پرکاری تیروئید (یا هایپرتیروئیدی) یک بیماری نسبتاً رایج هورمونی است و زمانی اتفاق می‌افتد که هورمون تیروئید بیش از اندازه در بدن وجود داشته باشد.
احتمال داشتن غده تیروئید پرکار در زنان ده برابر بیشتر از مردان است. علائم این بیماری در هر سنی، حتی کودکی، آغاز می‌شوند، اما در اکثر موارد، علائم بیماری زمانی بین سن ۲۰ تا ۴۰ سالگی شروع می‌شوند. پرکاری تیروئید اغلب در سفیدپوستان و آسیایی‌ها اتفاق می‌افتد.
علائم پرکاری تیروئید
یک تیروئید پرکار (هایپرتیروئیدی) علائم و نشانه‌های بسیاری دارد، اما بعید است تمامی آن‌ها در شما پدیدار شود. اگر مبتلا به پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدی) باشید، ممکن است برخی از علائم زیر را تجربه کنید:
- بیش‌فعالی
- نوسانات خلقی از قبیل اضطراب، تحریک‌پذیری و ناآرامی
- دشواری خواب (بی‌خوابی)
- احساس خستگیدائمی
- ضعف عضله
- مدفوع و ادرار مکرر
- چربی‌های اضافه در مدفوع که می‌تواند باعث شود مدفوع چرب شده و به‌سختی با آب پاک شود (اسهال چرب)
- حساسیت به گرما و تعریق مفرط
- کاهش وزن غیرقابل توضیح و غیرمنتظره علی‌رغم افزایش اشتها (اگرچه در تعداد اندکی از موارد، افزایش اشتها می‌تواند منجر به افزایش وزن شود)
- پریودهای بسیار نامرتب و خفیف، یا توقف کامل پریود
- ناباروری
- از دست دادن علاقه به رابطه جنسی
اگر دیابت داشته باشید، ممکن است علائم دیابتتان، از قبیل تشنگی و خستگی، درنتیجه پرکاری تیروئید وخیم‌تر شود.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت مشاهده هرکدام از موارد بالا به پزشکتان مراجعه نمایید. ممکن است این علائم نشانه پرکاری تیروئید نباشند، اما درهرصورت نیازمند بررسی‌های بیشتر هستند.
تهیه لیستی از علائم مشاهده‌شده در شما، می‌تواند در تعیین و تشخیص صحیح بیماری، مفید واقع شود.
علل پرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید زمانی اتفاق می‌افتد که غده تیروئید شما بیش‌ازحد هورمون‌های غده تیروئید، یعنی تیروکسین یا ترییدوتیرونین، را تولید کند.
تولید بیش‌ازحد هورمون‌های غده تیروئید می‌تواند درنتیجه بیماری‌هایی باشند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.
بیماری گریوز
بیماری گریوز، رایج‌ترین علت پرکاری تیروئید است. این بیماری می‌تواند در خانواده‌ها شیوع داشته و در هر سنی اتفاق افتد، اگرچه اکثراً در زنان با سن ۲۰-۴۰ سال رایج است. افراد سیگاری بیشتر مستعد ابتلا به بیماری گریوز خواهید بود.
بیماری گریوز یک بیماری خودایمنی است. در بیماری‌های خودایمنی دستگاه ایمنی چیزی را در بدن با یک ماده سمی اشتباه گرفته و به آن حمله می‌کند. در بیماری گریوز، بدن به غده تیروئید حمله می‌کند، که منجر به تولید بیش‌ازحد هورمون‌های تیروئید می‌گردد؛ اینکه چه عاملی موجب تحریک سیستم ایمنی بدن برای انجام این کار می شود، مشخص نیست. تصور می‌شود، مانند بسیاری از بیماری‌های خودایمنی، دلیل این امر، دخالت ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی باشند.
اگر مبتلا به بیماری گریوز باشید، ممکن است چشمانتان نیز تحت تأثیر قرار گیرند، که منجر به احساس ناراحتی در چشم و دوبینی می‌شود. این پدیده با نام افتالموپاتی گریوز نیز شناخته می‌شود. چشم‌ها در این حالت متورم شده و برجسته می‌شوند.
ندول‌های تیروئید
امکان اینکه توده‌هایی در غده تیروئید رشد کنند وجود دارد. چنین توده‌هایی ندول خوانده می‌شوند. دلیل ایجاد ندول‌ها مشخص نیست، اما آن‌ها معمولا غیر سرطانی (خوش خیم) هستند.
