دیابت و اثر ورزش

 

 بی شک توصیه های ورزشی در بیماران به سادگی صورت نمی پذیرد. گرچه با ورزش و فعالیت های فیزیکی ممکن است نتوانیم دیابت نوع اول را کنترل نموده وبهبود بخشیم اما این دسته از بیماران می توانند برای بهبود کیفیت زندگی خود در فعالیت های ورزشی مورد علاقه شرکت نمایند. مشکلاتی که در تجویز ورزش در بیماران مبتلا به دیابت نوع دوم وجود دارد متفاوت با نوع اول است، اما ورزش از لحاظ کنترل عوارض در این دسته بیشتر حائز اهمیت است. با توجه به افزایش تعداد بیماران دیابتی انتخاب روش های مؤثرتر جهت افزایش آمادگی جسمانی و حرکتی این بیماران و همچنین کاستن و کنترل عوارض بیماری از اهمیت بسزایی برخوردار است. به طو کل در تجویز فعالیت های ورزشی باید به تاریخچه، نوع دیابت، چاقی، فشار خون و سطح گلوکز خون توجه داشت و سپس یک برنامه ی دقیق ورزشی را ارائه نمود.

ورزش در بیماران دیابتی نوع اول

ورزش منظم در بیماران دیابتی نوع اول، بهبود و کنترل بیماری را تضمین نمی کند. در واقع، متابولیت‌هایی که با ورزش تولید می شوند، ممکن است باعث اختلال در کنترل بیماری شوند، مگر اینکه تعادل بین هورمون انسولین و میزان کربوهیدرات حفظ شود. بیماری دیابت نوع اول، اغلب کودکان، نوجوانان و والدین جوان را مبتلا می کند و بهبودی آنها با انجام ورزش بارز نمی باشد. هدف تیم پزشکی، این است که فرد دیابتی بالغ یا کودک، در ورزش های انتخابی خود شرکت کند و از ورزش های مدرسه ای و یا بازی در تیم محروم نشود. اخیراً، بیان شده است که بیماران دیابتی نوع اول، می توانند همه گونه ورزش شامل فعالیت های تفریحی و حتی تخصصی و رقابتی را انجام دهند، اما ورزش های شدید و مدت بالا مثل ماراتن و کایاک، برای به دست آوردن حداکثر فواید ورزشی، توصیه نمی شود. ورزش منظم با شدت متوسط، بهترین نتیجه را از نظر بدست آوردن سود بیشتر و کاهش خطر، دارا می باشد.

فیزیولوژی ورزش

 در ورزش کردن علاوه بر اینکه نیاز به افزایش مصرف اکسیژن است، نیاز به تولید مکرر سوخت های متابولیک نیز می باشد تا انرژی کافی در دسترس عضلات قرار گیرد. این مسئله مستلزم وجود یک سری تغییرات عصبی، عروقی، قلبی و هورمونی می باشد.

متابولیسم مواد سوختی به وسیله عضلات اسکلتی

 سوخت اصلی عضلات اسکلتی شامل گلوکز، اسیدهای چرب آزاد و تری گلیسیریدها است. در افراد سالم کتون ها هیچ نقشی در متابولیسم هوازی عضلات فعال ندارند. اسید آمینه های حاصل از سوختن پروتئین های موجود در عضلات می توانند در فعالیت های شدید و طولانی مدت به عنوان یک منبع انرژی مورد استفاده قرار گیرند، با این وجود اسیدهای آمینه هرگز بیشتر از ده درصد مصرف انرژی کلی بدن را به خود اختصاص نمی دهند.

ورزش و میزان سوخت و ساز بدن

 

 در حین بیست تا سی دقیقه اول فعالیت، گلیکوژن موجود در عضله منبع اصلی انرژی آن محسوب می شود. سپس گلوکز موجود در خون که در نتیجه ی سه فرآیند الف) تجزیه گلیکوژن کبد، ب) تولید جدید گلوکز ج) جذب گلوکز در روده می باشند، مورد مصرف قرار می گیرد و به دنبال آن ها تری گلیسیریدها و اسیدهای چرب آزاد که از بافت های چربی حاصل می شوند، منبع اصلی انرژی محسوب می شوند. در حالت استراحت گلوکز از خون وارد سلول های ماهیچه ای نمی شود. در طول ده دقیقه اول ورزش، گلوکز خون معادل ده تا پانزده درصد متابولیسم یا سوخت و ساز هوازی می باشد و بعد از گذشت نود دقیقه این میزان می تواند تا چهل درصد مصرف سوخت کلی بدن افزایش یابد. بعد از چهار ساعت ورزش، گلوکز خون تقریباً یک سوم، و اسیدهای چرب آزاد دوسوم سوخت های هوازی را فراهم می کنند. بعد از هشت ساعت ورزش متوسط، اسیدهای چرب آزاد هشتاد تا هشتاد و پنج درصد سوخت هوازی را به خود اختصاص می دهند و باقیمانده ی آن از گلوکزی است که منشعب از اسیدهای آمینه است (پانزده تا بیست درصد).

تاثیر انسولین بر سوخت و ساز

در حین ورزش با شدت متوسط، هورمون‌های انسولین و گلوکاگون نقش‌های اساسی در تنظیم تولید گلوکز در کبد دارند. برای تجزیه گلیکوژن کبدی، سطح کمی از انسولین در پلاسما ضروری است و همچنین برای هر دو فرآیند تجزیه گلیکوژن و تولید گلوکز جدید، افزایش در غلظت هورمون گلوکاگون لازم است. تولید گلوکز در کبد به نسبت گلوکاگون به انسولین وابسته است. به نظر می‌رسد کاهش انسولین باعث افزایش حساسیت کبد به عملکرد هورمون گلوکاگون می‌شود، اما بدون حضور گلوکاگون، کاهش در غلظت انسولین به تنهایی نمی‌تواند تجزیه گلیکوژن کبدی را تحریک کند. در فعالیت ورزشی شدید و طولانی مدت، هورمون آدرنالین تولید گلوکز جدید در کبد را تحریک می‌کند. در ورزش‌های بسیار شدید و کوتاه مدت، کتکولامین‌ها مسئول تولید اضافی گلوکز هستند. تجزیه چربی به دلیل افزایش کتکولامین‌ها که موجب توقف ترشح انسولین می‌شوند، تحریک می‌شود. هورمون نورآدرنالین که از طریق اعصاب سمپاتیک آزاد می‌شود، باعث افزایش تحریک آلفا آدرنژیک شده و به نظر می‌رسد که به همراه افزایش حساسیت سلول‌های چربی به کتکولامین‌ها، تحریک اصلی برای تجزیه چربی باشد.

تأثیرات دیابت بر سوخت و ساز بدن

 مشکلات مربوط به کنترل گلوکز خون در افراد تحت درمان با انسولین که به طور فیزیکی فعال هستند را می توان با عدم تعادل موجود بین انسولین پلاسما و قند موجود در پلاسما توضیح داد. اغلب اوقات انسولین که در اثر تزریق وارد بدن می شود در مقایسه با میزان انسولین در افراد غیر دیابتی در حین ورزش و در موقعیت یکسان بسیار بالا می باشد. در همین زمان عرضه ی هیدرات کربن اغلب بسیار پایین است چون با بالا بودن میزان انسولین خون عمل تجزیه گلیکوژن کبدی متوقف می شود.

جذب انسولین

 

اهمیت تغییر در محل تزریق انسولین  هنگام انجام ورزش یا فعالیت های فیزیکی یک بحث قدیمی است. عوامل مختلفی هستند که بر سرعت جذب تأثیر می گذارند، از جمله افزایش جریان خون به ناحیه تزریق به علت انجام ورزش یا افزایش درجه حرارت موضعی یا ماساژ دادن به آن ناحیه. در دهه ی 1970 داده های تجربی نشان دادند که فعالیت عضلانی، سرعت جذب انسولین را در اندامی که در حال ورزش کردن است، افزایش می دهد. بسیاری از افراد معتقد بودند که تزریق انسولین به نواحی از بدن که هیچ گونه حرکت یا فعالیتی ندارند، می توان برای جلوگیری از حملات کاهش قند خون در حین و بعد از ورزش کمک کننده باشد. اما شخصی به نام «کِمِر» و همکارانش در سال 1979 این مسأله را رد کردند. آنها بیان داشتند که به طور کلی مقادیر جذب انسولین در نقاط مختلف بدن تفاوت دارد. به هر حال کاری معقولانه است که تزریق انسولین با تأثیر کوتاه مدت را به یک ناحیه محدود کنیم، معمولاً ناحیه شکم مناسب است و نگرانی ها درباره تغییر در میزان جذب انسولین در اندام در حال فعالیت بر طرف خواهد شد.

خطر تزریق ناآگاهانه یا غیر ارادی درون ماهیچه

تزریق انسولین داخل عضلانی یکی از دلایل کاهش قند خون بوده که ارتباطی به ورزش ندارد. البته اگر بعد از این تزریق ورزش هم انجام شود خطر کاهش قند خون افزایش می یابد. بنابراین بیمار دیابتی باید ضمن آگاهی از این مسئله یکسری اطلاعات و مراقبت های مخصوص هم درباره ی تکینک های تزریق داشته باشد.

توصیه هایی در مورد ورزش و تزریق انسولین

1) انسولین را در یک موضع معمول و شناخته شده تزریق کنید.

 

2) مراقب باشید و مطمئن شوید که تزریق انسولین درون عضله ای نمی باشد.

3) به خاطر داشته باشید که بسته به نوع و مدت زمان ورزش میزان انسولین را تنظیم (کاهش) کنید.

4) میزان قند خون را به تکرار اندازه گیری نمایید. به خصوص در حین انجام ورزش هایی که با آنها آشنایی زیاد ندارید.

کاهش قند خون (هیپوگلیسمی)

خطر کاهش قند خون هنگام ورزش در افراد دیابتی وابسته به انسولین به طور تجربی چند سال بعد از کشف انسولین بوسیله پزشک بریتانیایی «آر دی لاورنس» شرح داده شد. بر عکس بیماران غیر دیابتی که میزان انسولین شان مدت کوتاهی بعد از شروع ورزش پایین می اید. سطح انسولین در بیماران دیابتی اساساً بوسیله ی مقدار و زمان آخرین تزریق کنترل می شود. در نتیجه بیمار باید کاهش مناسب را در مقدار مصرف انسولین ایجاد نماید در غیر اینصورت تنها کاری که می توان کرد این است که هیدرات کربن بیشتری را به خاطر جبران مقدار انسولین بیش از حدی که در خون جریان دارد دریافت کند. کاهش قند خون ممکن است در هنگام ورزش یا حتی دوازده تا چهارده ساعت یا بیشتر، بعد از اتمام ورزش اتفاق بیفتد. شروع دیر هنگام علائم کاهش قند خون را می توان بر اساس دو علت توضیح داد:

الف) نیاز بدن به پر کردن دوباره ی منابع گلیکوژن.

