انواع اختلال رشد در کودکان و روش‌های کنترل و مدیریت آن

اخیراً، به نظر می‌رسد که کودک شما به معنای واقعی کلمه کوتاه‌تر از همکلاسی‌هایش است. بقیه بچه‌های کلاس بلندتر شده‌اند و در حال رسیدن به دوره نوجوانی هستند، اما به نظر می‌رسد رشد فرزند شما از آن‌ها عقب مانده است. همکلاسی‌ها اکنون نسبت به فرزند شما قدبلندتر هستند.

آیا مشکلی وجود ندارد؟ شاید بله، شاید هم نه. بعضی از بچه‌ها فقط کندتر از بقیه بچه‌ها رشد می‌کنند، دقیقا مانند والدینشان. اما برخی دیگر ممکن است یک اختلال رشد واقعی داشته باشند. اختلال رشد به هر نوع مشکلی گفته می‌شود که مانع از برآورده شدن انتظارات واقع‌بینانه از کودکان، از عدم رسیدن به قد و وزن استاندارد در کودکان خردسال گرفته تا قد کوتاه یا تاخیر در رشد جنسی نوجوانان، می‌شود.

رشد “نرمال” چگونه تعریف می‌شود؟ 

رشد نرمال قد کودکان به صورت زیر توصیف می‌شود:

• 0 تا 12 ماه – حدود 10 اینچ. رشد در طی این مرحله در درجه اول تابعی از تغذیه است.
• 1 تا 2 سال – حدود 5 اینچ. از سن 1 سالگی عوامل هورمونی نقش مهمی در رشد فرزند شما دارند.
• 2 تا 3 سال – حدود 3 1/2 اینچ در سال
• 3 سال تا بلوغ – حدود 2 اینچ در سال. اختلاف کمتری در رشد مشاهده شده در دختران و پسران تا دوران بلوغ وجود دارد که منجر به اختلاف متوسط قد بین 4 تا 5 اینچ بین دو جنس می‌شود.

تغییرات الگوهای رشد نرمال 

چند تفاوت که در الگوهای رشد کودکان عادی مشاهده می‌شود شامل این شرایط عادی است که اختلالات رشد محسوب نمی‌شود:

تأخیر در رشد سرشتی 

این مورد شرایط کودکانی را توصیف می‌کند که نسبت به سن خود کوچک هستند اما با سرعت عادی در حال رشد هستند. آن‌ها معمولاً “سن استخوانی” خود را به تاخیر می‌اندازند، به این معنی که بلوغ اسکلتی آن‌ها نسبت به سن آن‌ها دیرتر شروع می‌شود. (سن استخوانی با گرفتن اشعه X از دست و مچ و مقایسه آن با یافته‌های استاندارد اشعه ایکس که در بچه‌ها در همان سن مشاهده شده است، اندازه گیری می‌شود.)

این کودکان هیچ علامت یا علائمی از بیماری‌هایی که بر رشد تأثیر می‌گذارد، ندارند. آن‌ها با تأخیر در شروع رشد جنسی و جهش رشدی بلوغ خود، دیرتر از همسالان خود به بلوغ می‌رسند. اما از آنجا که این کودکان تا سن بیشتری رشد می‌کنند، در نهایت در بزرگسالی به قد هم سن و سالان خود می‌رسند. در این کودکان یک یا هر دو والدین یا سایر نزدیکان غالباً الگوی رشد مشابه “دیر شکوفا” را داشته‌ند.

قد کوتاه خانوادگی (یا ژنتیکی)

این شرایط وقوع می‌یابد که والدین کودکان دارای قد کوتاه هستند. این اصطلاح برای کودکانی استفاده می‌شود که قد کوتاهی دارند اما هیچ نشانه‌ای از بیماری‌هایی که بر رشد قد تأثیر می‌گذارند، ندارند. این کودکان از والدین خود ژن‌های قد کوتاه را به ارث برده‌اند و در سنین عادی به بلوغ می‌رسند، اما معمولاً در نهایت به قد والدین خود می‌رسند.

