گواتر یا بزرگ شدن غده تیروئید: علائم، عوارض و درمان

بزرگ شدن غیرطبیعی غده تیروئید را اصطلاحاً گواتر گویند. نکته مهم این است که وجود گواتر الزاماً به معنای بدکاری غده تیروئید نیست. گواتر در صورتی رخ می‌دهد که تولید هورمون توسط غده بیش از حد طبیعی (پرکاری تیروئید) یا کمتر از حد طبیعی (کم‌کاری تیروئید) باشد یا حتی از نظر ترشح هورمون مشکلی وجود نداشته باشد. گواتر بیانگر ابتلا به عارضه‌ای است که باعث رشد غیرطبیعی غده تیروئید شده است.

علائم و نشانه‌های گواتر

گواتر یک بیماری است که در آن غده تیروئید بیش از حد بزرگ می‌شود. در اکثر موارد، گواتر بدون علامت است، اما در برخی موارد می‌تواند با علائمی همراه باشد. علائم شایع گواتر عبارتند از:

– علائم مربوط به گلو مانند سرفه، گلو درد و گرفتگی صدا و بلع دشوار (دیسفاژی یا نارسایی بلع)
– در موارد شدید مشکل تنفسی نیز رخ می‌دهد و صدا زیر و تیز می‌شود.

در صورتی که گواتر نشأت گرفته از یک بیماری خاص باشد، علائم دیگری نیز ممکن است بروز داشته باشد، اما این علائم مختص گواتر نیستند.

به عنوان مثال، در پرکاری تیروئید، علائمی مانند ناآرامی، تپش قلب، بیش فعالی، تعریق بیش از حد، حساسیت شدید به گرما، خستگی مزمن، افزایش اشتها، ریزش مو و کاهش وزن همراه است. اما در کم‌کاری تیروئید، علائمی مانند کم‌طاقتی، یبوست، فراموشی، تغییر شخصیتی، ریزش مو و افزایش وزن بروز می‌یابد.

در کل، گواتر در بسیاری از موارد به جز تورم و بزرگ شدن غده تیروئید، هیچ علامت یا نشانه دیگری ندارد.

علت بزرگ شدن غده تیروئید یا گواتر

کمبود ید یکی از عوامل شایع بروز گواتر است. غده تیروئید برای تولید هورمون تیروئید، ید را از خون جذب می‌کند. اگر کمبود ید وجود داشته باشد، فعالیت تیروئید کاهش می‌یابد و این باعث افزایش ترشح هورمون محرک تیروئید (TSH) توسط غده هیپوفیز می‌شود. این تحریک باعث بزرگ شدن غده تیروئید و بروز گواتر می‌شود. بنابراین، کمبود ید یکی از دلایل اصلی بروز گواتر است.

هاشیموتو، یک حالت خودایمنی است که منجر به التهاب و خرابی غده تیروئید می‌شود. آسیب دیدگی غده تیروئید باعث کاهش تولید هورمون تیروئید می‌شود. این بازهم باعث افزایش ترشح هورمون محرک تیروئید (TSH) توسط غده هیپوفیز می‌شود و منجر به بزرگ شدن غده تیروئید و بروز گواتر می‌شود.

بیماری گریوز یکی از عوامل رایج بروز گواتر است. در این حالت، سیستم ایمنی بدن فرد، یک پروتئین به نام ایمونوگلوبین محرک تیروئید (TSI) تولید می‌کند که منجر به بزرگ شدن غده تیروئید و بروز گواتر می‌شود. علاوه بر این، TSI تحریک کننده‌ای برای تولید بیش از حد هورمون تیروئید است که منجر به پرکاری تیروئید می‌شود. در این شرایط، غده هیپوفیز به دلیل بالا بودن میزان هورمون تیروئید، ترشح TSH را متوقف می‌کند. بنابراین، با وجود پایین بودن میزان TSH، بزرگ شدن غده تیروئید و افزایش تولید هورمون تیروئید ادامه می‌یابد که نشان‌دهنده بروز گواتر و پرکاری تیروئید است.

گواتر مولتی ندولر نیز یکی از دلایل دیگر بروز گواتر است. در این حالت، یک یا چند ندول (گره) درون غده تیروئید وجود دارد که باعث بزرگ شدن غده تیروئید می‌شود. دلیل دقیق این نوع گواتر، برخلاف دیگر انواع گواترها، هنوز کاملاً شناخته نشده است.

