رشد اکثر نوزادان در طول نخستین سال زندگیشان قابل پیش‌بینی است و از نمودار مشخصی تبعیت می‌کند. والدین می‌تواند قد نوزادان را از روی نمودار رشد متوسط دنبال کنند.
متوسط قد نوزاد کاملاً رسیده در بدو تولد ۴۹ ـ ۵۰ سانتی‌متر است؛ البته قد در بازه ۴۷ ـ ۵۳ سانتی‌متر نیز نرمال است. نوزادان پسر کمی بلندتر از نوزادان دختر هستند. پزشکان قد نوزاد را از بالای سر تا پاشنه پا اندازه‌گیری می‌کنند.
قد متوسط نوزاد در هر ماه اندازه‌گیری مهمی است و والدین باید از تغذیه مناسب، وزنگیری و دستیابی به نقاط عطف رشدی خاص مطمئن شوند. اگر نگران رشد فرزندتان هستید، حتماً با پزشک مشورت کنید. پزشک ارزیابی می‌کند که آیا رشد نوزاد طبق انتظار است و آیا قد و وزن نوزاد سالم و متناسب با سنش هست یا خیر.
سایز متوسط نوزاد در سال اول
سازمان سلامت جهانی (WHO) نمودارهای رشد استاندارد نوزادان در محیط‌های رشدی بهینه را منتشر کرده است تغذیه با شیر مادر یکی از شرایط رشد بهینه است. قد متوسط نوزادان پسر و دختر بر اساس سن به شرح زیر است:
| سن | نوزاد پسر | نوزاد دختر |
| بدو تولد | ۵۰ سانتی‌متر | ۴۹ سانتی‌متر |
| ۱ ماهگی | ۵۵ سانتی‌متر | ۵۴ سانتی‌متر |
| ۲ ماهگی | ۵۸٫۵ سانتی‌متر | ۵۷ سانتی‌متر |
| ۳ ماهگی | ۶۱٫۵ سانتی‌متر | ۶۰ سانتی‌متر |
| ۴ ماهگی | ۶۴ سانتی‌متر | ۶۲ سانتی‌متر |
| ۵ ماهگی | ۶۶ سانتی‌متر | ۶۴ سانتی‌متر |
| ۶ ماهگی | ۶۸ سانتی‌متر | ۶۶ سانتی‌متر |
| ۷ ماهگی | ۶۹ سانتی‌متر | ۶۷ سانتی‌متر |
| ۸ ماهگی | ۷۱ سانتی‌متر | ۶۹ سانتی‌متر |
| ۹ ماهگی | ۷۲ سانتی‌متر | ۷۰ سانتی‌متر |
| ۱۰ ماهگی | ۷۳ سانتی‌متر | ۷۱٫۵ سانتی‌متر |
| ۱۱ ماهگی | ۷۴٫۵ سانتی‌متر | ۷۳ سانتی‌متر |
| ۱۲ ماهگی | ۷۶ سانتی‌متر | ۷۴ سانتی‌متر |
البته اعداد بالا فقط مقدار متوسط است و کودکان در بازه گسترده‌ای از میزان قد می‌توانند سالم باشند. قد نوزاد در زمان تولد هر چقدر هم که باشد، سرعت رشدش احتمالاً مشابه سرعت رشد نوزادان دیگر خواهد بود. بااین توصیف اگر قد نوزاد در زمان تولد بیشتر از حد متوسط باشد، این نوزاد احتمالاً در یک یا دو سال اول رشد همچنان قدبلندتر از بقیه نوزادان هم‌سن باقی خواهد ماند.
افزایش قد در طول نخستین سال زندگی تقریباً همواره مبتنی بر قد نوزاد در زمان تولد است، مگر آن که نوزاد مشکلات جدی در ارتباط با وزنگیری داشته باشد که پیشرفتش را مختل کند. بنابراین قبل از آن که افزایش قد نوزاد در سال اول به تاخیر بیفتد، ممکن است نوزاد قبلاً مشکلات فراوانی را در ارتباط با وزنگیری تجربه کرده باشد.