در موارد تأخیر در رشد قد و کوتاهی قد خانوادگی، کودکان و خانواده‌ها باید اطمینان حاصل کنند که کودکان به هیچ بیماری یا مشکل پزشکی خاصی مبتلا نیستند که برای سلامتی آن‌ها تهدیدی باشد یا نیاز به درمان داشته باشند.

با این حال، برخی از کودکان ممکن است به دلیل قد کوتاه یا تأخیر در ورود به دوره بلوغ، نیاز به کمک بیشتری برای مقابله با تمسخر و آزار همکلاسی‌هایشان و همچنین برای اطمینان از رسیدن به رشد جنسی کامل داشته باشند. در مواردی که کودکان دارای قد بسیار کوتاه یا تأخیر زیاد در ورود به دوره بلوغ هستند، درمان هورمونی می‌تواند مفید باشد.

انواع اختلالات رشد 

بیماری کلیه، قلب، دستگاه گوارش، ریه، استخوان یا سایر سیستم‌های بدن ممکن است بر رشد تأثیر بگذارد. علائم دیگر یا علائم جسمی در کودکان مبتلا به این بیماری‌ها معمولاً سرنخ‌هایی در مورد این بیماری بدست می‌دهند که باعث تاخیر رشد می‌شوند. با این حال، رشد ضعیف می‌تواند اولین علامت مشکل در برخی از کودکان باشد.

اختلالات رشد عبارتند از:

عدم رشد کافی

این مورد به خودی خود یک اختلال رشد خاص محسوب نمی‌شود، اما می‌تواند نشانه یک بیماری زمینه‌ای باشد که باعث ایجاد مشکلات رشد می‌شود. اگرچه برای برخی از نوزادان طبیعی است که در روزهای اول کمی وزن از دست بدهند، اما عدم رشد مشکلی است که در آن برخی از نوزادان رشد بسیار کندتری نسبت به آنچه انتظار می‌رود داشته باشند. این مشکل معمولاً در اثر موارد مغذی ناکافی یا مشکل در غذا خوردن کودک ایجاد می‌شود و بیشتر در کودکان کمتر از 3 سال دیده می‌شود .همچنین ممکن است نشانه مشکل دیگری مانند عفونت، مشکل گوارشی یا بی‌توجهی کودک یا سوء استفاده از او باشد.

بیماری‌های غدد درون ریز 

بیماری‌های غدد درون ریز (بیماری‌های هورمون‌ها، پیام‌رسان‌های شیمیایی بدن) شامل کمبود یا اضافی بودن هورمون‌ها است و می‌تواند مسئول اختلال رشد در دوران کودکی و بزرگسالی باشد. کمبود هورمون رشد نوعی اختلال است که غده هیپوفیز را درگیر می‌کند (غده کوچک در پایه مغز که چندین هورمون از جمله هورمون رشد را ترشح می‌کند). غده هیپوفیز آسیب‌دیده یا معیوب ممکن است هورمون کافی برای رشد طبیعی کودک تولید نکند. کم‌کاری تیروئید مشکلی است که غده تیروئید نمی‌تواند به اندازه کافی هورمون تیروئید را که این برای رشد طبیعی استخوان ضروری است ترشح کند.

سندرم ترنر

سندرم ترنر یکی از اختلالات رشد ژنتیکی شایع در دختران است که به دلیل عدم وجود یک کروموزوم X یا نقص آن رخ می‌دهد. علاوه بر قد کوتاه، دختران مبتلا به سندرم ترنر معمولاً تجربه رشد جنسی طبیعی نمی‌کنند زیرا تخمدان‌هایشان (ارگان جنسی که مسئول تولید تخمک و هورمون‌های زنانه هستند) در بلوغ و عملکرد طبیعی خود شکست می‌خورند.

