کودکی که در نمودار، قد کمتر از صدک ۳ یا ۵ داشته باشد، کوتاه تلقی می‌شود. درصد کمی از کودکان کوتاه به حساب می‌آیند؛ با این وجود بسیاری از این کودکان رشد طبیعی دارند. کودکانی که در این گروه قرار می‌گیرند شامل کسانی هستند که از نظر خانوادگی قد کوتاه دارند یا کوتاهی قد سرشتی دارند. کسانی که از نظر خانوادگی قد کوتاه دارند، با ژن هایی متولد می‌شوند که قد کوتاه آنها را تعیین می‌کند و معمولا والدین آنها کوتاه قد هستند. کوتاهی قد سرشتی اصطلاحی است که برای توصیف کودکانی استفاده می‌شود که برای سن خود کوچک هستند اما از رشد عادی برخوردار می‌باشند. از بین کودکانی که قد کوتاه دارند، فقط تعداد محدودی از آنها از نظر پزشکی قابل درمان هستند.
انواع اختلال رشد کودک
اختلال رشد، به نرخ رشدی که نسبت به سن، کمتر از شتاب رشد مناسب است، اشاره دارد. اصطلاح “قد کوتاهی سرشتی” ممکن است به وضعیتی اشاره کند که کودکی کوتاه قد است، اما به نظر می‌رسد بیشتر از کودکان عادی قادر به رشد باشد و بنابراین به طور نهایی به یک بزرگسال کوتاه قد تبدیل نمی‌شود. اصطلاح “کوتولگی” اغلب برای توصیف قد بسیار کوتاه استفاده می‌شود. اگرچه این اصطلاح منفی و آسیب‌زننده است و معمولاً از استفاده آن اجتناب می‌شود، اما گاهی اوقات کمبود هورمون رشد به آن اشاره می‌کند و به آن “کوتولگی هیپوفیزی” نیز گفته می‌شود.
قد کوتاه ممکن است یک بیان عادی از پتانسیل ژنتیکی فرد باشد؛ از این رو نرخ رشد طبیعی است. کوتاهی قد همچنین ممکن است در نتیجه شرایطی باشد که باعث نارسایی رشد و سرعت رشد کمتر از حد طبیعی می‌شود.
مدت زمان جهش رشد چقدر است؟
سریع‌ترین مرحله رشد در رحم مادر اتفاق می‌افتد. پس از تولد، سرعت رشد به تدریج در هفت سال اولیه زندگی کاهش می‌یابد. در بدو تولد طول متوسط یک نوزاد ۵۰ سانتی متر است. در یکسال اول، متوسط طول کودک در حدود ۷۵ سانتی متر می‌باشد و در سه سال اول زندگی، متوسط قد کودک ۱۰۰ سانتی متر است. پس از گذشت ۳ سال تا دوره بلوغ، رشد خطی کودک با سرعت نسبتاً ثابت، هر سال ۵ سانتیمتر ادامه پیدا می‌کند.
علت توقف رشد کودک
رشد طبیعی نتیجه چند عامل مانند تغذیه، ژنتیک و هورمون است. موارد زیر از علل احتمالی نارسایی رشد می‌باشند:
کوتاهی قدی فامیلیال یا خانوادگی
کودکان دارای این شرایط، والدینی با قد کوتاه دارند. این کودکان سرعت رشد طبیعی دارند و سن استخوانی به تاخیر نیفتاده است. آنها در زمان طبیعی وارد دوره بلوغ می‌شوند و اغلب رشد آنها با تبدیل شدن به یک فرد بالغ قد کوتاه پایان می‌یابد.
کوتاه قدی سرشتی
اصطلاح “کوتاه قدی سرشتی” به کودکانی اطلاق می‌شود که دچار کوتاهی قد هستند و در زمان تولد وزن طبیعی دارند، اما سرعت رشد آنها معمولاً در سال اول زندگی کاهش می‌یابد. این کودکان تا سن بلوغ، سرعت رشد کافی دارند، اما سن استخوانی آنها معمولاً به تاخیر می‌افتد و بلوغ آنها دیرتر اتفاق می‌افتد. این بلوغ دیررس باعث رشد بیشتر قبل از بلوغ می‌شود و معمولاً به دست آوردن قد طبیعی در بزرگسالی منجر می‌شود.
اکثراً کودکانی که کوتاهی قد سرشتی دارند، نارسایی رشد را نشان نمی‌دهند، اما در اولین سال زندگی و درست قبل از بلوغ، یک دوره تاخیر در سرعت رشد در آنها رخ می‌دهد. این وضعیت به طور همزمان به عنوان “بلوغ به تاخیر افتاده” نیز شناخته می‌شود.
سوء تغذیه
در سراسر جهان، احتمالاً سوءتغذیه رایج‌ترین دلیل نارسایی رشد کودکان است که اغلب مربوط به فقر می‌شود. کمبودهای تغذیه‌ای در کشورهای توسعه یافته، اغلب نتیجه رژیم‌های محدود کننده هستند. در این صورت وزن گیری ضعیف اغلب از کوتاهی قد مشخص‌تر است.