علاوه بر این، عوامل دیگری نیز به طور کمتر باعث بروز گواتر می‌شوند. برخی از این عوامل از نقص‌های ژنتیکی ناشی می‌شوند، برخی دیگر به آسیب دیدن یا عفونی بودن تیروئید مربوط می‌شوند و بعضی دیگر از وجود تومورهای بدخیم یا خوش خیم، یا غیرسرطانی ناشی می‌شوند.

عامل‌های خطر گواتر

عامل‌های خطر ابتلا به گواتر به شرح زیر است:

عامل‌های خطر شایع:

• مصرف نمک غذایی فاقد ید کافی
• افراد بالای 40 سال بیشتر در معرض خطر ابتلا به گواتر قرار دارند.
• گواتر در میان زنان شایع‌تر است و زنان بیشتر مستعد ابتلا به اختلال‌های تیروئید هستند.
• اختلال‌های تیروئید بنا به دلایل نامشخص در دوران بارداری و یائسگی بیشتر بروز می‌یابد.
• مصرف داروهایی مانند آمیودارون که برای درمان بیماری‌های قلبی تجویز می‌شود، داروهای مخصوص بیماری‌های روانی مانند لیتیوم و داروهای دیگری مانند فنیل بوتازون، آمینوگلوتتیمید و پروپیل تیوراسیل خطر ابتلا به گواتر را افزایش می‌دهد.
• پرتودرمانی متمرکز بر گردن و قفسه سینه
• سابقه خانوادگی ابتلا به گواتر

عاملهای خطر ابتلا به گواتر که درصد شیوع پایین تری دارند:

• سابقه خانوادگی ابتلا به بیماریهای خودایمنی
• کشیدن سیگار
• استرس هیجانی
• عفونت: عفونت به ندرت موجب ابتلا به گواتر میشود.
• غذاهای گواترزا (گواتروژنیک):
  • کلم برگ، گل کلم، کلم بوک چوی، بروکلی، کلم بروکسل، کلم قمری، خردل و خردل سبز، تربچه، کلم روتاباگا، کلم کیل، دانه سویا و شلغم.
  • میوهها (هلو، گلابی، توت فرنگی)، آجیل (بادام زمینی، دانه کاج)، ساقه بامبو، سیب زمینی شیرین و اسفناج.

تشخیص گواتر

گواتر معمولاً هنگام معاینه بالینی و با توجه به بزرگ شدن غده تیروئید تشخیص داده می‌شود. در هر حال وجود گواتر بیانگر ناهنجاری در غده تیروئید است، بنابراین تعیین علت گواتر بسیار مهم است. در گام نخست آزمایش‌های مربوط به عملکرد تیروئید به منظور تعیین پرکاری یا کم‌کاری تیروئید انجام می‌شود. پزشک دستور انجام آزمایش‌های دیگر را با توجه به نتایج آزمایش‌های عملکرد تیروئید می‌دهد.

اگر تیروئید به صورت گسترده بزرگ شده باشد و غده نیز پرکار باشد، پزشک آزمایش‌هایی را جهت تشخیص بیماری گریوز انجام می‌دهد. اما اگر تیروئید کم کار باشد، احتمال ابتلا به التهاب تیروئید هاشیموتو ببیشتر است و باید آزمایش‌های خون بیشتری برای تایید این تشخیص انجام شود. اسکن با ید رادیواکتیو، سونوگرافی تیروئید یا نمونه برداری از غده تیروئید با سوزن ظریف نیز از آزمایش‌های تشخیصی علت گواتر به شمار می‌آیند.

درمان بیماری گواتر

درمان گواتر به علت موقعیت و علت آن بستگی دارد. اگر گواتر به دلیل کمبود ید در رژیم غذایی بیمار است، ممکن است ابتدا مکمل خوراکی ید به بیمار تجویز شود. مصرف این مکمل می‌تواند باعث کوچک شدن گواتر شود، اما اغلب این روش گواتر را کاملاً از بین نمی‌برد.