ب) به واسطه ی یک افزایش پا یا در حساسیت بافت های بدن نسبت به انسولین.

 

وقتی که جلسات ورزشی به مدت چند روز ادامه می یابد نیاز بدن به انسولین معمولاً به طور پیشرونده ای روز به روز کاهش می یابد. کاهش مکرر در میزان قند خون باعث ایجاد یک سیکل معیوب و نامطلوب می شود به طوری که با کاهش آگاهی فرد از زمان ایجاد این عارضه، خطر ایجاد مکرر و بیشتر این ناهنجاری (کاهش قند خون) افزایش می یابد. عرق کردن و افزایش ضربان قلب حاصل از فعالیت ورزشی، می تواند علائم هشداردهنده ی قبل از کاهش قند خون را پنهان کند. بنابراین فعالیت فیزیکی، تشخیص زمان اتفاق افتادن کاهش قند خون را مشکل می سازد. اگر در حین ورزش علی رغم همه ی کوشش ها برای جلوگیری از آن، کاهش قند خون اتفاق بیافتد غالباً درمان آن مشکل می باشد معمولاً فعالیت را باید به طور موقتی متوقف کرد و برای اصلاح گلوکز خون ممکن است به مقداری هیدرات کربن (سی تا چهل گرم یا بیشتر) احتیاج باشد. کاهش قند خونی که وابسته به شروع ورزش است قابل بازگشت می باشد ممکن است در طول نیم تا یک ساعت به هیدرات کربن بیشتری احتیاج شود.

افزایش قند خون (هیپرگلیسمی)

ورزش می تواند به دو صورت باعث افزایش قند خون شود:

 الف) وقتی که فرد دچار نقصان انسولین بوده و از لحاظ متابولیکی بی ثبات باشد.

 ب) بوسیله ی ورزش بیش از حد شدید در افرادی که به خوبی تحت کنترل هستند.

این وضعیت در نتیجه کاهش شدید در میزان انسولین خون ایجاد می شود که خود باعث افزایش تولید گلوکز از کبد، کاهش مصرف گلوکز در عضلات و در نهایت تولید کتون ها می شود. علاوه بر این، ورزش میزان ترشح هورمون های تنظیم کننده را تحریک می کند که عبارتند از (گلوکاگون، کتکولامین ها، هورمون رشد و کورتیزول) که همگی آنها در افزایش قند خون (هیپرگلیسمی) و کاهش متابولیسم یا اختلال در متابولیسم نقش دارند. هیپرگلیسمی (بیشتر از 140 میلی مول بر لیتر) همراه با وجود کتون در ادرار از موارد عدم کاربرد ورزش به صورت قطعی می باشد. عدم تعادل متابولیکی، با تزریق انسولین از نوع کوتاه اثر تصحیح شده و فعالیت و ورزش نباید دوباره از سر گرفته شود مگر اینکه سطح گلوکز خون شروع به کاهش کند.

ورزش کوتاه مدت بسیار شدید همراه با میزان گلوکز خون نرمال

 ورزش کوتاه مدت با شدت بسیار بالا مثل وزنه برداری می تواند قند خون را افزایش دهد. بهترین توضیح برای این مسئله افزایش شدید در تولید کتکولامین می باشد. وقتی حرکت های کوتاه مدت ورزشی شدید در مدت زمان معین (یک تا دو ساعت) تکرار گردد، مثلاً در حین بازی هاکی روی یخ، چندین مرتبه مصرف انرژی نسبتاً زیاد می شود و در نهایت باعث کاهش گلوکز و ایجاد خطر هیپوگلیسمی می گردد.

استراتژی هایی برای روش های درمانی

 برای اتخاذ روش های درمانی در حین و بعد از ورزش در بیماران دیابتی نوع اول باید دو اصل را مورد توجه قرار داد:

 الف) ورزش همیشه با مصرف بیش از حد انرژی همراه است.

ب) ورزش باعث تحریک جذب گلوکز درون سلول های عضلانی می شود به عبارتی میزان حساسیت آنها را نسبت به انسولین افزایش می دهد.

 بنابراین بیماران دیابتی نوع اول برای پیشگیری از ایجاد هیپوگلیسمی باید به این دو اصل توجه داشته باشند. این عارضه به سبب افزایش انسولین موجود در خون و از طرفی در دسترس نبودن منابع گلیکوژن موجود در کبد و عدم تولید مجدد گلوکز اتفاق می افتد. برای رسیدن به این هدف باید به موارد ذیل دقت نمود:

الف) مدت زمان ورزش.

ب) شدت ورزش.

ج) مدت زمانی که از آخرین تغذیه می گذرد.

د) زمانی از روز که در آن ورزش انجام می گیرد.

هـ) سطح انسولین خون.

و) مدت زمان جلسه ورزش،

 ضمناً در هر فعالیت جدیدی اندازه گیری مکرر میزان قند خون از اهمیت بالایی برخوردار است. در مورد بند ج کمترین فاصله زمانی بین آخرین تغذیه (تزریق انسولین) و ورزش 2 ساعت می باشد که می تواند فرد را در مقابل عارضه هیپوگلیسمی حفاظت کند. در این خصوص انسولین های کلاسیک بیشتر حائز اهمیت است. (جدول 1-3). در مورد بند «د» علت این است که نه تنها سطح انسولین در طول روز در حال نوسان است بلکه در بعضی از اوقات روز میزان نیاز بدن به انسولین پایین می باشد (شکل 1-3). تخمین زمان هایی که سطح انسولین بالا می باشد یکی از موارد مهمی است که باید برای کسانی که می خواهند در یک برنامه ورزشی شرکت نمایند، تعیین گردد.

ارزیابی شدت و مدت زمان ورزش

شدت ورزش:

شدت ورزش خصوصاً در مواردی که فرد مبتلا به دیابت ناهنجاری در ریتم قلب و یا نوروپاتی آتونوم دارد، بسیار حائز اهمیت است. یکی از راه های تعیین شدت ورزش از طریق تعیین ضربان قلب حداکثر است. برای پیدا کردن این مقدار از دوچرخه یا تردمیل استفاده می شود.

 

شدت ورزش بر حسب حداکثر ضربان قلب تعیین می گردد: ورزش با شدت پایین: کمتر از 60% حداکثر ضربان قلب. ورزش با شدت متوسط: بین شصت تا هفتاد و پنج درصد حداکثر ضربان قلب. ورزش با شدت بالا: بیشتر از هفتاد و پنج درصد حداکثر ضربان قلب.

مدت زمان ورزش:

سه نوع دارد:

 الف) کوتاه مدت (کمتر از 20 دقیقه) ب) متوسط (بین 20 تا 60 دقیقه) ج) طولانی مدت (بیشتر از 60 دقیقه).

نتیجه گیری

 ما در جامعه ای زندگی می کنیم که در حال کشمکش با بیماری های قلبی عروقی است لذا همراه با کاهش استفاده از تنباکو و عادت به غذاهای بهداشتی و تغذیه مناسب، ورزش بدنی منظم برای بهبود و حفظ سلامتی بدن از اهمیت اساسی برخوردار است. علاوه بر این ورزش یک عامل مؤثر در  بهبود روابط اجتماعی افراد با یکدیگر می باشد بنابراین برای اینکه توانایی های فوق الذکر در مورد بیماران دیابتی نوع اول تحقق یابد تنها استراتژی طبیعی مجاز برای آنها انجام می باشد. قبل از برنامه ریزی هرگونه طرح ورزشی باید بیمار را کاملاً مورد ارزیابی قرار داد. خصوصاً توجه به عوارض قلبی- عروقی ناشی از دیابت اهمیت زیادی دارد. این مسئله در مورد بیمارانی که قبلاً دارای فعالیت فیزیکی کم بوده اند دارای اهمیت بیشتری است. برای انجام فعالیت فیزیکی سالم و قابل اطمینان، بیمار دیابتی باید از یک سری قواعد و قوانین که قبلاً ذکر شد اطلاع داشته باشد. جهت یادگیری اطلاعات پایه ای و اینکه چطور بخشی از درمان یک بیمار به صورت ورزش درآید لازم است که با تعدادی از متخصصین حرفه ای و با تجربه مشورت کرد. علاوه بر این تجربه شخص همراه با آزمایش مکرر گلوکز خون به فرد این اجازه را می دهد که اصول کلی را با وضعیت شخصی خودش سازگار نماید.

ورزش در بیماران دیابتی نوع دوم

 اهمیت فعالیت بدنی منظم در درمان بیماران دیابتی قرنهاست که مشخص گردیده است. این نوع فعالیت ها دارای نقش مهم و اساسی در کنترل بیماری می باشد، در زمانی که هنوز انسولین شناخته نشده بود. فعالیت فیزیکی همراه با رژیم غذایی به عنوان درمان های منحصر به فرد برای بیماران دیابتی بوده است. در طول دو دهه اخیر فواید بالقوه این نوع ورزشها در بیماران دیابتی نوع دوم مشخص تر شده است. همچنین این احتمال وجود دارد که فعالیت فیزیکی و ورزش، نقش پیش گیری در بیماری دیابت نوع دوم را هم داشته باشد. در این خصوص تحقیقات زیادی در حال انجام است. بعلت تأثیراتی که فعالیت های فیزیکی بدن بر روی میزان غلظت گلوکز خون دارند به طور کلی یک بخش مهم از برنامه درمانی بیماران دیابتی نوع دوم پذیرفته شده است. علاوه بر این، فعالیت های فیزیکی بر روی فاکتورهای دیگری که به عنوان فاکتورهای خطرساز برای بیماران قلبی عروقی مطرح هستند، تأثیر گذارند. این فاکتورها عبارتند از چاقی، فشارخون، افزایش چربی خون و اختلالاتی که در تجزیه فیبرین خون (انعقاد خون) وجود دارد.

