پوکی استخوان به معنی از دست دادن ماتریکس استخوان (استوئید) و مواد معدنی (کلسیم و فسفات) استخوان است که باعث سفتی و استحکام آن می‌شوند. این به این معنی است که استخوان‌ها ضعیف‌تر شده و بیشتر در معرض شکستگی قرار دارند. این بیماری با نرمی استخوان (استئومالاسی) که مربوط به کمبود ویتامین D و صرفا” به دلیل از دست دادن مواد معدنی استخوان است، تفاوت دارد. پوکی استخوان شایع‌ترین اختلال اکتسابی استخوان و علت شکستگی استخوان‌ها در بزرگسالان است.
در میان بیماری‌های استخوان که متخصصان غدد کلینیک ما به درمان آن کمک می‌کنند، درمان علایم پوکی استخوان شایع‌ترین مورد بوده است. متخصصان غدد، ارتوپدها، نفرولوژیست‌ها و پزشکان مراقبت‌های اولیه، همگی به درمان پوکی استخوان اولیه کمک می‌کنند. اما دکتر منشادی به درمان بیماران مبتلا به پوکی استخوان ثانویه ناشی از هیپرپاراتیروئیدیسم یا نارسایی کلیه و سایر بیماری‌های متابولیک و هورمونی نیز می‌پردازد.
چه عاملی باعث پوکی استخوان می‌شود؟
ساختار استخوان پیوسته در حال شکسته شدن و ساخته شدن است ( شکل گیری مجدد استخوان )، اما در بیماری پوکی استخوان، شکسته شدن بیش از حد استخوان، بر تولید استخوان پیشی می‌گیرد. بدن انسان در سن ۲۰-۳۰ سالگی بیشترین میزان توده استخوانی را دارد. این میزان پس از حدود سن ۴۰ سالگی (هم مردان و هم زنان) به آرامی کاهش می‌یابد. اگر کاهش توده استخوانی به یک سطح خاص برسد، به عنوان بیماری پوکی استخوان تشخیص داده می‌شود. این به این معنی است که پوکی استخوان بیشتر در افراد مسن رخ می‌دهد. اکثر موارد پوکی استخوان هیچ علت خاصی ندارد(پوکی استخوان اولیه). اما دلایل متعددی وجود دارد که چرا برخی از افراد نسبت به دیگران، در معرض خطر بیشتری برای پوکی استخوان قرار دارند.
کمبود استروژن، که به طور معمول ناشی از یائسگی است، شایع‌ترین علل پوکی استخوان است. اما علل ثانویه دیگر نیز می‌تواند به پوکی استخوان منجر شود. این عوامل می‌تواند اختلالات غدد درون ریز مختلف باشد، از جمله:
- سطح بالای هورمون پاراتیروئید (هیپرپاراتیروئیدیسم اولیه)
- پرکاری تیروئید
- تولید کورتیزول بیش از حد
- سطح پایین هورمون تستوسترون
سایر علل ثانویه عبارتند از:
- بیماری‌های روماتولوژی
- بیماری مزمن کلیوی
- داروهایی مانند داروهای استروئیدی ضد التهاب و برخی از داروهای ضد صرع
- اختلالات وراثتی مانند بیماری استخوان شکننده (پوکی استخوان ایمپرفکتا) و یا حتی فیبروز کیستیک.
همچنین عوامل مربوط به شیوه زندگی افراد نیز می‌تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد. به عنوان مثال، سیگار کشیدن، نوشیدن بیش از حد الکل و ورزش نکردن، خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. زیرا باعث افزایش وزن فرد می‌گردد. ورزش منظم و یک رژیم غذایی سالم که شامل مقدار کافی از کلسیم و ویتامین D باشد، از راه‌های کاهش خطر ابتلا به پوکی استخوان است. ویتامین D همچنین هنگامی که بدن در معرض نور آفتاب قرار می‌گیرد، توسط پوست تولید می‌شود.