بااین‌حال، ندول‌ها می‌توانند حاوی بافت غیرعادی تیروئیدی باشند، که روی تولید طبیعی تیروکسین یا ترییدوتیرونین تأثیر گذاشته و در نتیجه منجر به پرکاری تیروئید می‌شوند. ندول‌هایی که محتوی بافت غیرعادی تیروئیدی باشند تحت عنوان ندول‌های سمی توصیف می‌شوند. ندول‌های سمی تیروئید تقریباً عامل یکی از هر ۲۰ مورد پرکاری تیروئید می‌باشند.
مکمل‌های ید
ید موجود در غذایی که می‌خورید توسط غده تیروئید برای تولید هورمون‌های تیروئید تیروکسین و ترییدوتیرونین، مورداستفاده قرار می‌گیرد؛ اما دریافت ید اضافی از مکمل‌ها ممکن است باعث شود غده تیروئیدتان بیش‌ازاندازه تیروکسین یا ترییدوتیرونین تولید کند.
این پدیده با نام هایپرتیروئیدی (پرکاری تیروئید) ناشی از ید شناخته می‌شود، همچنین در برخی موارد از این بیماری با عنوان پدیده جاد بازدو (JOD-Basedow) یاد می‌شود. این بیماری معمولاً زمانی رخ می‌دهد که شما از پیش در غده تیروئیدتان ندول داشته باشید.
آمیودارون
آمیودارون نوعی دارو است که به‌عنوان یک داروی ضد آریتمی معروف است، که به کنترل ضربان قلب نامنظم (فیبریلاسیون دهلیزی) کمک می‌کند. اگر شما در غده تیروئیدتان ندول‌های غیر سمی داشته باشید، استفاده از آمیودارون، به دلیل داشتن ید، می‌تواند منجر به هایپرتیروئیدی (پرکاری تیروئید) شود.
آمیودارون، از طریق آسیب‌رسانی شدید به بافت تیروئید، می‌تواند منجر به‌نوعی تیروئید پرکار (هایپرتیروئیدی) شود که معمولاً شدیدتر بوده و درمانش سخت‌تر می‌باشد. این نوع از پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدی) را هایپرتیروئیدی ناشی از آمیودارون می‌خوانند.
سرطان فولیکولار تیروئید
در موارد نادری، تیروئید پرکار می‌تواند درنتیجه سرطان تیروئید، که در فولیکول‌های تیروئید شما آغاز می‌شود، ایجاد شود. اگر سلول‌های سرطانی موجود در غده تیروئید، شروع به تولید تیروکسین با ترییدوتیرونین کنند، امکان دارد این پدیده اتفاق افتد. این پدیده همچنین با نام سرطان عملکردی (functioning) تیروئید شناخته می‌شود.
تشخیص تیروئید پرکار
تشخیص بیماری پرکاری تیروئید ممکن است بر اساس علائمی که در شما بروز می‌کند، صورت گرفته و نتایج آزمایش‌های انجام‌شده روی خون، تعیین می‌کنند که غده تیروئید شما چقدر خوب عمل می‌کنند. این آزمایشات به آزمایش عملکرد تیروئید معروف هستند.
آزمایش تیروئید
پزشک شما نمونه‌ای از خونتان را گرفته و آن را برای تعیین سطوح زیر می‌آزماید:
- هورمون محرک تیروئید (TSH)
- تیروکسین و ترییدوتیرونین (هورمون‌های تیروئید)
TSH در غده هیپوفیز، در مغزتان، ساخته می‌شود و تولید تیروکسین و ترییدوتیرونین را کنترل می‌نماید.
- اگر سطح تیروکسین و ترییدوتیرونین در خون شما نرمال باشد، غده هیپوفیزتان سطح نرمالی از TSH را آزاد می‌کند. هنگامی‌که تولید هورمون تیروئید بیش‌ازاندازه شود، غده هیپوفیز آزادسازی TSH را متوقف می‌نماید.
- اگر سطح تیروکسین و ترییدوتیرونین افت کند، غده هیپوفیز، TSH بیشتری تولید می‌کند تا سطح این هورمون‌ها را بالا برد.
چنانچه مبتلا به تیروئید پرکار باشید، آزمایش تیروئید نشان خواهد داد که سطوح TSH در خونتان همواره پایین‌تر از حالت عادی است. سطح پایین TSH بدین معناست که غده تیروئید شما پرکار بوده و احتمالاً بیش‌ازاندازه هورومون‌های تیروئید می‌سازد. این اولین بخش آزمایش تیروئید است.