اگرچه افزایش ناگهانی قند خون رابطه نزدیکی با عوارض حاصله از اختلالات عروق کوچک در بیماری دیابت دارد اما رابطه بین افزایش ناگهانی قند خون و بیماری های عروق بزرگ خیلی واضح به نظر نمی رسد. البته هیچ آزمون تصادفی از روش های درمانی در دیابت نوع دوم نشان نداده است که، کنترل مطلوب قند خون، باعث کاهش مرگ و میر حاصل از اختلالات عروق بزرگ که عامل اصلی مرگ و میر در این گونه افراد می باشد، شده است. بسیاری از بیماران دیابتی نوع دوم یا به علت عوارض مزمن و یا شرایط و وضعیت های همراه با بیماریشان خانه نشین هستند و قادر نستند که سطح فعالیت های بدنی خود را افزایش دهند. برای رسیدن به این هدف (افزایش فعالیت ها به طور منظم) با مشکلات زیادی روبرو هستند و برای بهبود این وضعیت همکاری بین درمانگرها و پزشکان لازم است.

شخصی بنام روگرز و همکاران در سال 1988 در تحقیقی که بر روی بیماران دیابتی انجام دادند، اثرات یک برنامه هفت روزه ی ورزشی با شدت متوسط را بررسی نمودند و بیان کردند که ورزش بطور بالقوه توانایی آن را دارد که مقاومت نسبت به انسولین و میزان ترشح آن را که از مشکلات اساسی ایجاد کننده دیابت نوع دوم هستند تغییر دهد. همچنین در تحقیقی دیگر که در سال 2003 انجام گردید مشخص شده است که ورزش (تحملی و قدرتی) می تواند باعث تغییر مقاومت به انسولین شود. در تحقیقی که بوسیله لنینگراد و اریکسون در سال 1991 انجام گرفت مشخص گردید یک برنامه ی ورزشی خارج از بیمارستان می تواند به صورت موفقیت آمیز تا بیشتر از 6 سال ادامه یابد. در این مطالعه 41 بیمار دیابتی و 161 نفر بیمار که تحمل گلوکز آنها دچار اختلال شده بود شرکت داشتند و با وجود کاهش نسبی و ناچیز وزن، بهبود قابل توجهی در تحمل گلوکز و غلظت انسولین مشاهده گردید.

اثرات ورزش بر عوامل خطرساز سیستم قلبی عروقی

 

 اغلب تحقیقات نشانگر اثرات مفید ورزش بر روی چربی و فشار خون می باشد. در تحقیقی که راجر و همکاران در سال 1988 انجام دادند. مشخص شد که به دنبال ورزش، کاهش فشار خون سیستولیک تا حد 6 میلیمتر جیوه و کاهش 33 درصدی در غلظت تری گلیسیرید پلاسما ایجاد می گردد. وینگ و همکاران با تحقیق خود در سال 1988 نشان دادند که با ورزش، کاهش قابل توجهی در کلسترول سرم خون و غلظت تری گلیسیرید پلاسما، در طول 10 هفته ایجاد می شود. کروت کی وسکی و همکاران در سال 1995 متوجه این نکته شدند که بهترین واکنش در افرادی دیده می شود که به هنگام روزه داری بالاترین غلظت انسولین را دارا می باشند. یافته های ایشان نشان می دهد که مکانیسم هایی وجود دارد که بعد از ورزش در میزان چربی خون تغییر ایجاد می کنند و از طرفی با تغییرات موجود در مقاومت نسبت به انسولین، ارتباط نزدیکی دارند. فعالیت ورزشی منظم ممکن است فشار خون را کاهش دهد (به طور متوسط 8 تا 10 میلی متر جیوه) و بهبود فشار خون به این میزان، به خصوص اگر پایدار بماند عامل بالقوه ای است که به میزان قابل توجهی مرگ و میر ناشی از مشکلات مغزی عروقی و احتمالاً قلبی عروقی را کاهش می دهد. اطلاعاتی وجود دارد که نشان می دهد فعالیت فیزیکی منظم ممکن است اثرات مفیدی بر فرایند انعقاد خون داشته باشد. همانطور که اشنایدر و همکاران در سال 1988 نشان دادند بعد از 6 هفته ورزش در بیماران دیابتی نوع دوم، عمل انعقاد خون بهبود می یابد.

تنظیم سوخت و ساز هیدرات کربن در حین ورزش

 در هنگام ورزش رابطه ی منفی بین غلظت گلوکز پلاسما و تولید گلوکز در کبد وجود دارد. در بیماران دیابتی نوع دوم تنظیم متابولیسم هیدرات کربن در حین و بلافاصله بعد از ورزش نسبت به افراد غیر دیابتی تفاوت دارد. تولید گلوکز در کبد هنگام ورزش در بیماران نوع دوم کاهش یافته و رابطه منفی که بین گلوکز پلاسما و گلوکز خروجی از کبد در افراد غیر دیابتی دیده می شود، در بیماران دیابتی وجود ندارد. این نشانگر آن است که در بیماران دیابتی این مسئله دچار اختلال شده است. طبق تحقیقات، تغییر در سطح گلوکز بعد از ورزش در بیماران نوع دوم، نامشخص بوده و ممکن است به صورت سقوط یا افزایش ثابت و پایدار آن باشد و یا بدون تغییر باقی بماند. این تفاوت ها احتمالاً به علت آسیب هایی است که در پاسخ های هورمونی غیر پانکراسی ایجاد می شود.

تأثیر ورزش بر حساسیت نسبت به انسولین

در این مقاله، به بررسی تحقیقاتی درباره تأثیر ورزش و فعالیت‌های فیزیکی بر حساسیت نسبت به انسولین در بیماران دیابتی نوع دو پرداخته شده است.

یکی از تحقیقات انجام شده در سال 1980 توسط “بجورنتروپ” و همکارانش نشان داد که پس از 12 هفته ورزش یا آموزش فعالیت فیزیکی، سطح انسولین در صبح زود کاهش می‌یابد. همچنین، تحقیق دیگری در سال 1983 توسط “روسنتال” و همکارانش نشان داد که حساسیت نسبت به انسولین با اندازه‌گیری VO2MAX در زنان و مردان مرتبط است.

در تعیین شدت و مدت زمان ورزش جهت بهبود حساسیت نسبت به انسولین، هنوز توافقی وجود ندارد. با این حال، بر اساس بیشتر تحقیقات، به نظر می‌رسد که ورزش با شدت متوسط (با حداقل 40 تا 50 درصد VO2MAX) برای بهبود حساسیت نسبت به انسولین مناسب است.

همچنین، بهبود حساسیت نسبت به انسولین پس از یک دوره ورزش بیش از شصت ساعت زمان می‌برد و به طور متوسط 3 تا 5 روز طول می‌کشد تا به سطح قبل از ورزش برگردد. تکرار دفعات ورزش با شدت متوسط، باعث طولانی شدن مدت افزایش حساسیت نسبت به انسولین می‌شود.

در کل، فعالیت‌های فیزیکی منظم در بیماران دیابتی نوع دوم می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند و تغییرات مفیدی در عوامل خطرساز قلبی-عروقی مانند فشار خون، چربی خون، انعقاد خون و ترومبوز به دنبال داشته باشد. همچنین، فعالیت‌های فیزیکی منظم به همراه تغییر در رژیم غذایی می‌تواند به کاهش وزن کمک کند و در حفظ وزن جدید برای مدت طولانی هم مؤثر باشد.

ورزش و اثر آن در پیشگیری از بیماری دیابت نوع دوم

 بر طبق تحقیقات انجام شده و نتایج بدست آمده، فعالیت فیزیکی منظم بر دیابت نوع دوم تأثیر گذار است. هم چنین بعضی از این مطالعات نشان می دهند که رابطه ی متقابلی بین تعداد دفعات انجام فعالیت فیزیکی و میزان تأثیر این ورزش ها وجود دارد. مطالعات دیگر نشان می دهد که بین شیوع دیابت و تعداد دفعات انجام ورزش ارتباط معکوسی وجود دارد. بر طبق تحقیق «داکینگ» در سال 1997 بر 567 بیمار که اختلال در تنظیم گلوکز خون داشتند نتایج زیر به دست آمد:

1)      رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی در مدت بیش از شش سال به طور قابل توجهی دیابت را کاهش می دهد.

2)       تأثیر رژیم غذایی و ورزش هر دو در کاهش خطر ابتلا به دیابت یکسان است.

3)      خطر بیماری دیابت با کاهش وزن بدن به میزان کم (تقریباً دو کیلوگرم) پایین می آید.

4)       این تأثیرات در افراد چاق و غیر چاق یکسان است.

 

فواید و خظرات ورزش در بیماران دیابتی نوع دوم

تجویز ورزش در بیماران دیابتی نه تنها از جنبه ی پیشگیری مطرح است بلکه اهدافی شامل درمان علامت ها و عوارض حاد و طولانی مدت، کنترل اختلالات همراه با بیماری از قبیل فشار خون، ناهنجاری در میزان چربی خون، افزایش کیفیت زندگی و کاهش مرگ و میر را دنبال می کند. اگر برای بیمار دیابتی نوع دوم فعالیت های فیزیکی تجویز شود برای دستیابی به موارد مذکور بوده است و بایستی حداقل عوارض جانبی را داشته باشد. تأثیر شدید فعالیت های فیزیکی بر عوارض و ناهنجاری های عروق کوچک و بزرگ مربوط به بیماری دیابت، از اهمیت حیاتی بر خوردار است.

 سندرم متابولیک همراه با دیابت نوع دوم شامل چاقی، اختلال در میزان چربی خون، اختلالات در فرآیند تجزیه ی فیبرین و انعقاد خون است که خود، خطر بالقوه و شدیدی برای ایجاد بیماری های عروق کرونر قلب و بیماری فشار خون به حساب می اید. در جوامع غربی 25 تا 30 درصد افراد غیر دیابتی ممکن است دارای علامت های این سندرم باشند و بخشی از آن ها که بیماری دیابت نوع دوم دارند درصد بالاتری را تشکیل می دهند. شخصی به نام «فرانیم» و همکاران وی در سال 1991 دریافتند که تا حدود دو سوم افراد غیر دیابتی بخشی از علامت های این سندرم را نشان می دهند و تنها یک سوم افراد به طور کامل فاقعد علامت های این سندرم می باشند. بی تحرکی فیزیکی با همه ی اجزای سندرم متابولیک در ارتباط است. بنابراین منطقی است که انتظار داشته باشیم فعالیت فیزیکی آثار مفیدی را به دنبال داشته باشد. مسأله ی مهم این است که آیا فعالیت فیزیکی همراه با تغییر در رژیم غذایی مفید است یا خیر؟ شواهد نشانگر آن است که به احتمال زیاد فعالیت فیزیکی به واسطه ی مکانیزم هایی که با گرفتن رژیم غذایی فرق می کند مصرف گلوکز را بهبود می بخشد و هم چنین شواهدی وجود دارند که نشان می دهند با ترکیب رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی اثرات حاصل از آنها افزایش می یابد.

