کم کاری تیروئید: علائم، علت‌ها، عوارض و راه‌های درمان

بیماری کم‌کاری تیروئید، عارضه‌ای است که بدن دچار کمبود هورمون کافی تیروئید می‌باشد. از آنجا که هدف اصلی هورمون تیروئید، انجام متابولیسم بدن است، در افراد مبتلا به این بیماری، نشانه‌های مرتبط با سوخت و ساز آهسته مشاهده می‌شود. بالغ بر 10٪ از زنان ممکن است درجاتی از کمبود هورمون تیروئید داشته باشند. میزان شیوع کم کاری تیروئید، باورنکردنی است و میلیون‌ها نفر از مردم در حال حاضر به این بیماری مبتلا هستند، اما از ابتلا خود به این بیماری آگاه نیستند.

علت کم کاری تیروئید

دو عامل اصلی برای کم‌کاری تیروئید وجود دارد که نسبتاً شایع هستند. اولین عامل ممکن است ناشی از التهاب قبلی یا فعلی غده تیروئید باشد که باعث آسیب یا مرگ درصد زیادی از سلول‌های تیروئید می‌شود و غده قادر به تولید هورمون کافی نمی‌باشد. شایع‌ترین عامل نارسایی غده تیروئید، تیروئیدیت اتوایمیون یا هاشیموتو نامیده می‌شود که نوعی از التهاب تیروئید ناشی از سیستم ایمنی خود بدن می‌باشد.

دومین عامل اصلی کم‌کاری تیروئید، گروه گسترده‌ای از درمان‌های پزشکی است. بسیاری از مشکلات تیروئید نیازمند عمل جراحی برای برداشتن کل غده تیروئید یا بخشی از آن می‌باشد. حتی اگر حجم کلی سلول‌های تولید کننده تیروئید باقی بماند، باز هم به اندازه کافی نمی‌تواند به نیازهای بدن پاسخ دهد و بیمار دچار کم‌کاری تیروئید خواهد شد. باید به یاد داشت که اغلب هدف از عمل جراحی برای سرطان تیروئید، همین است.

اما در موارد دیگر، عمل جراحی ممکن است شامل برداشتن یک نودول (گره) نگران‌کننده در غده تیروئید باشد و نیمی از غده تیروئید در گردن سالم و دست‌نخورده باقی می‌ماند. گاهی اوقات، لوب تیروئید باقی‌مانده و بافت ظریف (ایسم) قادر به تولید هورمون کافی برای تامین نیازهای بدن می‌باشد. اما برای برخی بیماران، ممکن است سال‌ها بعد مشخص شود که بخش‌های باقی‌مانده تیروئید نمی‌توانند کاملاً به تقاضای بدن پاسخ دهند.

رژیم غذایی کمبود مواد مغذی، به ویژه ید و سلنیوم (که برای عملکرد تیروئید بسیار حیاتی هستند)، باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری تیروئید می‌شود. غده تیروئید برای تولید هورمون‌های تیروئیدی به ید و سلنیوم نیاز دارد. اگر شما کم‌کاری تیروئید دارید، ممکن است اضطراب و ناراحتی زیادی داشته باشید، اما می‌توانید با مدیریت مناسب این مشکل را کنترل کنید. برای پیشگیری از عود علائم کم‌کاری تیروئید، باید رژیم غذایی خود را با دقت برنامه‌ریزی کنید و از موادی که ممکن است علائم را تشدید کنند، اجتناب کنید. با رعایت رژیم غذایی مناسب، می‌توانید از عود علائم نگران نباشید.

به طور مشابه، از روش “ید رادیواکتیو” می‌توان برای درمان گواتر و برخی عوارض دیگر تیروئید استفاده کرد. هدف این درمان برای بیماری‌های خوش خیم، از بین بردن بخشی از تیروئید است تا از بزرگ شدن گواتر و یا تولید بیش از حد هورمون (پرکاری تیروئید) جلوگیری شود.

گاهی اوقات، درمان با “ید رادیواکتیو” ممکن است باعث آسیب به تعداد زیادی از سلول‌های تیروئید شود، که ممکن است منجر به پرکاری تیروئید در طی یک یا دو سال بعد شود. با این حال، این حالت معمولاً نسبت به مشکل اصلی بیمار، ترجیح داده می‌شود.

علاوه بر این، چند علت نادر دیگر برای کم کاری تیروئید وجود دارد. یکی از این دلایل، ممکن است به دلیل یک مشکل در غده هیپوفیز، غده تیروئید قادر به تولید هورمون به مقدار کافی نباشد. اگر غده هیپوفیز به اندازه کافی هورمون محرک تیروئید (TSH) تولید نکند، غده تیروئید نیز “سیگنال” تولید هورمون را دریافت نمی‌کند و بنابراین قادر به تولید هورمون نمی‌باشد.