بیماری‌ها و اختلالات
بیماری‌های مزمن و اختلالات سیستمی که سیستم عصبی، سیستم گردش خون یا دستگاه گوارش را درگیر می‌کنند نیز ممکن است دلیل عدم رشد موفق باشند. بیماری‌های اختلالات مربوط به کبد، کلیه‌ها، ریه‌ها یا بافت همبند نیز ممکن است یکی از دلایل نارسایی رشد باشد.
کوتولگی روانی – اجتماعی
این اصطلاح، به یک اختلال در کوتاهی قد یا نارسایی رشد یا تاخیر در بلوغ اطلاق می‌شود که اغلب در ارتباط با محرومیت عاطفی یا کودک آزاری و غفلت از کودک رخ می‌دهد.
سندروم‌ها
نارسایی رشد می‌تواند یکی از نشانه‌های سندروم‌های ژنتیکی مانند سندروم ترنر و سندروم داون باشد. همچنین می‌تواند بخشی از نشانه‌های سندروم نونان، سندروم راسل سیلور و سندروم پرادر ویلی باشد.
غدد درون ریز (هورمونی)
اختلالات غدد درون ریز شامل کمبود هورمون تیروئید (کم کاری تیروئید),، کمبود هورمون رشد یا سایر اختلالات هورمونی می‌باشد. هورمون تیروئید برای رشد طبیعی لازم است. در کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید، رشد بسیار کند است. کودکان دچار کمبود هورمون رشد نسبت‌های بدنی طبیعی دارند اما ممکن است کم سن و سال‌تر از سن طبیعی خود به نظر برسند.
علل دیگر
نارسایی رشد ممکن است به دلیل تاخیر در رشد درون رحم باشد. این شرایط معمولاً زمانی رخ می‌دهد که جنین به طور کلی کمتر از ۲.۵ کیلوگرم وزن می‌گیرد یا در صورت نارس به دنیا آمدن نسبت به سن حاملگی، کوچک است. همچنین، اختلالات استخوانی و غضروفی که کندرو دیستروفی نامیده می‌شود نیز می‌تواند دلیل نارسایی رشد باشد. یکی از شایعترین وضعیت‌هایی که باعث نارسایی رشد و کوتاهی قد می‌شود، آکندروپلازی است. این وضعیت یک نوع اختلال ژنتیکی در استخوان و غضروف است و مبتلایان به آن دارای تنه به اندازه طبیعی، دست‌ها و پاهای کوتاه و یک سر بزرگ با یک پیشانی برجسته هستند. بزرگسالان دارای این شرایط به طور متوسط ۱۲۰ سانتیمتر قد دارند. علاوه بر آکندروپلازی، کندرو دیستروفی‌های دیگری نیز وجود دارد؛ مانند هیپوکندروپلازی که مشابه آکندروپلازی است اما به شدت آن نیست.
علائم نارسایی رشد در کودکان چیست؟
علائم نارسایی رشد ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- عدم افزایش قد و وزن و دور سر کودک طبق استاندارد نمودارهای رشد
- پیشرفت کند مهارت‌های بدنی مانند غلتیدن، نشستن، ایستادن یا راه رفتن.
- تاخیر در کسب مهارت‌های اجتماعی و ذهنی
- به تاخیر افتادن رشد خصوصیات جنسی ثانویه (به عنوان مثال موهای صورت در مردان و سینه‌های زنان) در نوجوانی.
اگر نگران رشد فرزند خود هستید، به یک پزشک مراجعه کنید.
تشخیص
پزشک وزن و قد کودک شما را اندازه گیری می‌کند. همچنین ممکن است درباره وزن و قد تولد کودک سوال بپرسد. پزشک ممکن است از قد والدین برای محاسبه قد احتمالی کودک در سنین بزرگسالی استفاده کند. همچنین ممکن است پزشک بخواهد از زمان بلوغ در والدین اطلاع داشته باشد. همچنین ممکن است برای تعیین نسبت بدن کودک، دست‌ها، پاها و تنه را اندازه‌گیری کند.
ممکن است پزشک برای بررسی هورمون‌ها و رد احتمال وجود سندروم‌های خاص مرتبط با نارسایی رشد، آزمایش‌های خون انجام دهد. آزمایش‌های خونی که ممکن است انجام شوند عبارتند از:
- آزمایش ترشح هورمون‌های تیروکسین و هورمون‌های تیروئید
- سطوح سرم الکترولیت
- شمارش کامل خون و میزان رسوبات
- آزمایش فاکتور رشد شبه انسولین ۱ و فاکتور رشد شبه انسولین – آزمایش‌های پروتئین اتصال دهنده ۳
- تست تحریک هورمون رشد
ممکن است در کودکان مبتلا به کمبود هورمون رشد، آزمایش MRI سر برای رد وجود تومورهای مغزی انجام شود.