فایده های فعالیت های فیزیکی منظم در بیماران دیابتی نوع دوم

فایده های فعالیت های فیزیکی منظم در بیماران دیابتی نوع دوم سالهاست که شناخته شده این فوائد شامل موارد زیر است:

 1) کاهش گلوکزخون.

 2) افزایش حساسیت به انسولین.

 3) اصلاح چربی.

 4) حفظ و نگهداری وزن بدن.

 5) کاهش در دوز یا میزان احتیاج به انسولین.

 به طور خلاصه فیزیکی با شدت متوسط اگر با فاصله های زمانی منظم و پی در پی به بیمار داده شود احتمال دارد که به علت اثرات مفیدی که بر حساسیت محیطی و کبدی نسبت به انسولین دارد، باعث بهبود غلظت گلوکز پلاسما در کوتاه مدت و طولانی مدت شود. این مسأله شگفت آور نیست چون عضلات فعال در ورزش هفت تا بیست برابر عضلاتی که غیر فعال هستند گلوکز مصرف می کنند. بهبود طولانی مدت در کنترل قند خون احتمالاً ناشی از تکرار فعالیت فیزیکی است. هم چنین مطرح شده است که افزایش گلوکز پلاسما هنگام روزه داری یا صبح زود در افرادی که رژیم غذایی داشته یا مصرف کننده ی عوامل دهانی کاهش دهنده قند خون هستند، نسبت به افرادی که بوسیله ی انسولین درمان می شوند، بیشتر قابل مشاهده می باشد. این نتایج ها نشان دهنده ی آن است که بهترین زمان برای توصیه به فعالیت فیزیکی در افراد دیابتی نوع دوم در حدود زمان تشخیص بیماری است، یعنی زمانی که انگیزه برای تغییر در بالاترین حد خودش می باشد. شواهدی وجود دارند که افزایش فعالیت فیزیکی با کاشه درمان دارویی، همراه می باشد. فعالیت فیزیکی منظم وقتی به همراه رژیم غذایی انجام شود در سرعت کاهش وزن بدن مفید بوده و ممکن است در طولانی مدت نیز در حفظ این کاهش وزن مؤثر باشد.

 نقش بالقوه ی دیگر فعالیت فیزیکی در کنترل (بالینی) بیماری دیابت نوع دوم ممکن است این گونه باشد که افزایش وزن نامطلوب را که معمولاً با شروع درمان با انسولین یا سولفونیل اوراز در ارتباط است محدود می کند. البته این مسأله احتیاج به بررسی بیشتر دارد. تأثیرات مفید فعالیت فیزیکی در دیابت نوع دوم بر دو عارضه ی فشار خون و ناهنجاری در میزان چربی خون، از اهمیت بالایی برخوردار است. طبق تحقیقی که در کشور بریتانیا در سال 1998 بر روی بیماران دیابتی انجام گرفت نشان داد که کنترل شدید قند خون در افراد دیابتی نوع دوم به طور قابل توجهی عوارض ایجاد شونده در عروق کوچک را تا حدود 25 درصد کاهش می دهد. در حالیکه تأثیر آن در مرگ ناشی از دیابت قابل توجه نیست. کنترل شدید فشار خون تا کمتر از 144 بر روی 82 میلی متر جیوه با کاهش بسیار قابل توجه در مرگ و میر ناشی از دیابت (32 درصد)، سکته مغزی (44 درصد) و بیمرای عروق کوچک (37 درصد) مرتبط می باشد. اثرات فعالیت فیزیکی بر چربی ها شامل کاهش تری گلیسیرید و افزایش کلسترول نوع (HDL) می باشد و ممکن است هر دوی آن ها با کاهش مقاومت نسبت به انسولین در ارتباط باشند. هم چنین مقداری کاهش در میزان کلسترول نوع (LDL) نیز مشاهده می گردد. اگر فعالیت فیزیکی همراه با رژیم غذایی باشد نسبت به زمانی که رژیم غذایی به تنهایی به کار می رود اثرات بیشتر و قابل توجه تری خواهد داشت.

اثرات ورزش بر مرگ و میر در طولانی مدت

 هیچ مطالعه ی دراز مدتی وجود ندارد که میزان تأثیر فعالیت فیزیکی را بر مرگ و میر کلی و حاصل از بیماری های قلبی عروقی در افراد دیابتی نوع دوم ارزیابی کرده باشد. چنین تحقیقاتی دارای یک سری مشکلات محاسبه ای و اخلاقی می باشند. در تحقیق 6 ساله ی «مالمو» در مورد برنامه ریزی فعالیت فیزیکی در خارج از بیمارستان که بر روی بیماران دیابتی نوع دوم انجام گرفت، نشان داده شد که فعالیت فیزکی به مدت طولانی اطمینان بخش بوده و از میزان مرگ و میر می کاهد.

خطرات فعالیت های فیزیک

-آسیب های ورزشی

 این مسئله که آیا در انجام فعالیت های فیزیکی و ورزشی، بیماران دیابتی بیشتر مستعد آسیب های عضلانی- اسکلتی هستند یا بیماران غیر دیابتی، شناخته شده نیست. یک مطالعه با پیگیری سه ساله نشان داد که ارتباطی بین شکستگی های مچ پا در اثر ورزش، با دیابت و چاقی در افراد میان سال و مسن تر وجود دارد. اما مشخص نیست که آیا رابطه ی دیابت با شکستگی مچ پا در حین ورزش مستقل از چاقی است یا خیر. بیماران دیابتی، مستعد شکستگی های استرسی اندام های تحتانی هستند که ممکن است به علت وجود نروپاتی، بیماری های عروقی و چگال استخوانی کمتر ایجاد شود. آسیب های اندام فوقانی هم چنین ممکن است در افراد دیابتی شایع تر باشد که می تواند به علت شیوع بالای التهاب بافت های اطراف مفصل شانه در بیماران دیابتی نسبت به بیماران غیر دیابتی باشد (8/10 درصد در مقابل 3/2 درصد). این مشکلات دوطرفه بوده و ارتباط به نروپاتی ندارد. در هر صورت در انجام ورزش، یک دوره ورزش های کششی و ورزش های گرم کردن و سرد کردن بدن ضروری می باشد، هم چنین کفش مناسب برای حداقل رساندن این خطرها ضروری است.

-کاهش ناگهانی قند خون (هیپوگلیسمی)

 خطر کاهش ناگهانی قند خون، بیماران دیابتی نوع دوم را که با انسولین یا سولفونیل اوراز درمان می شوند تهدید می کند. کاهش ناگهانی قند خون، ممکن است در حین فعالیت فیزیکی یا بلافاصله بعد از آن باشد یا اینکه ممکن است تا 24 ساعت بعد از ورزش شدید به تأخیر افتد. فعالیت فیزیکی بسیار شدید در بیماران دیابیت نوع دوم می تواند باعث کاهش ناگهانی قند خون به طور موقتی یا طولانی مدت شود. اما به طور کلی در افرادی که ساخت یا ترشح انسولین آن ها نقص داشته و بیماری دیابت آن ها به شکل ضعیفی کنترل می شود، به وقع می پیوندد.

-عوارض ناشی از مشکلات عروق کوچک

 از لحاظ تئوری فعالیت فیزیکی شدید ممکن است اثر معکوس بر عوارض عروق کوچک ناشی از بیماری دیابت داشته باشد. هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد فعالیت فیزیکی با شدت متوسط، تأثیر زیان آوری بر بیماری شبکیه ی غیر انتشاری (ساده و زمینه ای) و انتشاری داشته باشد. اما اجتناب از فعالیت های فیزیکی شدید شامل: کارکردن سخت، برخوردهای مکرر، برداشتن وزنه های سنگین، ورزش های هوازی با برخوردهای بالا و فعالیت هایی که شامل مانوروالسالوا می باشند، در صورت وجود بیماری شبکیه ی انتشاری یا خونریزی زجاجیه چشم، به نظر عاقلانه است. ورزش هایی از قبیل پیاده روی، شنا، فعالیت های فیزیکی با برخورد پایین و دوچرخه سواری ثابت در این افراد، مناسب می باشد. افرادی که دارای بیماری شناخته شده ی شبکیه می باشند بسته به شدت این بیماری بایستی به طور منظم تحت نظر باشند.

 

 در حین و بالافاصله بعد از ورزش میزان آلبومین در ادرار افزایش می یابد. در افراد با بیماری کلیوی آشکار، اغلب ظرفیت ورزشی آن ها به همین دلیل و هم چنین به علت بیماری های کلیوی حاصل از سیستم اتونوم، محدود است. به نظر می رسد که دلیل موجه و خوبی برای محدود کردن ورزش با شدت پایین و متوسط در این افراد وجود نداشته باشد اگرچه باید آنها را از ورزش های فوق العاده شدید منع کرد. آن بیمارانی که به علت داشتن بیماری کلیوی تحت دیالیز کلیوی قرار دارند، ظرفیت ورزشی در آن ها کاهش خواهد یافت و اغلب اوقات مشکلات قلبی همراه با آن نیز وجود خواهد داشت.

 فعالیت های فیزیکی به علت عوارض بیماری مثل نروپاتی محیطی، بدشکلی در پا و یا بیماری های تخریبی مفاصل باید کاملاً با دقت و مراقبت انجام شود تا از آسیب جلوگیری گردد. آن افرادی که دچار نروپاتی و بی حسی در پا هستند بیشتر مستعد شکستگی ها و ایجاد زخم در پا می باشند. در نتیجه ورزش هایی که با تحمل وزن همراه است مثل پیاده روی و یا جهیدن باید با مراقبت کامل انجام گرفته یا به طور کل از آنها دوری شود. مشکلات حسی همراه با بیماری مثل مفصل شارکوت یا زخم های پا از موارد عدم کاربرد این گونه ورزش ها بوده و در این حالت ورزش هایی مثل دوچرخه سواری، شنا، پاروزنی و حرکات ورزشی بازوها مناسب تر است. بیماران دچار نروپاتی سیستم اتونوم ممکن است، در ورزش شدید با افزایش یا کاهش ناگهانی فشار خون روبرو شوند. کاهش ناگهانی فشار خون وابسته به تغییر وضعیت بدن ، ممکن است بدتر شود و افراد ممکن است با عرق کردن مایعات زیادی را از دست بدهند. هیچ اطلاعی در مورد تأثیر ورزش بر نروپاتی آتونوم موجود نمی باشد. در این افراد ورزش باید ملایم بوده و شاید بهتر باشد که جلسات انجام ورزش ها کوتاه مدت و محدود باشند. بر خلاف اثرات شدید و زیان آور ورزش، فواید ورزش به طور کل نسبت به خطرات آن بیشتر است. با منحصر به فرد کردن برنامه های فعالیت فیزیکی و انتخاب دقیق بیماران بعد از ارزیابی بالینی آنها می توان میزان خطرات را به حداقل رساند. توصیه های مناسب با سن، جنس، نژاد و زمینه فرهنگی باید ارائه شود.