برخلاف وزن که به راحتی با ترازو اندازه‌گیری می‌شود و نتیجه آن وابسته به فردی نیست که اندازه‌گیری را انجام می‌دهد، قد برحسب این که چه کسی قد را اندازه‌گیری می‌کند و نوزاد چقدر در زمان اندازه‌گیری حرکت می‌کند، می‌تواند متغیر باشد.
تغییر غیرمنتظره‌ای که گاهی اوقات در فاصله بین دو ویزیت در قد کودک مشاهده می‌شود، می‌تواند پی‌آمد تفاوت در اندازه‌گیری باشد.
قد به تنهایی معیاری برای تشخیص سلامتی کودک نیست. وزن نیز عامل مهمی است، به خصوص با در نظر گرفتن این نکته که بسیاری از نوزادان بعد از تولد مقداری وزن کم می‌کنند. پزشکان برای سنجش سلامت نوزادان به عامل‌های دیگری مانند سن بارداری و کیفیت و کمیت تغذیه نوزاد توجه می‌کنند.
رشد اکثر نوزادان سالم در نخستین سال زندگی از الگوی رشدی مشابهی تبعیت می‌کند. سرعت رشد بعد از یک سال بین نوزادان مختلف یکسان نیست و قد نوزاد معمولاً عامل پیش‌بینی کننده مناسبی برای قد در دوران بزرگسالی نیست.
کوچک یا بزرگ بودن نوزاد چه پیآمدهایی دارد؟
بازه قدی گسترده‌ای برای کودکان سالم وجود دارد. نوزادانی که قد و وزنشان بسیار کمتر یا بیشتر از حد متوسط است، بیشتر از بقیه نوزادان مستعد ابتلا به بیماری‌های مختلف هستند.
البته وزن نوزادان سالم در زمان تولد متغیر است و ممکن است دلیلی برای نگرانی وجود نداشته باشد. پزشک رشد نوزاد را به مرور زمان تحت نظر می‌گیرد.
نرخ افزایش قد در طول نخستین سال زندگی تقریباً قابل پیش‌بینی است؛ به همین دلیل پزشکان بیشتر از قد نوزاد به الگوی رشدش توجه می‌کنند.
چنانچه سرعت رشد نوزاد آن‌قدر آهسته شود که نوزاد در گروه قدی بسیار پایین‌تری قرار بگیرد یا اگر قد نوزاد همواره در سطحی پایین‌تر از مقدار مورد انتظار باشد، ممکن است نوزاد به بیماری خاصی مبتلا باشد. چنانچه کودک زیر صدک پنجم قرار بگیرد، الگوی رشد غیرعادی در نظر گرفته می‌شود.
چنانچه قد نوزاد پسر و دختر تا ۱۲ ماهگی به ترتیب بیشتر از ۷۲٫۴ و ۶۹٫۸۵ سانتی‌متر نباشد، نوزاد پایین‌تر از صدک پنجم قرار می‌گیرد. عامل‌های متعددی بر قد نوزاد اثر می‌گذارد. ژنتیک نقش مهمی در قد نوزاد دارد و قد نوزادان معمولاً مشابه قد والدینشان است.
البته شباهت قد نوزاد به والدینش بلافاصله مشخص نمی‌شود، چون نوزادی که در دوران بزرگسالی قدبلند می‌شود، ممکن است قدش در بدو تولد یا در یک یا دو سال اول کوتاه‌تر باشد.
عامل‌های زیر نیز در سال‌های بعدی بر قد و جثه کلی کودک اثر می‌گذارد:
- تغذیه: مصرف غذاهای سالمی که به رشد سالم کودک کمک کند.
- هورمون‌ها: برخی کودکان دچار عدم تعادل هورمونی آهسته‌تر یا سریع‌تر از هم‌سالان خود رشد می‌کنند.