علائم و نشانه‌های پوکی استخوان چیست؟
از علائم پوکی استخوان میتوان گفت در واقع هیچ علامتی ندارد، مگر تا زمانی که عوارض آن رخ دهد. هر گونه شکستگی که در پی یک آسیب جزئی رخ می‌دهد، باید شک شما را نسبت به پوکی استخوان برانگیزد. شایع‌ترین شکستگی که در اثر پوکی استخوان رخ می‌دهد، شکستگی لگن، مچ دست و استخوان ستون فقرات (مهره‌ها) هستند. با این حال، شکستگی می‌تواند در هر نقطه از بدن رخ دهد. معمولا” شکستگی لگن و مچ دست پس از سقوط از جایی رخ می‌دهد، اما شکستگی مهره‌ها ممکن است بدون هر گونه صدمه آشکاری رخ دهد. چنین شکستگی ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد، یا همراه با کمر درد حادی باشد که ممکن است در طول هفته‌ها یا ماه‌ها رفع شود. شکستگی‌های متعدد ستون فقرات می‌تواند باعث کاهش طول آن، دفورمیتی (بدشکلی) قابل توجه و نیز انحنای غیر طبیعی در ستون فقرات بیمار شود.(کیفواسکولیوز- شکل بالا را ببینید).
میزان شیوع پوکی استخوان چقدر است؟
در حدود نیمی از زنان و تقریبا” ۲۰ درصد از مردان بالای ۵۰ سال، در دوره‌ای از زندگی خود دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان شده‌اند. شکستگی مهره و لگن شایع ترین موارد شکستگی هستند. با این حال، اگر چه با افزایش سن، احتمال شکستگی لگن افزایش می‌یابد، اما تنها در حدود ۰٫۳-۰٫۵ درصد از زنان بالای ۷۵ سال از شکستگی لگن رنج می‌برند. این میزان در زنان بالای ۸۵ سال، به حدود ۱٪ افزایش می‌یابد. زنان بیشتر از مردان دچار شکستگی لگن می‌گردند.
آیا پوکی استخوان ارثی است؟
احتمال بروز پوکی استخوان در افراد یک خانواده وجود دارد، اما تاکنون ژن یا ژنهای خاص آن شناسایی نشده است. به این معنی که، ممکن است افراد از طریق وراثت، احتمال بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان داشته باشند، اما اگر یکی از والدین مبتلا به پوکی استخوان باشد، لزوما” بدین معنی نیست که کودکان نیز به این بیماری دچار خواهند شد.
پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص پوکی استخوان معمولا” با اندازه‌گیری تراکم استخوان توسط اسکن سنجش تراکم استخوان با اشعه ایکس (DEXA ) انجام می‌شود. به طور معمول، این آزمایش بر روی باسن و مهره‌ها انجام می‌گیرد. در پوکی استخوان شدید حتی دریک آزمایش اشعه X ساده، استخوان‌ها نازک به نظر می‌رسد و این ممکن است حاکی از شکستگی در مهره‌ها باشد. اما بسیار به ندرت، احتمال آسیب به نخاع وجود دارد.
آزمایشات خون نیز انجام خواهد شد، تا شواهدی برای علل ثانویه پوکی استخوان یافت شود. این آزمایشات شامل اندازه گیری پروفایل بیوشیمیایی استخوان، عملکرد تیروئید و هورمون پاراتیروئید است. در صورت لزوم، آزمایشاتی برای سایر علل ثانویه نیز باید انجام شود. معمولا” در پوکی استخوان اولیه، این آزمایشات خون اصطلاحا” نورمال هستند.
پوکی استخوان چگونه درمان می‌شود؟
پزشکان در ابتدا پوکی استخوان را با روش‌های زیر درمان می‌کنند:
- بررسی میزان دریافت کلسیم روزانه و تجویز مکمل کلسیم در صورتی که منابع غذایی بیمار، دارای کلسیم کافی نباشد.
- تجویز ویتامین D
- توصیه تمرینات تحمل وزن
- مهار کردن سایر عوامل خطر
داروهای پوکی استخوان
داروهای بسیاری برای درمان پوکی استخوان در زنان تجویز می‌شوند که عبارتند از:
داروهای بی فسفونات – این داروها اغلب برای درمان پوکی استخوان در زنان یائسه مورد استفاده قرار می‌گیرند. این داروها مهارکننده تجزیه استخوان هستند و حتی می‌توانند تراکم استخوان را نیز افزایش دهند. بسیاری از آنها به صورت قرص بلعیدنی هستند، اما برخی دیگر به صورت داخل وریدی تزریق می‌شوند.
داروهای بی‌فسفونات می‌تواند همراه با عوارض جانبی باشد. این عوارض شامل تهوع، درد شکم، سوزش مری و دشواری بلع می‌باشد. یکی از عوارض جانبی نادر ولی جدی این داروها، مرگ استخوان فک ناشی از جریان خون ضعیف است.
بی‌فسفونات‌ها عبارتند از:
- آلندرونات (فوزاماکس)
- ریزدرونات (اکتونل)
- ایباندرونات (بونیوا)
- پامیدرونات (آردیا)
- زولدرونیک اسید (یا رکلاست، زومتا).