سپس پزشکتان سطح تیروکسین و ترییدوتیرونین خون شما را می‌سنجد. اگر مبتلا به تیروئید پرکار باشید، سطح هر دو هورمون در خون شما بالاتر از حالت عادی خواهد بود.
درمان تیروئید پرکار
چندین روش درمانی برای درمان تیروئید پرکار موجود است. بهترین طرح برای شما بسته به علائمی که دارید و علت بروز این بیماری در شما، و اینکه کدام گزینه درمانی برای شما راحت‌تر است، انتخاب می‌شود.
دکتر منشادی، از اینکه شما از تمامی خطرات، مزایا و اثرات جانبی هرکدام از روش‌های درمان آگاه شوید، اطمینان حاصل خواهد کرد. در هرکدام از روش‌های درمانی بالا، توازنی بین میزان خطرات و مزایا برقرار است. دکتر منشادی، در مورد روش درمانی که می‌تواند برای شما مناسب باشد، با شما گفت و گو خواهند کرد. هدف نهایی در درمان پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدی)، کاهش هورمون های تیروئید به گونه ای است که تعادلی سالم در بدن شما برقرار شود. برقراری این تعادل برای توانایی بدن شما برای ارائه بهترین عملکرد، حیاتی است.
اگر تشخیص داده شود که شما مبتلا به پرکاری غده تیروئید (هایپرتیروئیدی) هستید، پزشکتان شما را به یک متخصص بیماری‌های هورمونی (متخصص غدد) ارجاع خواهد داد تا طرح درمانتان را آماده نماید.
پرکاربردترین درمان تیروئید در زیر آورده شده‌اند.
تیوآمیدها
تیوآمیدها، از جمله کاربی‌مازول و پروپیل‌تیواوراسیل، درمان‌های معمول هستند. آن‌ها نوعی دارو هستند که تولید مقادیر اضافی تیروکسین و ترییدوتیرونین را در غده تیروئید شما متوقف می‌سازند.
ازآنجاکه تیوآمیدها، به‌جای اثر گذاشتن روی سطوح فعلی هورمون‌های تیروئید، روی تولید آن‌ها اثر می‌گذارند، می‌بایست چند هفته (معمولاً بین چهار تا هشت هفته) از مصرفشان بگذرد تا شاهد بهبودی باشید. زمانی که تولید هورمون‌های تیروئید تحت کنترل قرار گیرد، متخصص شما به‌تدریج میزان مصرف دارویتان را کم خواهد نمود.
بلوک کننده‌های بتا
بلوک کننده‌های بتا، مثل پروپرانولول یا آتنولول، می‌توانند برخی علائم تیروئید پرکار، از قبیل رعشه (تکان خوردن و لرزیدن)، ضربان قلب سریع و بیش‌فعالی را از بین ببرند.
ممکن است پزشک متخصص شما، در خلال تشخیص بیماری یا تا وقتی‌که تیوآمید غده تیروئیدتان را تحت کنترل بگیرد، بر ایتان یک بلوک کننده بتا تجویز کند؛ اما اگر آسم داشته باشید، بلوک کننده‌های بتا برای شما مناسب نخواهند بود. بلوک کننده‌های بتا در برخی موارد می‌توانند موجب بروز اثرات جانبی شوند، از قبیل:
- احساس تهوع
- احساس خستگی دائمی
- سردی دست‌ها و پاها
- مشکلات خواب، گاهی اوقات همراه با کابوس
درمان با ید رادیواکتیو
درمان با ید رادیواکتیو شکلی از رادیوتراپی است که برای درمان انواع زیادی از تیروئید پرکار مورداستفاده قرار می‌گیرد. ید رادیواکتیو، غده تیروئید شما را منقبض کرده و مقدار هورمون تیروئیدی که این غده می‌تواند تولید کند را کاهش می‌دهد.
درمان ید رادیواکتیو یا به شکل شربت و یا به شکل کپسولی بلعیدنی در اختیار بیمار قرار می‌گیرد. دُز رادیواکتیویته ید رادیواکتیو بسیار پایین بوده و مضر نیست.
درمان ید رادیواکتیو برای اشخاصی که مشکلات بینایی، از قبیل دوبینی یا چشم‌های برجسته (بیرون زده)، دارند و همچنین زنان باردار یا شیرده مناسب نیست.