چه عواملی باعث ایجاد اختلال رشد می‌شود؟

اختلال رشد می‌تواند در اثر عوامل مختلفی از جمله ژنتیک، اختلالات هورمونی، بیماری‌های سیستمیک و جذب ضعیف مواد غذایی ایجاد شود. علل اختلال رشد معمولاً در دسته‌های زیر قرار می‌گیرند:

• قد کوتاه خانوادگی، تمایل به پیروی از قد کوتاه ارثی خانواده (کوتاهی).
• تأخیر در رشد سرشتی که به عنوان بلوغ دیررس نیز شناخته می‌شود. کودکی با این مشکل دیرتر از حد متوسط ​​وارد دوران بلوغ می‌شود اما با سرعت عادی در حال رشد است. بیشتر این کودکان در نهایت به اندازه قد والدین خود رشد می‌کنند.
• بیماری‌هایی که بر کل بدن تأثیر می‌گذارد که به آن بیماری‌های سیستمیک یا مزمن نیز گفته می‌شود، یا بیماری‌هایی که بر دستگاه گوارش، کلیه‌ها، قلب یا ریه‌ها تأثیر می‌گذارد.
• سوء تغذیه. سوء تغذیه مداوم مانع از رشد قد کودک می‌شود. به طور کلی یک رژیم غذایی متعادل مانع یا تصحیح این اختلال می‌شود. سوء تغذیه شایع‌ترین علت عدم رشد در سراسر جهان است.
• استرس شدید
• سندرم‌ها (اختلالات ژنتیکی). مشکلات رشد ممکن است یکی از علائم سندرم‌هایی مانند سندرم کوشینگ، سندرم ترنر، سندرم داون، سندرم نونان، سندرم راسل سیلور و سندرم پرادر ویلی باشد.
• مشکلات مادرزادی (در بدو تولد) در بافت‌هایی که رشد رخ می‌دهد وجود دارد.
• محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR). این وضعیت ناشی از رشد کند جنین در رحم است. کودک متناسب با قد کوتاه خود از نظر وزن و طول نسبت به حالت طبیعی کوچکتر به دنیا می‌آید.
• ناهنجاری‌های کروموزومی. داشتن کروموزوم بیش از حد زیاد یا کم می‌تواند منجر به مشکلات سلامتی از جمله مشکلات رشد شود.
• ناهنجاری‌های اسکلتی. بیش از 50 بیماری استخوانی وجود دارد که بر قد و رشد تأثیر می‌گذارد که بسیاری از آن‌ها ژنتیکی هستند. شایع‌ترین آن‌ها آکندروپلازی، نوعی کوتوله‌گی که در آن دست‌ها و پاهای کودک نسبت به طول بدن کوتاه است. در این اختلال سر اغلب بزرگ است و تنه اندازه‌ای طبیعی دارد.
• بلوغ زودرس. این اختلال رشد با شروع زودرس بلوغ در بزرگسالی مشخص می‌شود که در ابتدا کودک نسبت به سن خود قد بلندی دارد اما به دلیل بلوغ سریع استخوان، رشد در سنین پایین متوقف می‌شود و ممکن است کودک از دوران بزرگسالی کوتاه باشد.
• مشکلات ژنتیکی. چند بیماری ژنتیکی وجود دارد که منجر به قد بلند می‌شود. اختلالی که در آن سایر مشکلات سلامتی نیز وجود دارد.
• ایدیوپاتیک. چندین اختلال رشد وجود دارد که ایدیوپاتیک است، به این معنی که هیچ دلیل شناخته شده‌ای برای اختلال رشد فرد وجود ندارد.

تشخیص اختلال رشد 

تشخیص اختلالات رشد بستگی به نتایج آزمایشات مختلف دارد. کودکانی که رشد آن‌ها به طور طبیعی ادامه می‌یابد، ممکن است کوتاهی قد را تنها در مرحله کودکی تجربه کنند. اما اگر رشد کودک متوقف شده یا آهسته‌تر از حد معمول باشد، نیاز به آزمایشات بیشتری وجود دارد.