داروهای انتخابی گیرنده استروژن (SERMs) – داروهای انتخابی گیرنده استروژن، با تقلید از اثرات استروژن برای افزایش تراکم استخوان، پوکی استخوان را درمان می‌کنند.
رالوکسیفن (اویستا)
کلسی تونین (میاکالان) – کلسی تونین، هورمون تولید شده توسط غده تیروئید است. این دارو به صورت اسپری بینی به بیمار داده می‌شود. کلسی تونین مانع شکستن استخوان می‌شود.
تری‌پاراتاید (فورتئو) – یک شکل از هورمون پاراتیروئید است. این هورمون موجب تحریک رشد استخوان جدید می‌شود. تری‌پاراتید به صورت تزریق روزانه به بیمار ارائه می‌شود. این دارو برای درمان طولانی مدت توصیه نمی‌گردد.
دنوزوماب (پرولیا) – دنوزوماب یک نوع درمان بیولوژیکی است. این دارو یک آنتی بادی است و پروتئینی را مورد هدف قرار می‌دهد که در تجزیه استخوان نقش دارد. این دارو با حمله به این پروتئین، به جلوگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند.
استروژن درمانی – این روش به دلیل خطرات مرتبط با آن، به‌ندرت توصیه می‌شود. این روش استروژن از دست رفته در طی یائسگی را جبران می‌کند. استروژن، روند شکست استخوان را کند می‌کند.
استروژن درمانی طولانی مدت، با خطرات بسیاری همراه است. این عوارض شامل افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، سکته، سرطان سینه و سنگ کیسه صفرا می‌باشد. استروژن درمانی به ندرت برای جلوگیری یا درمان پوکی استخوان انجام می‌شود.
در میان مردان، پایین بودن سطح هورمون تستوسترون شایع‌ترین علت پوکی استخوان (به غیر از پیری) است. تست خون می‌تواند پایین بودن سطح تستوسترون را نشان دهد. در این مورد، آزمایشات دیگر نیز به منظور یافتن علت و آغاز درمان مناسب انجام می‌شود. مردان نیز می‌توانند داروی آلندرونات و رالوکسیفن مصرف کنند.
پزشک با اندازه گیری تراکم استخوان شما در هر سال، (یا هر دو سال یکبار) بر روند درمان شما نظارت خواهد کرد.
درمان شکستگی استخوان
اگر یک فرد مبتلا به پوکی استخوان دچار شکستگی لگن شود، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشد. جراحی باعث همترازی و ایجاد ثبات در لگن و مفصل ران خواهد شد.
شکستگی مچ دست نیز می‌تواند به سادگی با گچ گرفتن استخوان التیام یابد. گاهی اوقات برای بازگرداندن چیدمان صحیح استخوان، انجام عمل جراحی ممکن است لازم باشد.
درمان‌های دیگر برای شکستگی استخوان عبارتند از: داروهای ضد درد و استراحت برای یک مدت زمان کوتاه.
تزریق کلسی تونین ممکن است درد ستون فقرات ناشی از شکستگی فشارنده مهره‌ای (شکستگی کمپرشن) را کاهش دهد.
آیا برای این درمان هیچ گونه عوارض جانبی وجود دارد؟
عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای بی‌فسفونات در صورت وجود، معمولا” خفیف است و می‌تواند شامل سوء هاضمه، تغییر در اجابت مزاج (یبوست یا اسهال)، خستگی، احساس بیماری و علائم شبیه سرماخوردگی خفیف باشد.
پیامدهای دراز مدت پوکی استخوان چیست؟
پیامد طولانی مدت پوکی استخوان، افزایش خطر شکستگی ناشی از آسیب‌های جزئی است. عدم تحرک بیمار به دلیل شکستگی استخوان نیز می‌تواند عواقب طولانی مدت داشته باشد، زیرا توانایی جسمی بیمار (به ویژه افراد مسن) را کاهش می‌دهد. انجام ورزش برای استخوان سازی اهمیت زیادی دارد. برای همه بیماران مبتلا به پوکی استخوان، انجام ورزش منظم، به خصوص تمرینات تحمل وزن و تمرینات مقاومتی بسیارمهم است. بیماران همچنین باید سعی کنند یک شیوه زندگی و رژیم غذایی سالم را حفظ کنند. مصرف الکل و سیگار نیز از عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان است و بیماران باید از آن اجتناب کنند.