به بیماران دیابتی که آرزوی افزایش فعالیت فیزیکی را دارند توصیه می شود که در ابتدا با ورزش هایی با شدت نسبتاً پایین شروع کنند و به تدریج که شرایط فیزیکی بدنی بهتر شد، شدت را افزایش دهند. باید به آنها توصیه شود که در شروع کار مدت ورزش را محدود کنند و بلافاصله بعد از ایجاد هر نوع علامت غیر منتظره و ناگهانی آن را گزارش دهند. بیماران باید ترجیحاً فعالیتی را در نظر داشته باشند که لذت بخش بوده و هیچ نوع ضرر و زیان اقتصادی یا فیزیکی را به همراه نداشته و به آسانی هم قابل پذیرش و در دسترس باشد. هنوز هیچ نوع توافق جمعی در مورد این مسأله وجود ندارد که فعالیت فیزیکی بایستی با چه شدت و مدتی انجام شود تا اثرات آن بر سلامتی مفید باشد. البته شواهد تازه نشان می دهند که احتمالاً فعالیت فیزیکی با شدت پایین تا متوسط و همراه با ترکیبی از فعالیت های فیزیکی هوازی با شدت بالامفید می باشد.

چه میزان ورزش نیاز است؟

تحرک افراد دیابتی باید تحت کنترل باشد:

 1) 3 تا 5 بار در هفته، فاصله ی زمانی بین ورزش ها نباید از 24 ساعت بیشتر شود.

 2) شدت ملایم تا متوسط (فعالیت های هوازی و مقاومتی).

 3) 60-15 دقیقه در هر جلسه، همراه با گرم کردن و سرد کردن 5 دقیقه ای قبل و بعد از ورزش.

 4) ورزش های مناسب: قدم زدن و دویدن، شنا کردن، دوچرخه سواری، تنیس، بدمینتون.

 نتیجه گیری

 فعالیت فیزیکی ممکن است علاج قطعی و نوش داروی همه ی بیماری ها نباشد اما دارای اثرات مفید بر شرایط جسمی و روانی بیمارن بوده و به شدت باعث بهبود کیفیت زندگی می شود. هم چنین دارای اثرات مفیدی قند خون و فاکتورهای خطر ساز بیماری های قلبی عروقی می باشد. بین تئوری و عمل یک شکاف بزرگ وجود دارد و به صورت معمول تأکید کافی بر فواید متعدد فعالیت فیزیکی در بیماران دیابتی نوع دوم نمی شود. در حال حاضر برای ارزیابی الگوی ورزش و سنجش میزان توانایی بیماران جهت افزایش فعالیت فیزیکی کوشش کمی صورت گرفته است. متخصصین بهداشتی لازم است که در مورد وضعیت و موانع ورزش به بیماران آموزش داده و هم چنین در مورد فواید بهداشتی ورزش به آنان آگاهی دهند. ما باید از دانش موجود برای پیشرفت فعالیت فیزیکی در بیماران دیابتی نوع دوم استفاده کنیم.

ورزش در کودکان و نوجوانان

 

 فعالیت فیزیکی یک جزء مهم از زندگی کودکان و نوجوانان است و در این راستا به شکل وسیعی در خصوص طراحی لباس های مناسب، تهیه غذاها و نوشیدنی های لازم فعالیت انجام می پذیرد. اگر فعالیت های ورزشی و فیزیکی درکودکان و نوجوانان کاسته شود، سبب اجتماع گریزی و کاستی اعتماد به نفس در کودک می گردد. ورزش در کودکان و نوجوانان دیابتی وابسته به انسولین در صورتی که آگاهانه و برنامه ریزی شده انجام نشود می تواند سبب ایجاد اختلالات متابولیکی گردد که در نهایت به هیپرگلیسمی و کتواسیدوز و گاهی هیپوگلیسمی می انجامد و این موارد سبب می شود که کودک از ورزش لذت نبرد و اعتماد به نفس خود را برای شرکت در ورزش از دست بدهد و احساس تنهایی در او ایجاد شود. این در حالی است که با اندکی مراقبت، آموزش و سازمان دهی، کودکان دیابتی نوع اول به راحتی می توانند در انواع فعالیت های ورزشی شرکت نمایند.

 نکته حایز اهمیت این است که با انجام ورزش منظم در کودکی، می توان از خود، در مقابل مشکلات عروقی زمان پیری، مراقبت و محافظت کرد. ورزش باعث افزایش مصرف گلوکز ماهیچه ای می شود، لذا نیاز به وجود یک منبع ذخیره برای تولید انرژی است. این منبع در ورزش های کوتاه مدت، گلوکز است که از طریق افزایش تجزیه گلیکوژن از کبد تأمین می گردد. اما در ورزش های مداوم، تولید گلوکز از لاکتیک، آلانین و گلیسرول اهمیت بیشتری دارد. در اشخاصی که دیابت نوع اول دارند و اقدام به ورزش می کنند، میزان معمول سطح انسولین در خون آنها سبب مهار تجزیه ی گلیکوژن در کبد و تولید گلوکز می شود که باعث کاهش قند خون و ایجاد هیپوگلیسمی می گردد، لذا کاهش دوز انسولن و افزایش مصرف کربوهیدرات و گاهی هر دو مورد، قبل از شروع ورزش لازم است و از سوی دیگر نیز اگر سطح انسولین خیلی پایین آورده شود منجر به هیپرگلیسمی می گردد و اگر ادامه یابد باعث ایجاد کتوزیر، افزایش لاکتیک خون و افزایش سطح پیرویت، خستگی، گرفتگی عضلانی و ضعف در اجرای فعالیت ورزشی خواهد گردید.  برنامه های ورزشی سبب افزایش حساسیت به انسولین در جوانان می گردد و لذا نیاز به کاهش دوز انسولین روزانه است. ولی سبب بهبودی کلی و همه جانبه در کنترل گلوکز نخواهد گردید، لذا تنظیم ورزش در افراد بالغ جوان با مشکلات بیشتری روبرو است.

 

نقش مدرسه در تشویق به شرکت در برنامه های ورزشی بسیار مهم است و نقش حیاتی در ایجاد انگیزه در کودک جهت شرکت در برنامه های ورزشی بسیار مهم است و نقش حیاتی در ایجاد انگیزه در کودک جهت شرکت در ورزش های اختصاصی دارد. بیشتر کودکان در منزل در فعالیت های ورزشی مختلف شرکت می کنند ولی در ورزش های مدرسه ای مشارکت کمتری دارند. علت این است که با دامنه ی وسیعی از ورزش های مختلف که حالت رقابتی و مسابقه ای دارد روبرو هستند. وقتی کودک بزرگتر می شود به سبب وضعیثت زندگی روزمره که وابستگی زیادی به کامپیوتر پیدا کرده، فعالیت فیزیکی در سنین 13 تا 19 سالگی کاهش می یابد که مطالعات انجام شده نشان می دهد در کودکان دیابتی هم، میزان فعالیت فیزیکی، وقتی بزرگتر می شوند، کاهش می یابد و با توجه به اینکه در کودکان دیابتی نوع اول ورزش روزانه است، لذا در این زمینه نیاز به ایجاد انگیزه می باشد.

 در هر صورت وقتی دیابت تشخیص داده شد باید این دیدگاه را در ذهن پرورش داد که بیمار می تواند هم چنان فعالیت ورزشی خود را ادامه دهد و قادر است که یک زندگی طبیعی داشته باشد و توجه به این مسئله بر توجه به تغذیه و تزریق انسولین، اولویت دارد. تأکید بر به حداقل رساندن اثرات نامطلوب دیابت بر ورزش، جلوگیری از هیپوگلیسمی و همچنین افزایش آمادگی جسمانی است. انجمن دیابت بریتانیا از سال 1936 اقدام به ایجاد اردوهایی برای کودکان و نوجوانان دیابتی نموده است و در حال حاضر حدود 100000کودک و نوجوان در این اردوها شرکت دارند. هدف اصلی این اردوها فراهم آوردن اوقات لذت بخش، افزایش مهارتهای اجتماعی و ایجاد استقلال در کنترل دیابت به طور مستقل توسط بیمار می باشد. در این اردوها انواع فعالیت های ورزشی وجود دارد و کودکان و نوجوانان به طور تجربی یاد می گیرند که چگونه میزان غذا و انسولین را با ورزش تنظیم نمایند. به طور کل باید توجه داشت که ممکن است هیپوگلیسمی در طول فیزیکی ایجاد شود اما اخثراً به این نکته توجه شده که ورزش کاملاً می تواند سبب افزایش حساسیت انسولین تا ساعت ها پس از انجام فعالیت شود که می تواند به یک هیپوگلیسمی تأخیری منجر شود. فرکانس و شدت هیپوگلیسمی با مدت زمان و شدت ورزش، افزایش می یابد.

  ورزش در آب و هوای گرم سبب گشادی عروق و افزایش جریان خون پوستی و جذب سریعتر از انسولین شده و خطر ایجاد هیپوگلیسمی را بیشتر می نماید. اثر سرما نیز به این صورت است که سرمای زیاد باعث لرزیدن می شود که خود، برای ایجاد حرارت است، این پدیده باعث افزایش فعالیت متابولیکی و مصرف سوخت شده و خطر ایجاد هیپوگلیسمی را افزایش می دهد، مانند هیپوگلیسمی ناشی از سرما که به خصوص در ورزش های آبی مثل قایق رانی ایجاد می شود. به طور کل باید به مسأله هیپوگلیسمی تأخیری که در شب اتفاق می افتد، توجه خاص نمود، اگر تجمع گلوکز خون قبل از خواب کمتر از 7 میلی مول در لیتر باشد خطر زیادی برای ایجاد هیپوگلیسمی در خواب وجود دارد و نیاز به استفاده از کربوهیدرات اضافی است. مکانیزم ایجاد هیپوگلیسمی تأخیری پیچیده است. در طول انجام ورزش، تولید گلوکز در کبد تا 5 برابر افزایش می یابد و میزان گلیکوژن کبد کاهش می یابد، ورزش هم چنین گلیکوژن ماهیچه را هم کاهش می دهد، ورزش حساسیت انسولین را هم بالا می برد و تا 12 ساعت یا بیشتر ممکن است ادامه یابد. برای مقابله با این اثرات در بیشتر مواقع لازم است که دوز انسولین دیر جذب را پس از ورزش طولانی، کاهش دهیم و کربوهیدرات مصرفی را نیز بالا ببریم. در هر صورت بیماران دیابتی نوع اول برای عدم روبرویی با هیپوگلیسمی وابسته به ورزش، باید به عوامل مختلف توجه داشته باشند، پاسخ هورمونی و متابولیکی به ورزش در دیابتی های نوع اول توسط چندین عامل تعیین می شود که شامل شدت و مدت ورزش، سطح کنترل متابولیکی بیمار، نوع و میزان انسولین تزریق شده قبل از ورزش، محل تزریق انسولین و زمان بین تزریق انسولین و وعده غذا با ورزش است و با توجه به این شرایط غلظت گلوکز خون می تواند کاهش یا افزایش یابد و یا بدون تغییر باقی بماند.

