دیابت یا بیماری قند هنگامی بوجود می‌آید که هورمون انسولین – عامل تنظیم‌کننده قند خون – یا به اندازه کافی در بدن تولید نمی‌شود یا بافت‌های بدن به آن به درستی پاسخ نمی‌دهند، در نتیجه سوخت و ساز قند در بدن مختل می‌شود و قند خون از حد طبیعی خود بالاتر می‌رود، و در نهایت علائم شاخص دیابت به صورت پرخوری، پرنوشی و پرادراری ظاهر می‌شود. با پیش دیابت می توان بیماری دیابت را کنترل کرد، که در واقع همان پیش تشخیص دیابت است. 

هورمون انسولین که از سلول‌های جزایر لانگرهانس در غده لوزالمعده به درون خون ترشح می‌شود، کارکردهای مختلفی در بدن دارد، و از جمله ورود قند  را از خون به درون سلول‌ها تسهیل می‌کند تا سلول‌ها بتوانند برای تامین انرژی خود از آن استفاده کنند.

دیابت دو نوع اصلی دارد. در دیابت نوع یک تخریب سلولهای بتا در پانکراس منجر به نقص تولید انسولین می‌شود و در نوع دو مقاومت پیشرونده بدن به انسولین وجود دارد که در نهایت ممکن است به تخریب سلول‌های بتای پانکراس و نقص کامل تولید انسولین منجر شود. در دیابت نوع دو مشخص است که عوامل ژنتیکی، چاقی و کم‌تحرکی نقش مهمی در ابتلای فرد دارند.

انواع دیابت

دیابت تیپ یک (IDDM) دیابت اطفال یا وابسته به انسولین

در دیابت نوع یک بدن انسولین تولید نمی‌کند. برخی افراد ممکن است این نوع دیابت را،‌ دیابت وابسته به انسولین، دیابت جوانی یا دیابت زودرس اطلاق کنند. افراد معمولا  قبل از ۴۰ سالگی، اغلب در اوایل بزرگسالی و یا سالهای نوجوانی به دیابت نوع ۱ مبتلا می‌شوند.

دیابت نوع ۱ به هیچ وجه به اندازه دیابت نوع ۲ رایج نیست. حدود ۱۰٪ از تمام موارد دیابت از نوع ۱ می‌باشد.

بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ نیاز به تزریق انسولین در بقیه طول عمر خود را دارند. بعلاوه آنها باید با انجام منظم آزمایش خون و داشتن یک رژیم غذایی خاص،‌ از سطح مناسب گلوکز خون خود اطمینان حاصل کنند.

دیابت تیپ دو (NIDDM) یا غیر وابسته به انسولین

در این نوع دیابت، بدن قادر به تولید انسولین کافی برای عملکرد مناسب خود نمی‌باشد، و یا سلولهای بدن به انسولین واکنش نشان نمی‌دهند (مقاومت به انسولین).

حدود ۹۰٪ از تمام موارد دیابت در سراسر جهان از نوع ۲ می‌باشد.

اندازه گیری سطح قند خون

برخی افراد ممکن است با کاهش وزن، داشتن یک رژیم غذایی سالم، انجام میزان بالایی از تمرینات ورزشی، و بررسی سطح قند خون خود، قادر به کنترل علائم دیابت نوع ۲ باشند. با این حال، دیابت نوع ۲ معمولا یک بیماری پیشرونده است (به تدریج بدتر می شود ) و در نهایت بیمار احتمالا ملزم به دریافت انسولین، معمولا به شکل قرص می‌شود.

خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در افراد دارای اضافه وزن و چاق در مقایسه با افراد دارای وزن مناسب بسیار بالاتر است. افراد دارای میزان زیادی از چربی احشایی، که به چاقی مرکزی یا چاقی شکمی نیز معروف است، به طور خاص در معرض خطر می‌باشند. داشتن اضافه وزن  باعث می‌شود که بدن به نوعی از مواد شیمیایی را ترشح کند که می‌تواند موجب بی‌ثباتی سیستم قلبی و عروقی و متابولیسم بدن شود.

داشتن اضافه وزن، بی‌تحرکی و رژیم غذایی غلط همه و همه خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد. نوشیدن فقط یک قوطی نوشابه (غیررژیمی)‌ در روز می‌تواند خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را تا ۲۲٪  افزایش دهد. دانشمندان بر این باورند که مصرف نوشابه‌های شیرین بیشتر دارای تاثیری مستقیم برخطر ابتلا به دیابت است تا اینکه تنها یک تاثیر ساده بر وزن بدن داشته باشد.