- وضعیت سلامتی: برخی کودکان مبتلا به عارضه‌های ژنتیکی مانند سندرم داون کوچکتر از بقیه هم‌سالانشان هستند. ابتلا به عارضه‌هایی مانند آرتریت نوجوانی نیز بر رشد اثر می‌گذارد.
- مصرف دارو: مصرف بعضی داروها مانند داروهای استروئیدی از قبیل پردنیزون رشد را مختل می‌کند.
اثر این عامل‌ها بر قد غالباً در نخستین سال زندگی مشخص نمی‌شود.
می‌توان قد نوزاد را در دوران بزرگسالی پیش‌بینی کرد؟
به سختی می‌توانید قد فرزندتان را در دوران بزرگسالی از روی قدش در دوران نوزادی پیش‌بینی کنید. وقتی فرزندتان کمی بزرگتر شد، می‌توانید قدش را در دوران بزرگسالی پیش‌بینی کنید، برای این کار کافی است که قد نوزاد پسر را در دو سالگی و قد نوزاد دختر را در ۱۸ ماهگی دو برابر کنید.
قد نوزادان نارس
قد و وزن نوزادان نارس مانند نوزادان رسیده به طور مرتب اندازه‌گیری می‌شود. البته پزشکان از “سن تعدیل شده” برای پیگیری رشد نوزادان نارس استفاده می‌کنند.
برای مثال اگر نوزاد ۱۶ هفته داشته باشد، اما ۴ هفته زودتر متولد شده باشد، پزشک اطفال ۴ هفته از سن واقعیش کم می‌کند، سن تعدیل شده ۱۲ هفته می‌شود و نوزاد باید معیارهای رشد و نمو ۱۲ هفته را داشته باشد.
معمولاً رشد نوزادان نارس تا ۲ سالگی یا زودتر به رشد هم‌سالانشان می‌رسد و دیگر نیازی به تعدیل سن نخواهد بود.
زمان مراجعه به پزشک
کودکان در نخستین سال زندگی باید حداقل ۷ بار به پزشک اطفال مراجعه کنند تا پزشک رشد و وضعیت سلامتی عمومیشان را تحت نظر داشته باشد.
توصیه‌های پزشک به وضعیت کودک بستگی دارد. متخصص اطفال به طور کلی از والدین می‌خواهد که در زمان‌های زیر به کلینیک مراجعه کنند:
- سه تا پنج روز بعد از تولد
- هفت تا چهارده روز بعد از تولد یا گاهی اوقات یک ماه بعد از تولد
- در دو ماهگی
- در چهار ماهگی
- در شش ماهگی
- در نه ماهگی
- در دوازده ماهگی
چنانچه نوزاد وزن زیادی را بعد از تولد از دست داده یاشد یا الگوی رشد غیرعادی داشته باشد، پزشک توصیه می‌کند که ویزیت در فواصل کمتری انجام شود.
دلیل مهم بودن اندازه‌گیری قد نوزاد
متخصص اطفال قد نوزاد را در هر جلسه اندازه می‌گیرد. سنجش قد اندازه‌گیری مهمی است، اما وزنگیری نوزاد در هر ماه برای پزشک مهم‌تر است.
وزن نوزاد تا ۵ ماهگی و یک سالگی باید به ترتیب دو و سه برابر وزن زمان تولد شده باشد.
جهش‌های رشدی نوزادان را نیز نباید فراموش کنید. پیشرفت ماهانه نوزادان روی نمودار رشد به اندازه روند منحنی کلی مهم نیست.
اگر کودک رشد نکند یا رشدش در سال اول آهسته شده باشد، پزشک کودک را به متخصص ارجاع می‌دهد. متخصص غدد دستور می‌دهد که آزمایش خون، رادیوگرافی یا اسکن مغز یا بدن برای تعیین علت متوقف شدن رشد نوزاد انجام شود.