پاسخ های تعیین کننده پاسخ گلوکز به ورزش در بیماران دیابتی نوع یک

 1) گلوکز خون کاهش می یابد اگر: در طول ورزش میزان انسولین خون بالا بماند. ورزش بیش از 30 تا 60 دقیقه طول بکشد و یا شدید باشد. بیش زا 3 ساعت از وعده غذایی قبلی گذشته باشد. قبل و یا در طول ورزش مواد تغذیه ای (Snack) نگرفته باشد.

 2) گلوکز خون بدون تغییر می ماند اگر: ورزش کوتاه باشد. غلظت پلاسمایی انسولین طبیعی باشد. قبل یا در طول ورزش مواد تغذیه ای گرفته باشد.

 3) گلوکز خون افزایش می یابد اگر: در طول ورزش میزان انسولین خون پایین باشد.ورزش شدید باشد. کربوهیدرات اضافی قبل و یا در طول ورزش دریافت کرده باشد.

ورزش های اختصاصی

افراد مبتلا به دیابت نباید ئر حین ورزش انرژی زیادس مصرف کنند. برای محاسبه انرژی مصرفی در ورزش های مختلف، متغیرهای زیادی باید در نظر گرفته شوند. این عوامل شامل موارد زیر می باشد:

1)      نوع فعالیت.

2)      مدت زمان انجام فعالیت.

3)      وضعیت جسمانی فرد: هر چه وزن بدن بیشتر باشد مصرف انرژی در مان ورزش نیز بیشتر خواهد بود.

4)      تجربه ی فرد: افراد مبتدی در اغلب ورزش ها، انرژی بیشتری را نسبت به افراد با تجربه مصرف می کنند.

5)      شرایط آب و هوایی: انرژی بیشتری در شرایط آب و هوای سرد و همراه با باد مصرف می شود.

سطح رقابت

 در رقابت های قهرمانی بیشتر از مسابقات تمرینی، انرژی مصرف می شود. برای مقایسه ی شدت ورزش ها، میزان مصرف انرژی با وضعیت استراحت مقایسه می گردد. برای این منظور از واحدی به نام مِت (MET) استفاده می شود. برای یک فرد بالغ در حال استراحت میزان مصرف انرژی یک مت است که تقریباً برابر 5/3 میلی لیتر اکسیژن بر حسب کیلوگرم وزن بدن در دقیقه و یا یک کیلوکالری بر حسب هرکیلوگرم وزن بدن در ساعت می باشد. جدول 4-3 مصرف انرژی را در فعالیت های ورزشی متفاوت نشان می دهد. برای انجام فعالیت های ورزشی هم باید به میزان مصرف انرژی در ورزش مربوطه توجه نمود، هم باید تنظیم دقیق دوز انسولین را انجام داد و هم به رژیم غذایی توجه کرد. در این جا به نمونه هایی از ورزش های مختلف اشاره می گردد:

-قایق رانی

 قایق رانی یا کایاک سواری وابسته به مدت زمان انجام فعالیت ورزشی می باشد. قایق رانی با فاصله ی طولانی به خصوص بر روی دریای آزاد ایجاد خستگی می کند، در حالی که قایق رانی با شدت کم بر تند آب به سرعت سبب کاهش گلوکز خون می گردد. اگر بدن قایق ران خیس و سرد شود شانس هیپوگلیسمی بیشتر می شود. مشابه سایر ورزش ها کاهش انسولین و دریافت کربوهیدرات اضافی مهم می باشد. نکته ی قابل توجه این است که اگر انسولین به بازوها تزریق شود به خصوص در صبح، خطر بروز هیپوگلیسمی بیشتر خواهد بود و برای جلوگیری از هیپوگلیسمی در شب، بایستی بیمار مقدار مناسبی کربوهیدرات را قبل از خواب مصرف نماید.

-گلف

 

گلف ورزشی است که با مصرف انرژی زیاد همراه نمی باشد و از میان ورزش هایی که مطرح شد، بیشتر مورد استفاده دیابتی های نوع دوم است، هم به دلیل طبیعت خود این ورزش و هم این گروه سنی، که بیشتر گلف بازی می کنند. البته دیابتی های نوع دوم که مبادرت به انجام این ورزش می کنند مطرح می نمایند که انرژی قابل ملاحظه ای طی انجام ورزش، مصرف می شود و اگر در بازی شرکت نمایند و احتیاط لازم را انجام نداده باشند به راحتی با علایم هیپوگلیسمی روبرو می شوند و این مسئله تعجب آور نیست، زیرا اگرچه به شکل طبیعی، گلف با تلاش زیادی انجام نمی شود، ولی همین تلاش متوسط می تواند نیم ساعت یا حتی بیشتر ادامه یابد. علاوه بر آن معمولاً در طول یک روز بازی گلف، غذایی مصرف نمی شود و بازیکن در حمل چوب گلف انرژی بیشتری مصرف می کند، به خصوص اگر در مرحله ای باشد که بازی را بر روی تپه دنبال می کند. در دور بازیهای 4 ساعته، انسولین پرندیال، به میزان 20 تا 30 درصد و انسولین پایه 40 تا 50 درصد کاسته می شود و بعد از بازی کامل، کربوهیدرات اضافی نیز مصرف می شود.

-تپه پیمایی

 تپه پیمایی برای افراد دیابتی نوع اول جای بحث است، علت این مسئله هم این است که طبیعت این ورزش به شکلی است که هم شدید و هم طولانی است، هم نیاز به سطح بالایی از آمادگی جسمانی دارد، هم نیاز به کاهش قابل ملاحظه در دوز انسولین و هم افزایش قابل ملاحظه کربوهیدرات برای جلوگیری از هیپوگلیسمی دارد. این ورزش می تواند سبب هیپوگلیسمی تأخیری در طول شب گردد. علاوه بر آن خطر ایجاد تاول در پا نیز وجود دارد که باید از کفش مناسب جهت پیشگیری استفاده کرد. بیماران دیابتی که علاقمند به شرکت در این نوع ورزش می باشند باید به موارد ذیل دقت نمایند.

1) استفاده از وسایل مناسب ضروری است. پوتین های پیاده روی مناسب که خوب و راحت با پا منطبق می شوند خطر صدمات مچ پا و ایجاد تاول را کم می کنند. تجربه نشان داده است که اگر یک جفت جوراب نازک زیر جورابهای ضخیم پیاده روی پوشیده شود به خوبی از ایجاد تاول جلوگیری می نماید .مجموعه ی ورزش و لرزیدن وابسته به سرماف به سرعت می تواند سبب کاهش قند خون گردد.

 2) توصیه می شود که بیماران دیابتی به تنهایی اقدام به این ورزش ننمایند و تا حد امکان با کسی اقدام به تپه پیمایی کنند که آشنا با نشانه های هیپوگلیسمی بوده و بتواند اقدامات لازم را انجام دهد.

 3) تغییر دوز انسولین برای جلوگیری از هیپرگلیسمی لازم است که در افراد متفاوت متغیر است اما تجربه نشان داده که کاهش دوز انسولین به میزان 25 تا 30 درصد مورد نیاز است.

 4) افزایش مصرف کربوهیدرات در این ورزش لازم است. تپه پیمایی نیاز به مصرف انرژی زیاد دارد و مصرف کربوهیدرات برای جلوگیری از هیپوگلیسمی و تأمین انرژی لازم می باشد لذا صبحانه باید دارای کربوهیدرات زیاد باشد و معمولاً مواد غذایی مانند تخم مرغ، ژامبون، سوسیس … کربوهیدرات کافی را فراهم نمی کنند لذا صبحانه باید شامل غلات، نان برشته، لوبیای پخته و حلیم و… باشد تا یک شروع گرم را در آب و هوای سرد میسر سازد. وعده های رسمی غذا مثل نهار هم باید مفصل تر باشد.

 5) گلوکز خون باید چک شود و حتی در طول تپه پیمایی کنترل گردد. اگر گلوکز خون بیشتراز 17 میلی مول در لیتر باشد کتون ادرار نیز باید اندازه گیری شود. زمانی که انسولین دچار کمبود می شود نباید اقدام به تپه پیمایی کرد، زیرا کتون های تولید شده به سرعت سبب کرامپ (گرفتگی) ماهیچه ای و خستگی می شود.

-پاروزنی

 جزء ورزش های شدید محسوب می شود و احتیاط های ذکر شده برای ورزشکاران مشابه نکاتی است که در خصوص قایق رانی مطرح شد. پاروزنی معمولاً یک تلاش شدید است که به مدت 6 دقیقه انجام می شود و در شدت کامل نیز بیشتر از 20 تا 30 دقیقه ادامه نمی یابد. در مسابقات باید مطمئن شد که دیابت تحت کنترل است (گلوکز خون کمتر از 14 میلی مول در لیتر و بدون کتون) همچنین یک وعده ی غذایی پُرکربوهیدرات 2 ساعت قبل از مسابقه و کاهش متوسط انسولین سریع العمل قبل از مسابقه ضروری است. جلسات تمرینی ممکن است طولانی تر باشند، لذا کاهش بیشتر دوز انسولین هم قبل و هم بعد از جلسه تمرین لازم است.

-فوتبال و راگبی

 فوتبال و راگبی به ندرت سبب بروز مشکل در افراد دیابتی که با انسولین درمان می شوند، می گردد. اگر انسولین به میزان 25 تا 30 درصد قبل از بازی کاهش داده شود و کربوهیدرات اضافی، قبل از بازی، بین دو نیمه و در پایان بازی استفاده گردد، هیپوگلیسمی معمولاً ایجاد نمی شود، ولی هیپوگلیسمی تأخیری احتمال بروز بیشتری دارد، به ویژه در جلسات تمرینی طولانی مدت در بعد از ظهرها که معمولاً الکل هم مصرف می شود و وعده ی غذایی نیز وجود ندارد، احتمال هیپوگلیسمی شدید به خصوص نیمه شب وجود دارد.