خطرات قند خون بالا و دیابت نوع ۲ با افزایش سن بیشتر م‌ شود.کارشناسان از علت آن اطمینان کامل ندارند، اما بر این باورند که با افزایش سن وزن بدن بیشتر شده و تحرک کمتر می‌گردد. افرادی که دارای سابقه دیابت نوع ۲ در یکی از بستگان نزدیک خود هستند، مردم خاورمیانه،آفریقا، یا آسیای جنوبی نیز بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند.
در مردانی که سطح تستوسترون آنها پایین است نیز خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ بیشتر است. محققان اظهار می‌دارندکه سطح تستوسترون پایین با مقاومت به انسولین در ارتباط است

• نقص ژنتیکی cell   ß –  نقص ژنتیکی عمل انسولین …
• دیابت مونوژنیک (MODY) باقرص درمان می شود.
• بیماریهای پانکراس اگزوکرین پانکراتیت ، نئوپلاسم، CFرسوب املاح
• اندوکرینوپاتی ها (اکرومگالی ، کوشینگ ، فئو ……)
• داروها ، سموم  ( پنتامدین ، اینترفرون ß دیازوکساید ، کورتن ، سم جوندگان … )
• عفونتها روبلا (سرخجه) – V.M.C- S.U.H
• سندوم های ژنتیکی + دیابت )  تریزومی ۲۱ ، ترنر 
• دیابت حاملگی
• دیابت گذرای نوزاد:

• دیابت گذران بدون عود
• گذران عود بین ۷ تا ۲۰ سال
• ادامه یافتن دیابت ودائمی شدن آن

خصوصیات دیابت نوع یک

• بیماری وابسته به انسولین است .
• درصورت عدم درمان حملات Ketosis (بالارفتن اسید خون ورفتن به سمت کما) ممکن است اتفاق بیافتد.
• درسنین کودکی شایع تر (۵ تا ۷ سال ، بلوغ ) است.
• ارتباط باسیستم H.L.A   DR3،و  DR4   و BW15و DQB , B8
• وجود آنتی بادی درسطح خون   I.C.A, I.A.A, G.A.D
• همراهی با سایر بیماریهای اتوایمون ( سلیاک و …)

علت دیابت نوع یک

• انهدام سلولهای ß
• به دنبال عوامل محیطی
• درافراد با زمینه ژنتیکی مساعد
• عوامل محیطی :
  • عفونت ویرال    اوریون ، C.M.V ، سرخچه ، روبلا ، کوکساکی
  • رژیم زودرس
  • عوامل شیمیایی
  • تغییر فصل

خصوصیات دیابت نوع دو

• عدم وابستگی به انسولین
• حملات Ketose ناشایع است (کاهش اب بدن،بالارفتن اسیدخون وکمارا کتوزنامند)
• سطح انسولین طبیعی یا کم ودراوایل بیماری حتی افزایش دارد
• اکثرا چاق هستند ( حتی دربچه ها )
• عدم وابستگی به سیستم ایمنی
• تشخیص بطور اتفاقی است ( گلوکز اوری + پرادراری+پرنوشی ناشایع است)

کنترل طولانی مدت  (سرپائی ) بیماران دیابتی

۱- معاینه بالینی بیماران دیابتی

اندازه گیری وزن ، قد ، محل تزریق ، بررسی حرکات مفصلی ، معاینه ته چشم

کنترل وزن بیماران دیابتی

*   افزایش وزن نامتناسب و کم شدن سرعت رشد قد

• کنترل بد دیابت
• ظهور کم کاری تیروئید

*    کاهش وزن یا عدم افزایش قد

• کنترل بد دیابت
• ظهور بیماری Addison (نارسایی غده فوق کلیه)
• ظهور بیماری Celiac(حساسیت به پروتئین گندم)
• عدم مصرف غذا به دلیل مسائل روحی و ترس از مصرف

بررسی حرکات مفصلی بیماران دیابتی

وجود سفتی مفاصل درانگشتان دست نشان دهنده ظهور زودرس تر عوارض است

معاینه ته چشم سالیانه بیماران دیابتی

۲- بررسی آزمایشگاهی بیماران دیابتی

آزمایش خون :  از نظر HbA1C – تست های تیروئید – بررسی سلیاک

آزمایش ادرار: از نظر بررسی ظهور پروتئین درادرار سالانه

درمان انواع دیابت

شیوه های درمانی و داروها

بسته به نوع دیابت شما، بررسی قند خون، انسولین و داروهای خوراکی می‌توانند نقش مهمی در درمان شما ایفا کنند. یک رژیم غذایی سالم، حفظ وزن مناسب و شرکت در فعالیت‌های جسمی منظم نیز از عوامل مهم در مدیریت انواع دیابت است.

یک بخش مهم از مدیریت دیابت – و نیز سلامت کلی شما – حفظ وزن مناسب از طریق یک برنامه رژیم غذایی و تمرینات ورزشی است:‌

تغذیه سالم:بر خلاف تصور رایج، هیچ رژیم غذایی خاصی برای دیابت وجود ندارد. شما باید رژیم غذایی خود را بر افزایش میوه ها، سبزیجات و غلات کامل و کاهش محصولات حیوانی، کربوهیدرات‌های تصفیه شده و شیرینی متمرکز کنید. در واقع، این بهترین برنامه غذایی برای تمام اعضای خانواده است.

