سرطان غده‌ی فوق کلیه عارضه‌ای است که در طی آن سلول‌ها در غدد فوق کلیوی تومور ایجاد می‌کنند. غدد فوق کلیوی غده‌های کوچکی هستند که بر روی هر کلیه قرار گرفته‌اند. این غده‌ها نقشی اساسی در دستگاه درون ریز ایفا کرده و هورمون‌هایی مثل کورتیزول، آلدوسترون و هورمون‌های جنسی را تولید می‌کنند. اکثر تومورهای آدرنال بخش قشری این غده را درگیر می‌کنند که به سطح خارجی آن گفته می‌شود.
سرطان آدرنال زمانی تشخیص داده می‌شود که سلول‌های غیرطبیعی در این غده‌ها ایجاد شده و یا به آن‌ها مهاجرت کنند. این بیماری معمولاً به صورت یک تومور در لایه‌ی خارجی غده تشخیص داده می‌شود که به آن قشر یا کورتکس آدرنال گفته شده و وظیفه‌ی تولید استروئیدهایی مثل کورتیزول و آلدوسترون و کمک به مدیریت استرس و تنظیم فشار خون را برعهده دارد.
انواع سرطان‌های غدد فوق کلیوی
تمیز دادن سرطان تومورهای خوش خیم و بد خیم غدد فوق کلیه در زیر میکروسکوپ ممکن است کار دشواری باشد. بر اساس تحقیقات انجام شده، بعضاً تنها راه برای تأیید سرطان غده فوق کلیه، انتشار آن به گره‌های لنفاوی یا دیگر بافت‌ها و ارگان‌هاست. تومورهای غیر سرطانی غدد فوق کلیه (آدنوما) به خارج از این غده‌ها منتشر نخواهند شد.
سرطان غدد فوق کلیوی در سه نوع وجود دارد:
کارسینومای آدرنوکورتیکال
سرطان قشر فوق کلیه یا کارسینومای قشری آدرنال (ACC)، یکی از شایع‌ترین انواع سرطان غدد فوق کلیوی است. این نوع سرطان معمولاً در لایه‌ی خارجی غده ایجاد می‌شود و تا زمانی که تومور به حد کافی بزرگ نشود، تشخیص داده نمی‌شود. علائم این نوع سرطان معمولاً شامل درد، احساس سیری و کاهش وزن می‌شود و پس از آن تشخیص داده می‌شود. همچنین، کارسینومای آدرنوکورتیکال ممکن است باعث تولید بیش از حد هورمون‌ها شود و در نتیجه افزایش وزن، رشد بیش از حد موهای صورت و یا بلوغ زودرس را ایجاد کند. اگر تومور غده فوق کلیه بزرگ‌تر از 5 تا 6 سانتیمتر باشد، معمولاً آن را سرطان در نظر می‌گیرند.
فئوکروموسیتوما
این نوع از سرطان غدد فوق کلیوی در بخش مرکزی غده که به آن مدولا گفته می‌شود بروز پیدا کرده و معمولاً منشأ آن سلول‌های تولید کننده‌ی آدرنالین هستند. آدرنالین به تنظیم عملکردهای مهمی در بدن مثل ضربان قلب و فشار خون کمک می‌کند. افزایش فشار خون، تعریق بیش از حد، تپش قلب و اضطراب ازجمله علائم این نوع تومور غدد فوق کلیوی هستند.
نوروبلاستوما
این نوع از سرطان غده فوق کلیه که در سلول‌های عصبی در حال رشد مدولا دیده می‌شود، معمولاً نوزادان و یا کودکان زیر 10 سال را درگیر می‌کند. به دلیل طبیعت منحصر به فرد این سلول‌ها، تشخیص زودهنگام این عارضه ممکن است. با این حال در موارد نادر پیدا کردن منشأ سرطان دشوار خواهد بود چراکه این سلول‌ها به سرعت پخش می‌شوند. حدوداً یکی از هر سه مورد نوروبلاستوما، در غدد فوق کلیه بروز پیدا می‌کند.
دلایل و عوامل خطر سرطان غدد فوق کلیوی
تومورهای غده فوق کلیه، علل دقیقی برای ایجاد آن هنوز مشخص نیست. عوامل خطر قابل پیشگیری نیز شناخته نشده‌اند. با این حال، برخی افراد با عارضه‌های ژنتیکی خاص، در خطر بیشتری برای ابتلا به این تومورها هستند. این عارضه‌ها عبارتند از:
– نئوپلازی چندگانه غدد درون ریز تیپ 1: این عارضه باعث ایجاد تومورهایی در دستگاه درون ریز مانند غدد پاراتیروئید، هیپوفیز و پانکراس می‌شود.
– سندرم لی فرامنی: عارضه‌ای نادر بوده که اکثراً در کودکان دیده می‌شود و خطر بروز انواع مختلفی از سرطان را افزایش می‌دهد.
– سندرم بک ویت ویدمن: عارضه‌ای نادر که تنها در کودکان بروز پیدا می‌کند و باعث رشد غیرطبیعی می‌شود.