اگر عامل گواتر، التهاب تیروئید هاشیموتو و کم‌کاری تیروئید باشد، بیمار باید قرص مکمل هورمون تیروئید را به صورت روزانه مصرف کند. این قرص می‌تواند میزان هورمون تیروئید را به سطح طبیعی بازگرداند، اما گواتر معمولاً به طور کامل از بین نمی‌رود. گواتر ممکن است کوچکتر شود، اما در بعضی موارد بافت همبند داخل غده به حدی زیاد است که گواتر نمی‌تواند کوچکتر شود. با این حال، درمان با هورمون تیروئید معمولاً از بزرگتر شدن گواتر جلوگیری می‌کند. جراحی معمولاً درمان متداولی برای التهاب تیروئید نیست، اما برای برخی بیماران ممکن است به عنوان یک راه حل مناسب مطرح شود.

اگر گواتر ناشی از پرکاری تیروئید باشد، درمان به علت این پرکاری بستگی دارد. برای مثال، درمان بیماری گریوز با استفاده از ید رادیواکتیو ممکن است به کوچکتر شدن یا حتی از بین رفتن گواتر منجر شود.

در بسیاری از موارد گواتر، مانند گواتر مولی ندولار، سطح هورمون تیروئید در خون به طور طبیعی است. گواترهای این نوع معمولاً پس از تشخیص صحیح نیازی به درمان خاص ندارند. اگر پزشک هیچ درمان خاصی توصیه نکند، بیمار هشدار داده می‌شود که ممکن است در معرض خطر ابتلا به بیماری کم‌کاری یا پرکاری تیروئید قرار بگیرد. با این حال، اگر بزرگی تیروئید به تنهایی مشکل‌ساز باشد، به عنوان مثال اگر گواتر به اندازه‌ای بزرگ شود که مجرای عبور هوا را مسدود کند، پزشک ممکن است پیشنهاد دهد گواتر از طریق جراحی برداشته شود.

به هر حال، بیمار باید پس از تشخیص نیز به طور منظم، حداقل یک بار در سال، به پزشک مراجعه کند تا مورد معاینه قرار گیرد، مهم است که به دوره‌های معاینات پایبند باشد.

سوالات متداول

آیا بیماری گواتر خطرناک است؟

 گواتر معمولا از تعدادی ندول تیروئیدی شکل گرفته و غالباً غیر سرطانی و قابل درمان است. در صورتی که گواتر منجر به سرطان شود می­تواند تهدیدی برای زندگی بیمار در نظر گرفته شود.

آیا می­توان گواتر را در خانه رمان کرد؟

 دو روش برای پیشگیری و درمان گواتر در خانه را باید در نظر داشت:

• مصرف ید به میزان کافی: می­توانید از غذای دریایی برای رسیدن به این هدف استفاده کنید.
• از مصرف زیادی ید پرهیز کنید: ممکن است گواتر ناشی از مصرف زیاد از حد ید باشد بنابراین باید میزان ید ورودی به بدن را کنترل کنید.

آیا گواتر خود به خود درمان می­شود؟

 گواتر خفیف ممکن است خود به خود بعد از مدتی درمان و رفع شود. اما این احتمال هم وجود دارد که بزرگ­تر شده و خود هورمون تیروئید تولید کند. گواتر باید تحت نظر پزشک مورد درمان قرار گیرد.

آیا ممکن است گواتر تبدیل به سرطان شود؟

گواتر معمولاً از غده­های خوش خیم ناشی شده است اما گاهاً ممکن است این غده­ها سرطانی و بد خیم باشند. برای تشخیص خوش خیم یا بدخیم بودن گواتر باید تحت نظر پزشک به مداوا پرداخت.

آیا گواتر باعث چاقی می­شود؟

گواتر به طور معمول بدون علائم است و منجر به تغییرات هورمونی تیروئید نمی­شود. در نتیجه چاقی از علائم گواتر محسوب نمی­شود. اما گاهاً ممکن است بدن بیمار دچار تورم شود.

 آیا گواتر یک بیماری ارثی است؟

 گواتر ممکن است ناشی از مسائل وراثتی و ژنتیکی باشد. دیگر عواملی که ریسک ابتلا به گواتر را بالا می­برند شامل این موارد هستند: جنسیت(در خانم ها شایع­تر است)، افزایش سن، کمبود و یا زیاد بودن مصرف ید.