آزمایش‌های تشخیصی لازم در موارد نادر برای تشخیص عارضه‌های زیر انجام می‌شود:
پزشک تزریق هورمون یا مصرف دارو را در صورت لزوم توصیه می‌کند.
اگر نگران سلامت فرزندتان باشید، چه کاری باید انجام بدهید؟
اگر نگران علل تغذیه نامناسب، نرسیدن به نقاط عطف رشد یا وضعیت رشد ماهانه فرزندتان هستید، به پزشک اطفال مراجعه کنید.
پوشک نوزاد علامت خوبی درباره کافی بودن تغذیه وی است؛ پوشک نوزاد تازه متولد شده را باید روزی دو یا سه بار عوض کنید. نوزاد چهار یا پنج روزه روزی پنج یا شش پوشک کثیف می‌کند. دفعات اجابت مزاج به تغذیه نوزاد از شیر مادر یا شیر خشک بستگی دارد. نوزادانی که در تمام ویزیت‌ها در دامنه رشد سالم قرار دارند، احتمالاً به اندازه کافی شیر می‌خورند.
میزان تغذیه نوزادان در بدو تولد
نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، در روزهای اول می‌توانند هر یک تا سه ساعت یک بار شیر بخورند. تاثیر میزان شیری که نوزاد در روزهای اول می‌خورد، بر وزن بسیار سریع‌تر از قد مشخص می‌شود. وزنگیری نامناسب مدت‌ها قبل از آن که تاثیر تغذیه بر افزایش قد مشخص شود، نمود پیدا می‌کند.
به ندرت پیش می‌آید که در سال اول فقط قد کودک افزایش مناسب نداشته باشد؛ اختلال در افزایش قد احتمالاً پی‌آمد ابتلا به سندرمی ژنتیکی یا دیگر عارضه‌های نادر است.
والدین یا پرستار نوزاد معمولاً در هفته‌های اول مطمئن نیستند که چقدر باید به نوزاد شیر بدهند. اگر وزن نوزاد بعد از تولد کم شود، والدین احساس می‌کنند که باید وزن کودک را هر چه سریع‌تر افزایش دهند، به خصوص اگر نوزاد نارس متولد شده باشد یا عامل‌های خطر بیماری‌های دیگر درباره وی صدق کند.
اکثر نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، هر یک تا سه ساعت یک بار به غذا نیاز دارند، اما فاصله بین دفعات تغذیه نوزادانی که شیر خشک می‌خورند، بیشتر است.
بعد از گذشت چند روز در هر وعده ۳۰ ـ ۶۰ میلی‌لیتر شیر خشک به نوزادان داده می‌شود و این مقدار تا پایان ماه اول به ۶۰ ـ ۱۲۰ میلی لیتر افزایش می‌یابد.
به سختی می‌توان تعیین کرد که نوزادی که فقط از شیر مادر تغذیه می‌کند، در هر وعده چقدر شیر می‌خورد. مادر با توجه به نیاز کودک و از روی نشانه‌های متداول متوجه گرسنه شدن فرزندش می‌شود و به او شیر می‌دهد.
نشانه‌های زیر علامت گرسنه بودن نوزاد است:
- باز کردن دهان و چرخاندن سر به طرفین
- مکیدن لب‌ها
- لیس زدن لب‌ها
- مکیدن اشیاء
- گذاشتن دست‌ها یا انگشتان در دهان
- گریه کردن
نوزادان معمولاً باید در طول شب چند بار تغذیه شوند تا رشد سالمی داشته باشند.
چنانچه وزن کودک با مصرف شیر مادر افزایش نیابد، متخصص اطفال و مشاور شیردهی می‌تواند توصیه‌های لازم را ارائه دهد. گاهی اوقات مشکل این است که بدن مادر شیر کافی تولید نمی‌کند.
همچنین ممکن است مشکل به توانایی مکیدن نوزاد مربوط باشد. اکثر نوزادان با بهره‌گیری از کمک مناسب می‌توانند از شیر مادر تغذیه کنند.