فعالیت بدنی: هر فرد نیاز به ورزش هوازی منظم دارد، و افراد مبتلا به دیابت نیز از این قاعده مستثنی نیستند.  ورزش با حرکت دادن قند به داخل سلولها و مصرف آن برای تولید انرژی ،‌سطح قند خون شما را کاهش می‌دهد. ورزش همچنین حساسیت شما را نسبت به انسولین افزایش می‌دهدکه این به معنای کاهش نیاز بدن به انسولین برای انتقال قند به سلولها می‌باشد.

 درمان دیابت نوع ۱ و ۲

درمان دیابت نوع ۱ شامل تزریق انسولین و یا استفاده از یک پمپ انسولین، بررسی مکرر قند خون، و شمارش کربوهیدرات است. درمان دیابت نوع ۲ در درجه اول شامل بررسی قند خون ، همراه با مصرف داروهای دیابت، انسولین یا هر دو است.

بررسی قند خون: بسته به برنامه درمانی،‌ بررسی و ثبت قند خون می تواند از چند بار در هفته تا چهار تا هشت بار در روز متغیر باشد. بررسی دقیق تنها راه اطمینان از باقی ماندن سطح قند خون در محدوده هدف است.

انسولین: افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ برای ادامه بقا نیاز به درمان انسولین دارند. بسیاری ازافراد مبتلا به دیابت نوع ۲ یا دیابت بارداری نیز نیازمند درمان انسولین هستند.

انواع متعددی از انسولین در بازار موجود است، از جمله انسولین سریع الاثر، انسولین طولانی اثر و گزینه‌های متوسط. بسته به نیاز بدن، پزشک ممکن است ترکیبی از انواع انسولین را برای استفاده در طول روز و شب برای شما تجویز کند.

داروهای خوراکی یا سایر داروها: گاهی اوقات داروهای خوراکی یا تزریقی نیز تجویز می‌شوند. برخی از داروهای دیابت پانکراس را به تولید و ترشح انسولین بیشتر تحریک می‌کنند. دیگر داروها مانع از تولید و ترشح گلوکز از کبد می‌شود،‌ به این معنا که شما نیاز به انسولین کمتر برای انتقال قند به سلول ها دارید. در عین حال،‌ داروهای دیگر از فعالیت معده یا آنزیمهای روده که موجب شکستن کربوهیدراتها و یا حساس‌تر ساختن بافتها به انسولین می‌شوند، ‌ممانعت می‌کنند. متفورمین (گلوکوفاژ، گلومتزا و دیگر داروها)  به طور کلی از نخستین داروهایی هستند که برای دیابت نوع ۲ تجویز می‌شوند.

پیوند: در برخی از افرادی که به دیابت نوع ۱ مبتلا هستند، پیوند پانکراس می تواند یک گزینه درمانی باشد.  پیوند جزایر لانگرهانس نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند. با یک پیوند پانکراس موفق، شما دیگر نیاز به انسولین درمانی نخواهید داشت.  اما پیوندها همیشه موفقیت‌آمیز نیستند – و این روشها خطرات جدی در برخواهند داشت.

جراحی چاقی: اگر چه این شیوه  به طور خاص به عنوان یک درمان برای دیابت نوع ۲ تلقی نمی‌شود،‌ افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که دارای شاخص توده بدنی بالاتر از ۳۵ هستند،‌ می‌توانند از این نوع عمل جراحی بهره مند شوند. افرادی که تحت جراحی بای پس معده قرار گرفته‌اند،‌ شاهد بهبود قابل توجهی در سطح قند خون خود بوده اند. با این حال، خطرات طولانی مدت این روش و مزایای آن برای دیابت نوع ۲ هنوز ناشناخته است.

هیچ‌ کس دوست ندارد به زخم پا دچار شود اما متأسفانه افراد مبتلا به دیابت ۱۵ درصد احتمال این را دارند که در طول عمر خود یک‌بار در برخی از نقاط به زخم پا دچار شوند. زخم‌ها و یا سایر جراحت‌ها اغلب محصول جانبی نوروپاتی حسی، یکی از عوارض دیابت که موجب می‌شود افراد حس کف پای خود را از دست دهند، می‌باشد. بدون این حس محافظتی، پا در برابر فشارهای مکرر و ضرباتی که می‌تواند موجب ایجاد زخم دیابت شود آسیب‌پذیر می‌گردد. بیماری عروقی محیطی که در آن رگ‌های خونی فعال در اندام‌های تحتانی بدن تنگ شود، یکی دیگر از عوارض بالقوه دیابت است که به ایجاد زخم پا کمک می‌کند. با کاهش جریان خون در پا، بیماری عروقی محیطی با کاهش ذخیره اکسیژن و مواد مغذی، التیام زخم‌ها را دشوارتر می‌کند.