– سندرم لینچ: عارضه‌ای ژنتیکی بوده که معمولاً باعث بروز سرطان روده بزرگ و انواع دیگری از سرطان‌ها می‌شود.
– نوروفیبروماتوز تیپ 1: عارضه‌ای وراثتی بوده که باعث ایجاد تومورهای خوش خیم و بدخیم می‌شود. از ویژگی‌های دیگر این عارضه می‌توان به فشار خون بالا، اختلالات یادگیری و مشکلات استخوانی اشاره کرد.
– سندرم کارنی: یک عارضه‌ی بسیار نادر وراثتی است که موجب اختلال در رنگدانه‌های پوست، ایجاد تومورهای خوش خیم در بافت همبند و تومورهایی در غدد درون ریز می‌گردد.
همچنین، پولیپوز آدنوماتوز فامیلی یک سندرم است که باعث ایجاد پولیپ‌های متعدد در روده‌ی بزرگ فرد می‌شود. این سندرم می‌تواند خطر بروز سرطان غده‌های فوق کلیوی را افزایش دهد. البته اکثر تومورهای ایجاد شده در اثر این عارضه غیر سرطانی هستند.
علائم سرطان غده فوق کلیه
در اکثر موارد افراد مبتلا به تومور غده فوق کلیه شاهد علائمی خواهند بود که در اثر تولید بیش از حد هورمون‌ها بروز پیدا می‌کنند. این هورمون‌ها عبارت‌اند از کورتیزول و هورمون‌های جنسی.
کورتیزول هورمونی است که به بدن در مدیریت استرس کمک می‌کند. کورتیزول بیش از اندازه می‌تواند علائم زیر را ایجاد کند:
· چاق شدن صورت
· قند خون کنترل نشده
· ضعف عضلانی
· پوکی استخوان
· افزایش وزن غیرمنتظره یا غیرطبیعی
· به آسانی کبود شدن
هورمون‌های جنسی شامل هورمون زنانه‌ی استروژن و هورمون‌های آندروژن مردانه می‌باشند. وجود بیش از اندازه‌ی این هورمون‌ها می‌تواند منجر به بروز علائم زیر شود:
· تغییر در میل جنسی
· آکنه غیرمعمول
· شروع زودهنگام طاسی مردانه
· رشد بیش از حد مو بر روی بدن
· قاعدگی نامنظم
· تغییر در اندام‌های جنسی و پستان‌ها
برخی از افراد مبتلا به سرطان آدرنال علائمی مرتبط با رشد تومور را نیز از خود نشان می‌دهند مثل:
· درد شکم
· چاقی یا باد کردن شکم
· احساس سیری پس از خوردن مقدار کمی غذا
تشخیص سرطان غدد فوق کلیه
علاوه بر گرفتن سوابق پزشکی کامل و انجام معاینه‌ی فیزیکی، ممکن است پزشک برای تشخیص تومور آدرنال و تعیین شدت آن از آزمایشات و روش‌های خاصی استفاده کند. آزمایشات مورد استفاده به عواملی مثل اندازه و موقعیت تومور بستگی خواهند داشت. آزمایش خون و آزمایش ادرار نیز برای بررسی وجود مقادیر غیرطبیعی از هورمون‌های فوق کلیه انجام خواهند شد. این آزمایشات می‌توانند قبل از بروز علائم، سرطان را تشخیص دهند.
ازجمله آزمایشات دیگری که برای تشخیص تومور غده فوق کلیه به کار می‌روند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
عکس برداری با اشعه ایکس
در این روش از سینه و نواحی اطراف آن عکس برداری می‌شود – ریه‌ها، قلب، شریان‌های بزرگ، دنده‌ها و دیافراگم. ساختارهای کوچک‌تر مثل عروق خونی نیز در این روش مورد بررسی قرار می‌گیرند. عکس برداری از سینه با اشعه‌ی ایکس می‌تواند منتشر شدن سرطان به ریه‌ها و وجود موارد غیرطبیعی در ریه‌ها و قلب را نشان دهد.
لاپاروسکوپی
در طی این عمل کم تهاجمی یک ابزار باریک و بلند که در سر خود دارای دوربین است (لاپاروسکوپ) به پهلوی مریض وارد می‌شود. دوربین از داخل بدن تصویر برداری کرده و پزشک می‌تواند بدون انجام عمل جراحی، توده‌ی آدرنال و گره‌های لنفی درگیر را مشاهده کند. لاپاروسکوپی به پزشک این اجازه را می‌دهد که در مورد امکان برداشتن تومور با استفاده از عمل جراحی تصمیم گیری کند.
سی تی اسکن
در سی تی اسکن مشخص می‌شود که آیا انجام عمل جراحی روشی مناسب برای سرطان غدد فوق کلیه هست یا نه. این اسکن که معمولاً در 10 تا 15 دقیقه انجام می‌شود برای تشخیص انتشار سرطان در غدد فوق کلیه و جاهای دیگر بدن مثل کبد نیز به کار می‌رود.
اولتراسوند
استفاده از امواج صوتی برای تولید تصویر زمانی به کار می‌رود که انجام سی تی اسکن امکان پذیر نباشد. اولتراسوند به پزشک اجازه می‌دهد تا غدد فوق کلیه را مشاهده کرده و همچنین کبد که ممکن است سرطان آدرنال به آن منتشر شود را از نظر وجود تومور و توده‌های احتمالی بررسی کند.