-تنیس

  اگر چه مشخصه ی تنیس وجود دوره های تمرینی با شدت بالاست ولی از نظر متابولیکی حتی در مسابقات سطح بالا، مانند ورزش های با شدت متوسط و طولانی است. مصرف انرژی در انواع یک نفره 8 مت در دو نفره 6 مت است. تنیس در دیابتی های درمان شونده با انسولین به ندرت اختلال متابولیک شدید ایجاد می نماید، اگرچه همانند سایر ورزش ها ملاحظات لازم در خصوص زمان اقدام به ورزش در ارتباط با آخرین وعده ی غذایی، تزریق انسولین ، نوع و دوز تزریق انسولین، نوع غذای مصرف شده، مدت و شدت رقابت و زمانی از روز که در آن هنگام، اقدام به ورزش می شود، بایستی انجام می پذیرد. هیپوگلیسمی در طول رقابت و 4 تا 6 ساعت پس از مسابقه می تواند به عنوان یک مشکل بروز کند و به راحتی با کنترل گلوکز خون قبل از مسابقه و گرفتن کربوهیدرات زودجذب، قبل، در طول و پس از رقابت، قابل پیشگیری است. توصیه می شود که به ویژه در رقابت های طولانی مدت دوز انسولین کاهش یابد. به طور کلی سعی بر این است که افراد دیابتی قادر به شرکت در کلیه ی اشکال ورزشی باشند اما تعداد کمی از ورزش ها وجود دارند که اجازه شرکت در آنها به افراد دیابتی داده نمی شود.

 ورزش هایی که شرکت در آنها ممنوع است:

-مشت زنی: انجمن مشت زنی، به افراد دیابتی اجازه ی انجام این ورزش را نمی دهد، گرچه این افراد با انسولین تحت درمان باشند یا داروهای خوراکی و یا با رژیم غذایی به تنهایی، کنترل گردند. مسأله قابل توجه توانایی فرد در دفاع از خود در حالت ایجاد هیپوگلیسمی.

-جودو: انجمن جودو بریتانیا محدودیتی برای افراد دیابتی در نظر نگرفته است ولی اگر افراد شرکت کننده مشکل مزمنی مثل دیابت داشته باشند باید برای شرکت در ورزش مجوز پزشک داشته باشند.

-پرواز: دیابتی هایی که با انسولین درمان می شوند نمی توانند لیسانس پرواز بگیرند اما افرادی که با داروهای خوراکی تحت درمان هستند می توانند یک لیسانس ابتدایی گرفته و با یک خلبان همراه پرواز نمایند.

-چتربازی: پرش با چتر، محدود است به پرش دو نفره و در هر صورت باید شخص مورد نظر توسط انجمن پرش با چتر بریتانیا، مورد ارزیابی قرار گیرد.

-موتورسواری رقابتی: افراد دیابتی درمان شونده با انسولین نمی توانند لیسانس مربوط به مسابقات موتورسواری را دریافت کنند و به طور کلی از شرکت در اینگونه مسابقات منع می شوند.

 

-سورتمه رانی: معمولاً آزمون های پزشکی مربوطه را افراد دیابتی درمان شونده به انسولین نمی توانند با موفقیت بگذارنند بنابراین سورتمه رانی جزء موارد ممنوع برای آنها محسوب می شود.

-شیرجه زیر آب: پیش از این، افراد دیابتی درمان شونده با انسولین از شنا کردن زیر آب منع شده بودند. اما انجمن شنای زیر آب بریتانیا، قوانین را تعدیل نمود و بیان داشت، این افراد به شرط این که از آمادگی جسمانی خوبی برخوردار بوده و از لحاظ سلامتی نیز دارای سطح خوبی از سلامت باشند می توانند با یک همراه در این ورزش شرکت نمایند.

-اسب سواری: به افرادی که وابسته به انسولین هستند اجازه داده نمی شود که در سطح حرفه ای شرکت کنند. البته سوارکاران شاخصی که اخیراً دچار دیابت شده اند می توانند تحت نظارت به سوارکاری ادامه دهند.

-بالن سواری: انجمن بالن سواری بریتانیا اظهار می کند که پزشک هر بیمار، بر اساس درجه ی آمادگی جسمانی بایستی برای شخص، جهت شرکت در این ورزش، تصمیم گیری کند.

-گلایدررانی: افراد دیابتی فقط اگر دارای وضعیت جسمانی مناسب باشند می توانند گلایدر را هدایت کنند ولی انتظار نمی رود که در سطح رقابتی و یا پرواز بین شهرها این فعالیت را انجام دهند.

-موتورسیکلت سواری: افراد دیابتی فقط در صورتی که مجوز پزشکی داشته باشند می توانند در این ورزش، شرکت نمایند ولی معاینات پزشکی هر 5 سال لازم است.

-وزنه برداری: وزنه برداری و تمرینات با وزنه در افراد دیابتی که کنترل خوبی بر گلوکز خون ندارند ممنوع است (قند خون بیش از 300 میلی گرم در دسی لیتر) و سایر مواردی که ممنوعیت دارد شامل نقصان احتقانی قلب، آریتمی کنترل نشده، بیماری عروقی شدید و ظرفیت هوازی کمتر از 5 مت باشد. زمانی که وزنه برداری  انجام می شود، بایستی وزنه در حد متوسط باشد به نحوی که بتوان بارها آن را بلند کرد و بهتر است شکل مداری انجام شود بدین صورت که تمرینات در ایستگاههای مختلف صورت گیرد. تمرین به شکل مداری و انجام تمرینات تکراری، سبب افزایش تحمل و قدرت می گردد. برای جلوگیری از اعمال لود بر قلب و کنترل فشار خون، بایستی از تمرینات ایزومتریک و ایستا اجتناب گردد. و در هنگام بلند کردن وزنه نیز، در میانه دامنه حرکت، توقف صورت نگیرد. مقدار وزنه به توانایی هر فرد بستگی دارد.

دو روش برای تعیین مقدار وزنه توصیه می گردد:

 روش اول: وزنه ای انتخاب کنید که به راحتی انجام دهید، وزن را به حدی می توانید اضافه نمایید که وزنه جدید را حداقل 10 بار بتوانید بلند کنید.

روش دوم: 1RM را تعیین کنید (حداکثر وزنه ای که بتوانید آن را یکبار بلند کنید). %1RM = (2×تعداد دفعات تکرار)-100. وزنه ای معادل 30 تا 50 درصد 1RM برای شروع توصیه می شود و به 60 تا 80 درصد 1RM می تواند افزایش یابد.

 به طور کلی در بیشتر ورزش ها برای بیماران دیابتی محدودیتی وجود ندارد. مناسب ترین ورزش برای بیماران دیابتی پیاده روی است، البته بسته به موقعیت افراد ورزش های دیگر هم تجویز می شود. شنا نیز از دیگر ورزش هایی است که برای بیماران دیابتی توصیه می گردد. نکته دارای اهمیت این است که فعالیت بدنی همیشگی یکی از روش های مهم درمان افراد مبتلا به دیابت قلمداد می شود. در حقیقت، ورزش حساسیت گیرنده ها را به انسولین افزایش می دهد و این اثر ممکن است از چند ساعت تا 24 ساعت باقی بماند. با انجام ورزش مداوم افراد مبتلا به دیابت به تدریج می توانند دوز انسولین یا داروی خوراکی خود را کاهش دهند، در نوع دوم دیابت حتی ممکن است از مصرف دارو بی نیاز شوند.

غذاهای قبل از ورزش

 اغلب افراد دیابتی احساس می کنند که خوردن غذای دارای هیدرات کربن بالا، قبل از انجام رقابت مهم می باشد. اشکالی که وجود دارد این است که بسیاری از مردم اگر پیش از ورزش غذای زیادی مصرف کنند، یا احساس ناراحتی می کنند و یا دچار گرفتگی و با مشکلات معده می شوند به عنوان یک قرار داد، تغذیه پیش از دو ماراتن باید در حدود 2 ساعت قبل استفاده شود. به عنوان یک راهنما مصرف هیدرات کربن باید به این صورت باشد که دو تا چهار گرم هیدرات کربن به ازای هر کیلوگرم وزن بدن مصرف شود.

نوشیدنی های قبل از ورزش

 خوردن نوشیدنی های با هیدرات کربن بالا (25 درصد به بالا) قبل از انجام مسابقه توصیه نمی شود. چون این مسئله باعث تخلیه تأخیری معده و آسیب به دستگاه گوارش می شود. محلول های الکترولیتی هیدرات کربن که به صورت تجاری در دسترس می باشند حاوی پنج تا هشت درصد هیدرات کربن هستند و باعث تخلیه تأخیری معده یا گرفتگی و ناهنجاری شکم نمی شوند. استفاده از این محلول ها بلافاصله قبل از مسابقه و ورزش، عاقلانه و منطقی می باشد به خصوص اگر لازم شود که کاهش قند خون تصحیح گردد (قند خون کمتر از شش میلی مول در لیتر).

جذب هیدرات کربن در حین مسابقه

 برای پیشگیری از هدر رفتن آب بدن هنگام مسابقه، گرفتن منظم مایعات در این زمان مهم می باشدو این مایعات باید بر طبق یک طرح و برنامه ی ثابت و به طور منظم و بدون منتظر ماندن برای افزایش میزان تشنگی دریافت شود. نوشیدنی های الکترولیتی هیدرات کربن به صورت تجاری دقیقاً برای این موقعیت ها ساخته شده اند. شواهد نشان میدهد که گرفتن منظم این محلول ها هنگام ورزش طولانی مدت دارای عملکرد کاهنده گلیکوژن است که زمان شروع خستگی را به تأخیر می اندازد. اگر بتوان به طور موفقیت آمیزی میزان انسولین را کاهش داد ممکن است هیچ احتیاجی به گرفتن هیدرات کربن اضافی در حین مسابقه نباشد. بسیاری از ورزشکاران دیابتی ترجیح می دهند که کل زمان مسابقه را بدون مصرف هیچ نوع هیدرات  کربن اضافی سپری کنند. سایر ورزشکاران ترجیح می دهند که غذاهای اضافی را به شکل موز، شکلات یا دانه های حبوبات و غلات مصرف کنند.