علائم و نشانه‌های کم کاری تیروئید

نشانه ­های کم کاری تیروئید عبارتند از:

• خستگی
• ضعف
• افزایش وزن و یا دشواری کاهش وزن
• ضخیم شدن و خشکی موها
• خشکی، رنگ پریدگی و خشن شدن پوست
• ریزش مو
• عدم تحمل سرما (نمی‌توانید دمای قابل تحمل برای افراد اطراف خود را تحمل کنید)
• گرفتگی عضلانی و درد عضلانی مکرر
• یبوست
• افسردگی
• تحریک پذیری
• از دست دادن حافظه
• سیکل قاعدگی غیر طبیعی
• کاهش میل جنسی

هر بیمار ممکن است تعدادی از این علائم کم کاری تیروئید را داشته باشد. تعداد این علائم بسته به شدت کمبود هورمون تیروئید و مدت زمانی که بدن از مقدار مناسب هورمون محروم شده است، متفاوت خواهد بود. اکثر افراد دارای ترکیبی از این نشانه‌ها هستند. گاهی اوقات، کم کاری تیروئید در برخی بیماران بدون علامت است، یا اینکه آنقدر نامحسوس است که بیماران متوجه آن نمی‌شوند.

تشخیص کم کاری تیروئید

درمان کم کاری تیرویید

درمان کم کاری تیروئید پس از انجام ازمایش تیرویید معمولاً بسیار آسان است. مصرف قرص هورمون تیروئید (لووتیروکسین) یک بار در روز، (ترجیحاً در صبح) ساده‌ترین و موثر‌ترین راه درمان است. این قرص با مقادیر مختلف ارائه می‌شود، به این معنی که تقریباً همیشه دوز مناسب برای هر بیمار یافت می‌شود. اگر شما نیز تحت درمان با این دارو هستید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید، تا سطح این دارو را حداقل سالی یکبار کنترل کند.

برخی از بیماران در عرض 1 تا 2 هفته متوجه کاهش اندکی در علائم خود خواهند شد، اما پاسخ کامل متابولیسم بدن به درمان هورمون تیروئید اغلب به مدت یک یا دو ماه قبل از احساس بهبودی کامل بیمار، به طول می‌انجامد. مهم این است که مقدار صحیح از هورمون تیروئید مصرف گردد. اگر این مقدار کافی نباشد، ممکن است خستگی مفرط و یا برخی از سایر علائم کم کاری تیروئید همچنان ادامه یابد. مصرف بیش از اندازه هورمون نیز می‌تواند موجب علائم شایع پرکاری تیروئید، از جمله عصبی بودن، تپش قلب و بی‌خوابی شود.

بعد از حدود یک ماه درمان، برای تعیین اینکه آیا دوز هورمون تیروئید بیمار مناسب بوده است، سطح این هورمون در خون بیمار اندازه گیری می‌شود. بیمار می‌تواند هورمون T4 مصنوعی را بدون هیچ خطری با داروهای دیگر مصرف کند. بیمارانی که کلستیرامین (یک ترکیب مورد استفاده برای کاهش کلسترول خون) و یا برخی از داروهای ضد تشنج مصرف می‌کنند، باید با پزشک خود در مورد تداخلات دارویی مشورت کنند. زنانی که هورمون T4 مصرف می‌کنند، هنگام باردار شدن باید اطمینان یابند که این دارو دقیقاً همان چیزی است که غده تیروئید آنها تولید می‌کند.

با این حال، آنها باید تحت نظارت پزشک قرار گیرند، زیرا دوز هورمون T4 در طی بارداری، باید تنظیم شود. زیرا معمولاً هورمون‌ بیشتری برای پاسخگویی به افزایش تقاضای متابولیسم جدید مادر مورد نیاز است. مشکلات احتمالی دیگری نیز برای سایر داروها از جمله ویتامین‌های حاوی آهن وجود دارد. زنان باردار (و همه زنان و مردان مشمول این امر) که مکمل‌های آهن مصرف می‌کنند، باید در این خصوص با پزشک خود مشورت کنند. در حال حاضر سه قرص با نام تجاری “لووتیروکسین” موجود است. شما می‌توانید با پزشک یا داروساز خود در مورد قرصی که کم هزینه‌تر باشد، مشورت کنید. زیرا مطالعات اخیر نشان می‌دهد که هیچ کدام از انواع قرص‌ها از نظر قدرت تاثیر بر دیگری برتری ندارد.

خوراکی‌هایی که باید در رژیم غذایی برای کم کاری تیروئید مصرف کرد

اگر مبتلا به کم‌کاری غدة تیروئید هستید، باید به موارد زیر توجه کنید:

– مصرف جلبک دریایی به عنوان میان‌وعده: کمبود ید ممکن است باعث کم‌کاری تیروئید شود. امروزه می‌توان انواع محصولات جلبکی را به عنوان یک جایگزین سالم و کم‌چرب برای میان‌وعده‌ها استفاده کرد. این مواد غذایی حاوی سلنیوم هستند که می‌تواند به تولید هورمون تیروئید کمک کند. با پزشک خود درباره مقدار مناسب ید در رژیم غذایی خود مشورت کنید.

