستید، به پزشک مراجعه کنید. چنانچه مبتلا به میگرن قاعدگی تشخیص داده شده‌اید، در صورت مواجهه با علائم زیر باید با پزشک معالجتان مشورت کنید:
- تغییر سردردها
- بی‌تاثیر شدن درمانی که قبلاً موثر بوده است.
- بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف داروها
- چنانچه قرص ضدبارداری هورمونی مصرف می‌کنید و دچار میگرن با اورا می‌شوید، یعنی این که لکه‌ها یا نورهای درخشان روشنی را می‌بینید که وجود ندارند.
- شدیدتر شدن سردرد هنگام دراز کشیدن