ممکن است از مچ دست چپ عکسبرداری اشعه ایکس انجام شود تا با نمودارهای استاندارد مقایسه گردد. این تصویر همچنین می‌تواند برای تعیین سن استخوانی کودک و پتانسیل رشد استفاده شود.
درمان توقف رشد کودک
درمان با توجه به علت نارسایی رشد هدایت می‌شود. درمان جایگزینی هورمون ممکن است در کودکان مبتلا به تیروئید کم کار یا کمبود هورمون تیروئید ضرورت داشته باشد.
هورمون رشد (سوماتروپین) برای جایگزینی عدم وجود هورمون رشد در بدن و همچنین به عنوان یک عامل تقویت کننده رشد، در شرایط خاص استفاده می‌شود. هورمون رشد که با عنوان سوماتروپین نیز شناخته می‌شود (نوتروپیل، ژنوتروپین، هماتروپ، نوردیتروپین، سایزن، Tev-تروپین، امنیتروپ) برای درمان کمبود هورمون رشد استفاده می‌شود. معمولاً با استفاده از آن، افزایش قابل توجهی در سرعت رشد اتفاق می‌افتد. با این درمان کودکانی که نقصان هورمون رشد دارند به طور متوسط سالانه ۴ اینچ (۱۰ تا ۱۱ سانتی متر) و کودکانی که دچار سایر اختلالات هستند به طور متوسط سالانه ۷ تا ۹ سانتیمتر افزایش رشد خواهند داشت. این دارو به طور معمول به صورت تزریق روزانه زیر بافت چربی پوست دریافت می‌شود. اگر چه مطالعات بالینی در حال انجام است که برحسب آن، با بررسی مقادیر هورمون رشد، این دارو باید فقط یک بار در هفته تزریق شود.
FDA همچنین استفاده از هورمون رشد برای آنچه که قد کوتاهی ایدیوپاتیک ISS نامیده می‌شود را تایید کرده است. کودکان مبتلا به ISS بسیار کوتاه هستند (قد کمتر یا برابر با صدک ۱.۲) اما اگرچه دچار کمبود هورمون رشد نمی‌باشند، ولی رشد خود را با داشتن قدی در محدوده طبیعی به پایان نمی‌رسانند (یعنی تبدیل به زنان بزرگسالی با قد کمتر از ۱۲۵ سانتی متر و مردان بزرگسالی با قد کمتر از ۱۶۱ سانتی متر می‌شوند) و علت مشخصی برای کوتاهی قد آنها شناسایی نمی‌شود.
فاکتور رشد شبه انسولین توسط FDA برای درمان سندروم عدم حساسیت شدید به هورمون رشد تایید شده است. این سندروم معمولاً در اثر ناهنجاری در گیرنده‌های هورمون رشد ایجاد می‌شود و بسیار نادر است. (احتمالاً بیشتر از ۵۰۰ نفر افراد دچار این بیماری در جهان وجود ندارند) این دارو با نام اینکرلکس به بازار عرضه می‌شود و یک یا دو بار در روز تزریق می‌گردد. در حال حاضر پژوهشگران به مطالعه اینکه آیا ممکن است این دارو در شرایط دیگری که هورمون رشد بی اثر است مفید باشد یا خیر علاقه مند شده‌اند.
برای کودکان دچار سندروم ترنر ، ممکن است آندروژن ها تجویز شوند. اکساندرولون استات (Oxandrin) یکی از مشتقات تستوسترون مصنوعی است که برای تقویت اثر افزایش رشد هورمون‌های رشد استفاده می‌شود.
پیگیری
ممکن است پزشک یا متخصص مراقبت‌های بهداشتی نیاز داشته باشد که کودک را هر سه ماه یکبار ارزیابی کرده و علل نارسایی رشد را مورد بررسی قرار دهد. این پیگیری به پزشک اجازه می‌دهد تا به طور مکرر اندازه‌گیری‌های مربوط به رشد را انجام داده و از آنها برای تخمین میزان رشد کودک استفاده کند.
برای ارزیابی دقیق‌تر دلایل احتمالی نارسایی رشد، ممکن است پزشک کودک را به یک متخصص غدد کودکان (پزشک متخصص در زمینه مطالعات هورمونی) ارجاع دهد.
چگونه می‌توان از نارسایی رشد در کودکان پیشگیری کرد؟
چک آپ‌های روتین سلامت کودک و بررسی دوره‌ای در سنین مدرسه و بزرگسالی، بهترین وسیله پیشگیری می‌باشد.
الزامات پیش آگاهی در نارسایی رشد کودکان چیست؟
مداخله درمانی زودرس اهمیت بسیاری دارد. قبل از اتمام فرآیند رشد کودک، باید درمان را آغاز کرد.
در کودکانی که کم کاری تیروئید و کمبود هورمون رشد دارند، درمان جایگزینی هورمون معمولاً منجر به رشد سریع می‌گردد که به دنبال آن، رشد طبیعی تا زمان کامل شدن رشد ادامه پیدا می‌کند.