– افزایش مصرف لبنیات: برخی از محصولات لبنی مانند شیر کم‌چرب و ماست غنی‌شده با ویتامین D هستند. افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید ممکن است کمبود ویتامین D داشته باشند. برای تأمین نیاز ویتامین D، مصرف محصولات لبنی را دو برابر کنید و با یک آزمایش خون ساده میزان ویتامین D بدن خود را بررسی کنید.

مصرف ماهی مفید است. بر اساس تحقیقات انجام شده، حدود 40٪ از افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید دچار کمبود ویتامین B-12 هستند. منابع غذایی این ویتامین شامل ماهی، مرغ، جگر، گوشت قرمز، تخم مرغ، غذاهای دریایی و لبنیات می‌باشند. غلات غنی‌شده (سریال) نیز منبع خوبی از ویتامین B-12 هستند. برای بررسی سطح B12 بدنتان، تغذیه‌ی خود و نیاز به مصرف مکمل‌های این ویتامین مهم، با پزشک خود مشورت کنید. این مهم است که بسیاری از غذاهای حاوی B12، مقدار فراوانی سلنیوم (ماده معدنی که به عملکرد خوب و مناسب تیروئید کمک می‌کند) و اسیدهای چرب امگا 3 نیز دارند، که می‌تواند برخی از علائم کم‌کاری تیروئید را بهبود بخشد.

خوراکی‌هایی که نباید در رژیم غذایی برای کم‌کاری تیروئید مصرف کرد

اگر دژ تیروئید کم کار دارید، باید:

– مصرف سویا را کاهش دهید. پروتئین سویا که در برخی از مواد غذایی وجود دارد، ممکن است باعث محدود شدن جذب هورمونی که برای درمان دژ تیروئید کم کار مصرف می‌کنید، شود؛ به ویژه اگر در یک ساعت پس از مصرف دارو مصرف شود. همچنین گردو و کنجاله‌ی تخم پنبه نیز ممکن است بر روی داروی شما تأثیر بگذارند. بر اساس توصیه‌های رژیم غذایی و برنامه درمانی فعلی خود، با پزشک خود مشورت کنید.

– از مصرف کلم بروکلی خودداری کنید. کلم بروکلی حاوی مواد مغذی قوی است که می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سرطان کمک کند، اما برای افرادی که دژ تیروئید کم کار هستند، ممکن است باعث اختلال در عملکرد تیروئید شوند. این نوع سبزیجات شامل کلم، جوانه بروکسل، گل کلم، اسفناج و شلغم می‌باشند. این سبزیجات حاوی گویتروژن‌ها یا موادی هستند که ممکن است باعث بزرگ شدن دژ تیروئید شوند. پختن این سبزیجات می‌تواند تعداد این مواد آسیب‌زا را کاهش دهد. برای مشاوره در مورد نحوه مصرف سبزیجات با پزشک خود مشورت کنید.

– مراقب مصرف غلات کامل باشید. غلات سبوس‌دار حاوی فیبر بسیاری هستند که از مزایای بسیاری برخوردارند، از جمله کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و برخی سرطان‌ها و بهبود سلامت گوارشی، اما مصرف بیش از حد فیبر ممکن است باعث اختلال در جذب هورمون سنتزی تیروئید شود. در مورد بهترین راه برای تعادل خطرات و فواید فیبر در رژیم غذایی خود با پزشکتان صحبت کنید.

سئوالات متداول

 آیا عرق کردن از نشانه ­های کم کاری تیروئید است؟

 کم کاری تیروئید غالباً با احساس سرما و لرز همراه است چرا که به دلیل کم کار بودن تیروئیده، انرژی و کارلری کمتری در بدن سوزانده می­شود اما بر عکس در پرکاری تیروئید به دلیل مصرف انرژی زیاد بدن، تیروئید پرکار غالباً با احساس گرما و عرق کردن همراه است.

آیا تیروئید کمر کار ممکن است باعث مرگ فرد شود؟

 کم کاری تیروئید با یک تست ساده خون و دارو درمانی کنترل و درمان می­شود و معمولاً خطرناک نیست. اما در صورت عدم درمان ممکن است در موارد نادر عوارضی مثل نارسایی قلبی و یا کما را به همراه داشته باشد که در این صورت تهدیدی برای زندگی فرد بیمار محسوب می­شود.

آیا فرد بیمار خود قادر به تشخیص کم کاری تیروئید است؟

 یکی از نشانه­ های کم کاری تیروئید را می­توان در ناخن­ها دید. وجود خطوط سفید عمودی روی ناخن و یا تقسیم شدن و شکسته شدن ناخن­ها اگر با علائم دیگری مانند خستگی، ریزش مو، خشکی پوست و اضافه وزن همراه باشد می­تواند نشانی از وجود بیماری کم کاری تیروئید باشد

کم کاری تیروئید چه تغییراتی را در بدن باعث می­شود؟ 

تیروئید کم کار و کم بودن میزان ترشح هورمون­ها از آن ، سوخت و ساز بدن را پایین آورده و باعث تغییراتی عملکرد روحی و حسی، انژری بدن و حتی حرکات روده می­شود.