توصیه های کلی:

 1) تزریق انسولین نباید به عضلاتی صورت گیرد که مستقیماً در ورزش مورد استفاده قرار می گیرند زیرا جذب سریع انسولین منجر به ایجاد هیپوگلیسمی می شود.

 2) بیماران باید بارها قند خون را کنترل نمایند، لذا ارتباط نزدیک با چشم جهت تنظیم دوز انسولین بر اساس میزان قند خون قبل و بعد از ورزش لازم است.

 3) باید اشخاص دیابتی همیشه کربوهیدرات سریع العمل مثل آب میوه و آب نبات همراه داشته باشند تا بتوانند در صورت بروز هیپوگلیسمی با آن مقابله نمایند.

 4) اشخاص دیابتی باید در یک زمان مشخص از روز ورزش نمایند.

 5) از ورزش کردن در زمان پر فعالیتی انسولین اجتناب ورزند.

 6) قبل و بعد از ورزش های طولانی مدت کربوهیدرات مصرف کنند.

 7) با نشانه های هیپوگلیسمی شامل تعریق، رنگ پریدگی، کاهش هوشیاری و… آشنا باشند هم چنین آگاه باشند که هیپوگلیسمی هم در طول ورزش و هم تا 12 الی 14 ساعت پس از ورزش طولانی مدت می تواند به وقوع بپیوندد.

 8) از پاها مراقبت کنند و از کفش های مناسب ورزشی استفاده نمایند.

 9) بیمارانی که رتینوپاتی دارند از فعالیت های شدید مانند پریدن و شیرجه و وزنه برداری و فعالیت هایی که در آن ها مانور والسالوا انجام می شود پرهیز نمایند.

 10) بیمارانی که مبتلا به نوروپاتی های اعصاب محیطی و بیماری های عروق محیطی هستند از ورزش هایی که در آن ها احتمال آسیب به پاها وجود دارد اجتناب نمایند.

 11) دویدن و جهیدن به ویژه در صورت وجود اختلال حسی می تواند مخرب باشد ولی شنا و دوچرخه سواری جایگزین های مناسبی هستند.

 12) بیماران دچار رتینوپاتی دیابتی باید از ورزش هایی که فشار خون سیستولیک را تا بیش از 180 میلی متر جیوه بالا می برد مثل وزنه برداری و ورزش های ایزومتریک خودداری کنند، هم چنین در این افراد ورزش نباید در جهت وضعیت معکوس انجام شود چون باعث افزایش فشار داخل چشم می شود. به علاوه از ورزش هایی مانند دویدن، جهیدن، ورزش های برخوردی، زیمناستیک، شیرجه هم باید اجتناب کرد.

 13) اگر قند خون به خوبی کنترل نشده باشد، فرد دیابتی نباید ورزش را شروع نماید.

 14) در ورزش هایی که بیشی از 45 دقیقه طول می کشد، فرد دیابتی باید هر 30 تا 40 دقیقه، یک مایع حاوی مواد قندی بنوشد به جدول 6-3 توجه شود. عصرها، محتمل ترین زمان ایجاد افت قند خون بیماران دیابتی به هنگام ورزش و نامحتمل ترین زمان آن صبح ها است. پس بهتر است برنامه ی ورزشی صبح ها باشد.

 15) افراد دیابتی که به شکل حرفه ای ورزش می کنند باید چند نکته را رعایت کنند. اول این که در صورتی که ورزش بیش از چند ساعت به طول می انجامد (مثل ماراتون، دوچرخه سواری و کوهنوردی، میزان انسولین دریافتی باید 50-20 درصد کاهش یابد. این کاهش در بعضی از بیماران در انسولین قبل از ورزش و در بعضی در کل انسولین دریافتی اعمال م شود. دوم اینکه هر 30 تا 45 دقیقه یک ذخیره ی غذایی کربوهیدراتی مصرف شود. سوم این که اندازه  گیری قند خون در طول مسابقه بسیار کمک کننده است. چهارم این که، انجام یک مسابقه ی تقلیدی قبل از مسابقه ی اصلی در ارزیابی پاسخ ورزشکار مفید می باشد.

 16) توصیه می شود افراد مبتلا به دیابت نوع اول 4 بار در روز، قبل از هر وعده و قبل از خواب، قند خون خود را اندازه گیری کنند وافراد دیابتی نوع دوم حداقل هفته ای دوبار این کار را انجام دهند. نکته مهم تر این است که افراد دیابتی باید مقادیر هدف قند خون را بشناسیند.

 

 17) انجام تست ورزشی قلبی- ریوی قبل از اقدام به برنامه ورزشی، به علت احتمال زیاد وجود بیماری های عروق کرونری با بیماری دیابت توصیه می گردد. اگر ورزش با دقت لازم انجام نپذیرد علاوه بر عوارض معمول می تواند سبب ایجاد سکته ی قلبی و یا حتی مرگ ناگهانی شود.

 18) سطح گلوکز مطلوب قبل از اقدام به ورزش 100 تا 150 میلی گرم در دسی لیتر است و توصیه می شود که بیماران قند خون خود را در این دامنه قبل از اقدام به ورزش حفظ نمایند.

 19) توصیه می گردد که 1 تا 2 واحد انسولین را قبل از ورزش کاهش دهند و به میزان 10 تا 15 گرم مصرف کربوهیدرات را 30 دقیقه قبل از ورزش افزایش دهند.

20) در بیماران دیابتی که نروپتی اتونوم دارند محاسبه بیشترین ضربان قلب ممکن است به درستی صورت نگیرد، لذا شدت ورزش تجویز شده به وسیله ضربان قلب هدف ممکن است صحیح نباشد. در این گونه بیماران شدتی معادل 40 تا 85 درصد حداکثر ظرفیت ورزشی توصیه می گردد.

 21) توصیه می گردد حداقل در 5 جلسه ی اول ورزش، گلوکز خون قبل و بعد از هر جلسه اندازه گیری شود و پس از اطمینان از این که اندازه ها در دامنه ی مورد قبول جدول 7-3 بوده و در این دوزها حالت ثابت دارد کافی است فقط اندازه گیری در یک جلسه در هر هفته انجام گیرد.

 22) به طور کلی باید ورزش 3 بار در هفته و بهتر است روزانه انجام شود.

 23) انجام ورزش هایی مانند پیاده روی، دوچرخه ثابت و شنا توصیه می گردد.

 24) مدت زمان ورزش بایستی در شروع، برای فرد، راحت، مورد قبول و شاید در حد 10 دقیقه باشد که به تدریج می تواند 2 تا 4 دقیقه در هر هفته اضافه شده و 20 تا 60 دقیقه بدون توقف برسد.

 25) سطح قند خون مورد قبول قبل از ورزش در محدوده ی 100 تا 249 میلی گرم در دسی لیتر می باشد.

 26) توصیه می شود بیماران دیابتی توسط متخصصین کلیه و مجاری ادرار، چشم و قلب، حداقل سالی یک بار معاینه شوند و از لحاظ عوارض دیابت در این ارگان ها مورد ارزیابی قرار گیرند.

 27) مهمترین فاکتورهای محیطی که مسئولی ایجاد مقاومت به انسولین می باشند چاقی و عدم فعالیت فیزیکی است بنابراین بسیار توصیه می شود بیماران دیابتی ورزش را سرلوحه ی زندگی خود قرار دهند.

 28) به عنوان یک قانون اولیه در بیماران وابسته به انسولین، هم قبل از ورزش، انسولین کاهش داده می شود و هم میزان کربوهیدرات دریافتی افزایش داده می شود.

 29) اگر میزان قند خون بیش از 300 میلی گرم در دسی لیتر و یا کمتر از 80 میلی گرم در دسی لیتر بود نباید ورزش انجام پذیرد.

 30) بیماران دیابتی باید همیشه با یک همراه ورزش نمایند.

 خلاصه

 تأثیر ورزش در بیماران دیابتی وابسته به انسولین کاملاً روشن نمی باشد. برنامه های ورزشی به طور اختصاصی بهبود کنترل قند خون را در این بیماران نشان نمی دهد، اما این بیماران باید تشویق به انجام ورزش شوند زیرا در آنها پتانسیل بهبودی آمادگی قلبی- عروقی، روانی و ارتباطات اجتماعی وجود دارد. تأثیر ورزش در بیماران دیابتی غیر وابسته به انسولین روشن تر است، ورزش نقش مهمی در کنترل قند خون این بیماران دارد و یکی از اثرات ورزش در آنها کاهش کلسترول و وزن می باشد.

 اگر سطح قند خون بالا باشد، چربی خون بالا می رود و این مسئله به این علت است که در این حالت، چربی به عنوان منبع اولیه انرژی محسوب می شود و به همین دلیل است که شانس بالا بودن سطح چربی خون در افراد دیابتی نسبت به افراد غیر دیابتی بیشتر است. قبل از تجویز ورزش بیمار باید با پزشک صحبت نماید و برنامه غذایی، ورزش و دارو را تنظیم نماید. در بیماران وابسته به انسولین، زمان ورزش، مقدار انسولین تزریق شده و محل تزریق بسیار مهم است. ورزش باید روزانه انجام شود و فرکانس و مدت ورزش نسبت به نوع غیر وابسته به انسولین کمتر، اما شدت آن می تواند کمی بیشتر باشد.

 در بیماران غیر وابسته به انسولین هدف اولیه کاهش وزن است و در حدود 80% این بیماران وزن اضافی دارند. کاهش وزن از طریق تنظیم ورزش، رژیم غذایی و کاهش انسولین خوراکی است. در این دسته از بیماران فرکانس و مدت زمان ورزش نسبت به گروه وابسته به انسولین زیادتر اما شدت آن کمتر است . به طور کلی در برنامه ورزشی بیماران دیابتی فعالیت های تحملی مثل راهپیمایی، شنا و دوچرخه سواری و از نظر شدت، فعالیت هایی با 50 تا 60 درصد بیشترین اکسیژن مصرفی که به تدریج به 70 درصد می تواند پیشرفت داده شود، از نظر فرکانس 5 تا7 بار در هفته برای دیابتی های وابسته به انسولین و 4 تا 5 روز در هفته برای دیابتی های غیر وابسته به انسولین و از نظر مدت زمان 20 تا 30 دقیقه در هر جلسه برای نوع اول و 40 تا 60 دقیقه در هر جلسه برای دیابتی های غیر وابسته به انسولین توصیه می شود.

خواننده گرامی ، پیشنهاد می شود مطالب زیر را جهت کسب اطلاعات بیشتر  مطالعه فرمایید.

-دیابت

-دارودرمانی در دیابت