پت اسکن (PET scan)
این تست می‌تواند برای تعیین خوش خیم یا بد خیم بودن تومور غدد فوق کلیه و همچنین تشخیص انتشار سرطان به خارج از این غدد مورد استفاده قرار بگیرد.
اسکن ام آر آی
اسکن MRI می‌تواند تفاوت بین بافت‌های سالم و غیرطبیعی را نشان دهد. در مورد سرطان غدد فوق کلیوی، MRI می‌تواند وضوح بیشتری نسبت به سی تی اسکن داشته باشد. این نوع از عکس برداری به پزشک امکان تشخیص خوش خیم یا بد خیم بودن تومور را خواهد داد. می‌توان از اسکن MRI برای بررسی مغز نیز استفاده کرد. تومورهای غده‌ی هیپوفیز و غده‌ی فوق کلیه می‌توانند علائم مشابهی ایجاد کنند.
بیوپسی
در این روش نمونه‌ای از بافت تومور در زیر میکروسکوپ مورد مطالعه قرار می‌گیرد. بیوپسی معمولاً تنها بر روی تومورهای خارج از غدد فوق کلیوی انجام می‌شود. بیوپسی سوزنی از سرطان غدد فوق کلیه می‌تواند باعث پخش شدن سلول‌های سرطانی در جریان خون و دیگر مایعات بدن شود. به همین دلیل بیشتر از آزمایش خون، آزمایش ادرار و عکس برداری برای تشخیص این عارضه استفاده می‌شود. ممکن است بیوپسی با هدف تشخیص علت بروز تومور در خارج از غدد فوق کلیه و ارتباط آن‌ها با سرطان آدرنال یا دیگر انواع سرطان انجام شود.
درمان
روش‌های مختلفی وجود دارند که پزشک می‌تواند برای درمان سرطان آدرنال از آن‌ها استفاده کند.
عمل جراحی
درمان سرطان غدد فوق کلیه می‌تواند در مراحل مختلف با استفاده از عمل جراحی انجام شود. یک روش کم تهاجمی به نام لاپاروسکوپی که از طریق بریدگی‌های کوچکی وارد بدن می‌شود، می‌تواند گزینه‌ی مناسبی برای تومورهای کوچک باشد. اگر انجام لاپاروسکوپی ممکن نباشد، روش‌های دیگری برای جراحی سرطان غدد فوق کلیه وجود دارد که عبارت‌اند از:
– جراحی خلفی: در این روش، تومور از طریق یک بریدگی در پشت بیمار درست در بالای کلیه‌ها برداشته می‌شود. این روش معمولاً برای برداشتن تومورهای خوش خیم و کوچک غدد فوق کلیه استفاده می‌شود.
– جراحی ترانس ابدومینال: در این روش، جراح یک بریدگی بر روی شکم ایجاد کرده و در عین برداشتن تومور غده فوق کلیه، ارگان‌های اطراف را نیز بررسی می‌کند. در طی این روش غده‌ها و بافت‌های سرطانی دیگری نیز ممکن است یافت شوند.
– جراحی توراکو ابدومینال: ممکن است برای برداشتن تومورهای سرطانی بزرگ در غدد فوق کلیه، یک بریدگی بلند از روی سینه تا روی شکم لازم باشد. در این روش پزشک دید وسیع‌تری بر روی بافت‌ها و ارگان‌های اطراف داشته و می‌تواند انتشار و رشد احتمالی سرطان را بررسی کند.
پرتو درمانی یا رادیوتراپی
در مراحل پیشرفته‌ی سرطان غدد فوق کلیه ممکن است پس از انجام عمل جراحی انجام پرتو درمانی لازم باشد. رادیوتراپی می‌تواند چندین هدف داشته باشد ازجمله برداشتن تومورهایی که از بین بردن آن‌ها در طی عمل جراحی ممکن نبوده است، کاهش خطر بروز دوباره‌ی تومور و درمان مناطقی که سرطان به آن‌ها منتشر شده است مثل مغز، کبد و استخوان‌ها.
متخصصین انکولوژی ما در زمینه‌ی استفاده از تکنولوژی‌های مختلف برای از بین بردن سلول‌های سرطانی، کوچک کردن تومورها و کاهش علائم مربوط به سرطان آموزش دیده‌اند.
شیمی درمانی
ممکن است برای درمان مراحل پیشرفته‌ی سرطان غده فوق کلیه، شیمی درمانی به همراه عمل جراحی مورد استفاده قرار بگیرد. داروهای شیمی درمانی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی و یا ایجاد اختلال در روند رشد و تولید مثل آن‌ها طراحی شده‌اند. از آن جایی که شیمی درمانی تا به حال برای درمان تومورهای غده فوق کلیه نتایج مطلوبی به همراه نداشته است، معمولاً زمانی که سرطان به حدی گسترش یافته باشد که نتوان آن را با عمل جراحی درمان کرد از این روش استفاده خواهد شد.