جراحی
جراحی برای برداشتن همه یا بخشی از غده تیروئید، تحت عنوان تیروئیدکتومی کامل یا جزئی شناخته می‌شود. جراحی یک درمان دائمی برای پرکاری تیروئید عودکننده می‌باشد.
اگر غده تیروئیدتان به‌شدت متورم شده باشد (گواتر بزرگ) و در گردنتان ایجاد مشکل کند، پزشک متخصص به شما جراحی را پیشنهاد خواهد کرد.
سایر دلایل جراحی عبارت‌اند از:
- شخص باردار بوده و قادر به مصرف تیوآمیدها نباشد، یا میلی به این کار نداشته باشد، درنتیجه نتواند از طریق درمان ید رادیواکتیو درمان شود.
- شخص مبتلا به شکل شدیدی از افتالموپاتی گریوز باشد.
- پس از یک دوره موفق درمان با تیوآمیدها، علائم بیماری بازگردند (عود کنند).
به‌طورمعمول توصیه می‌شود که کل غده تیروئید برداشته شود، چراکه این بدان معنا خواهد بود که احتمال عود بیماری به‌هیچ‌وجه وجود نخواهد داشت. اما در این صورت شما برای جبران فقدان غده تیروئیدتان تمام عمر مجبور به مصرف دارو خواهید بود، این داروها مشابه داروهایی خواهند بود که برای درمان کم‌کاری غده تیروئید استفاده می‌شوند.
عوارض پرکاری تیروئید
عوارض متعددی می‌تواند در کنار پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدی) اتفاق افتد، به‌خصوص اگر این بیماری درمان نشود.
افتالموپاتی گریوز
اگر شما مبتلا به بیماری گریوز باشید، ممکن است مشکلاتی در چشمانتان داشته باشید. این پدیده تحت عنوان افتالموپاتی گریوز شناخته می‌شود و تصور می‌شود که به سبب حمله اشتباهی سیستم ایمنی به بافت چشم‌ها ایجاد شود. این پدیده برای یک نفر از هر ۲۰ نفری که مبتلا به بیماری گریوز هستند، اتفاق می‌افتد.
علائم افتالموپاتی گریوز عبارتند از:
- احساس خشکی و ریگ‌دار بودن در چشم
- حساسیت به نور (فوتوفوبیا)
- اشک بیش‌ازحد
- دوبینی
- اندکی از دست دادن بینایی
- احساس فشار در پشت چشم‌ها
در موارد شدیدتر، ممکن است چشم‌ها آشکارا از کاسه چشم بیرون بزنند.
اگر مبتلا به افتالموپاتی گریوز باشید، احتمالاً برای درمان به یک متخصص چشم (چشم پزشک) ارجاع داده خواهید شد.
گزینه های درمان عبارت‌اند از:
- قطره‌های چشمی برای کم کردن علائم
- عینک‌های آفتابی برای محافظت از چشم‌ها در برابر نورهای شدید
- کورتیکواستروئید برای کاهش التهاب
- رادیوتراپی
- جراحی
بحران تیروئیدی
عدم تشخیص و یا عدم کنترل صحیح پرکاری تیروئید، می‌تواند به واکنش‌های نادر اما وخیمی به نام بحران تیروئیدی منجر شود. این پدیده در یک نفر از هر ۱۰۰ نفر مبتلا به غده تیروئید پرکار مشهود است.
بحران تیروئیدی عبارت است از گسترش شدید و ناگهانی علائم ناشی از سوخت‌وساز بیش‌ازحد، که اغلب ناشی از محرک‌هایی از قبیل موارد زیر است:
- عفونت
- بارداری
- استفاده نکردن از داروها طبق دستور
- آسیب به غده تیروئید، مثل مشت به گلو
علائم بحران تیروئیدی عبارت‌اند از:
- ضربان قلب بسیار شدید (بیشتر از ۱۴۰ ضربه در دقیقه)
- تب (دمای بالاتر از ۳۸C/100.4F)
- از دست دادن آب بدن، همراه با اسهال و استفراغ
- زردی – زرد بودن پوست و چشم
- آشفتگی شدید و سردرگمی
- توهم – دیدن یا شنیدن چیزهایی که واقعی نیستند
- روان‌پریشی، نداشتن قدرت گذاشتن تمایز بین واقعیت و تخیل
- تعرق مفرط
- درد قفسه سینه
- ضعف عضلانی
بحران تیروئیدی یک فوریت پزشکی است. اگر فکر می‌کنید شما یا کسی که تحت مراقبت شما قرار دارد متحمل این عارضه شده است، باید با ۱۱۵ تماس بگیرید.