پزشک یا متخصص غدد به دنبال علائم و علت‌های احتمالی کوتاهی قد و اختلال رشد است. آزمایش خون ممکن است برای جستجوی ناهنجاری‌های هورمونی و کروموزومی انجام شود و سایر بیماری‌های مرتبط با اختلال رشد را رد کند. انجام اشعه X برای تعیین سن استخوانی و اسکن‌های خاص (مانند MRI) نیز ممکن است غده هیپوفیز را بررسی کنند.

برای اندازه‌گیری توانایی غده هیپوفیز در تولید هورمون رشد، ممکن است پزشک (معمولاً متخصص غدد درون‌ریز کودکان) آزمایش تحریک هورمون رشد را انجام دهد. این آزمایش شامل مصرف داروهایی است که باعث ترشح هورمون رشد غده هیپوفیز می‌شوند و سپس بررسی سطح هورمون رشد از نمونه‌های خون گرفته شده در طول زمان است.

درمان اختلال رشد 

اگرچه درمان اختلالات رشد معمولاً فوری نیست، اما تشخیص زودرس و درمان می‌تواند به بعضی از کودکان کمک کند تا به هم‌سالان خود برسند و قد نهایی خود را افزایش دهند. اگر یک مشکل پزشکی اساسی در کودک شناسایی شود، درمان آن مشکل ممکن است منجر به رشد بهتر او شود. به عنوان مثال، اختلال رشد به دلیل کم‌کاری تیروئید معمولاً با قرص‌های هورمون تیروئید قابل درمان است.

استفاده از تزریق هورمون رشد برای کودکانی با کمبود هورمون رشد، سندرم ترنر و نارسایی مزمن کلیه می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا به قد طبیعی خود برسند. هورمون رشد به طور کلی ایمن و مؤثر تلقی می‌شود، اگرچه درمان کامل ممکن است سال‌ها طول بکشد و همه کودکان پاسخ خوبی به این درمان نخواهند داشت. همچنین این روش درمانی می‌تواند پرهزینه باشد، اگرچه بسیاری از برنامه‌های بیمه‌های درمانی آن را پوشش می‌دهند.

درمان هورمون رشد برای کودکان کوتاه قدی که کمبود هورمون رشد ندارند، زمانی امتحان می‌شود که اداره غذا و دارو (FDA) پیش‌بینی می‌کند کودکان به قد نهایی بسیار کوتاه (زیر 150 سانتی‌متر برای یک دختر؛ زیر 163 سانتی‌متر برای یک پسر) برسند. این اداره استفاده از این روش را در چنین کودکانی تصویب کرده است.

کمک به فرزندتان 

شما می‌توانید با دادن روحیه مثبت و تأکید بر سایر خصوصیات او مانند هوش، شخصیت و استعداد، اعتماد به نفس فرزند خود را تقویت کنید. سعی کنید توجه او را از قد، به عنوان معیار پذیرش اجتماعی، دور کنید.

کودکانی که نسبت به قد خود بسیار آگاه هستند ممکن است برای کنار آمدن با این مشکل به کمک احتیاج داشته باشند. در بعضی موارد ممکن است ارزیابی و درمان توسط یک متخصص بهداشت روان لازم باشد.

اگر نگران وجود مشکل در فرزندتان هستید 

اگر نگران رشد فرزندتان هستید، با پزشک خود صحبت کنید. او ممکن است شما را به یک متخصص غدد اطفال ارجاع دهد که بتواند به تشخیص و درمان اختلالات رشد خاص احتمالی کودک شما کمک کند.

مراقبت از مشکلات اجتماعی و عاطفی که کودکان دارای اختلال رشد با آن روبرو هستند نیز مهم است. كوتاه‌ترین كودك كلاس بودن آسان نیست و هیچ وقت خوشایند نخواهد بود. کمک به کودک خود در ایجاد عزت نفس و تأکید بر نقاط قوت او، صرف نظر از رشد قد او، ممکن است دقیقاً همان چیزی باشد که پزشک دستور داده است.