اثر کم کاری و پرکاری تیروئید بر چاقی و لاغری قابل کنترل است؟

غده تیروئید، یک غده پروانه‌ای شکل است که با اندازه کوچک خود در قسمت جلوی گردن قرار دارد. این غده تقریباً تمام جنبه‌های سلامتی شما از وزن بدن، خلق و خو تا ضربان قلب و سطح انرژی را به طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار می‌دهد. هنگامی که میزان هورمون‌های تیروئید در بدن شما در سطح طبیعی نباشد، می‌تواند عواقب گسترده‌ای داشته باشد. بنابراین، داروهای مربوط به تنظیم هورمون‌های تیروئید باید به دقت تنظیم شده و مرتب کنترل شوند تا از مصرف بیش از حد یا کمتر از حد لازم جلوگیری شود.

برای بسیاری از بیماران مبتلا به اختلالات تیروئید، کنترل وزن یکی از چالش‌های اصلی است. این مقاله به توضیح دلایل و چگونگی تأثیر اختلالات تیروئید بر وزن افراد می‌پردازد.

غده تیروئید چیست؟

غده تیروئید یک غده درون ریز به شکل پروانه است که به طور معمول در قسمت جلوی گردن قرار دارد. تیروئید مسئول ساختن هورمون تیروئید است که در خون ترشح می‌شود و سپس از طریق خون به تمام بافت‌های بدن منتقل می‌گردد. هورمون‌های تیروئید به بدن کمک می‌کنند تا از انرژی خود استفاده کند، گرم بماند و مغز، قلب، ماهیچه‌ها و سایر ارگان‌ها را آن طور که باید به کار بیندازد.

رابطه تیروئید و وزن اشخاص چیست؟

مدت زمان زیادی است که ارتباط پیچیده‌ای بین بیماری تیروئید، وزن بدن و متابولیسم آن مشخص شده است. هورمون تیروئید وظیفه تنظیم سوخت و ساز بدن را در حیوانات و انسان‌ها بر عهده دارد. میزان متابولیسم بدن با اندازه‌گیری میزان اکسیژن مصرفی توسط بدن در یک بازه زمانی مشخص تعیین می‌شود. اگر این اندازه‌گیری در حالت استراحت انجام شود، به آن بهترین میزان متابولیسم پایه (BMR) گفته می‌شود. در واقع، اندازه‌گیری BMR یکی از اولین آزمایش‌هایی بود که برای ارزیابی وضعیت تیروئید بیماران استفاده می‌شد. این آزمایش نشان داد که افرادی که غده تیروئید آنها کار نمی‌کند، BMR کمتری دارند و افرادی که غده تیروئید بیش از حد فعال است، BMR بالاتری دارند. پژوهش‌های بعدی این مشاهدات را با اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تیروئید پیوند داده و نشان داد که سطح پایین هورمون تیروئید، همراه با BMR کم و سطح بالای هورمون تیروئید با BMR بالا همراه است. اما بسیاری از پزشکان به دلیل پیچیدگی مراحل انجام آزمایش BMR، از آن به عنوان یک ابزار اصلی برای ارزیابی وضعیت تیروئید بیماران استفاده نمی‌کنند، زیرا BMR علاوه بر تیروئید، تحت تأثیر عوامل دیگری نیز قرار دارد.

رابطه بین BMR و وزن چیست؟

تفاوت در BMR ها با تغییر در تعادل انرژی همراه است. تعادل انرژی نشان دهنده تفاوت بین تعداد کالری‌هایی که می‌خورید و تعداد کالری‌هایی که بدن استفاده می‌کند، است. اگر BMRهای بالا ناشی از تجویز داروهایی مانند آمفتامین باشد، حیوانات اغلب تعادل انرژی منفی دارند که منجر به کاهش وزن می‌شود. بر اساس چنین مطالعاتی، بسیاری از افراد به این نتیجه رسیده‌اند که تغییر در سطح هورمون تیروئید که منجر به تغییر در BMR می‌شود، باید باعث تغییراتی در تعادل انرژی و تغییرات مشابه در وزن بدن شود.

با این حال BMR تنها ماجرای مربوط به وزن و تیروئید نیست؛ مثلا وقتی میزان متابولیسم در حیوانات کاهش پیدا می‌کند (به عنوان مثال با کاهش دمای بدن)، معمولاً افزایش وزن مورد انتظار دیده نمی‌شود. بنابراین رابطه بین میزان متابولیسم، تعادل انرژی و تغییرات وزن بسیار پیچیده است. (غیر از هورمون تیروئید) بسیاری از هورمون‌های دیگر، پروتئین‌ها و سایر مواد شیمیایی نیز وجود دارند که برای کنترل مصرف انرژی، مصرف مواد غذایی و وزن بدن اهمیت بسیاری دارند. از آنجا که همه این مواد با بخش‌هایی از مغز و بدن که دریافت انرژی و مصرف آن را کنترل می‌کنند، تعامل دارند؛ به طور کلی پزشکان نمی‌توانند تاثیر تنها یکی از این عوامل (مانند هورمون تیروئید) را بر وزن بدن را پیش‌بینی کنند. در نتیجه، در این وضعیت ما قادر به پیش بینی تاثیر تغییر وضعیت تیروئید بر وزن بدن هر فردی نیستیم.

ارتباط بین تیروئید بیش فعال و وزن چیست؟

از آنجا که BMR در بیماران مبتلا به پرکاری تیروئید افزایش یافته است، بسیاری از بیماران مبتلا به تیروئید بیش فعال مقداری کاهش وزن خواهند داشت. علاوه بر این، کاهش وزن بستگی به شدت بیش‌فعالی تیروئید دارد؛ به عنوان مثال اگر تیروئید بیش از حد پر کار باشد، BMR فرد افزایش می‌یابد که منجر به افزایش میزان کالری لازم برای حفظ وزن بدن می‌شود. اگر فرد میزان کالری دریافتی را برای مطابقت با کالری اضافه سوخته شده افزایش ندهد، دچار کاهش وزن می‌شود. همانطور که قبلا مشخص شده است، عواملی که اشتها، متابولیسم و فعالیت ما را کنترل می کنند بسیار پیچیده هستند و هورمون تیروئید تنها یکی از عوامل این سیستم پیچیده است. با این وجود هر قدر پرکاری تیروئید شدیدتر باشد، کاهش وزن بیشتری مشاهده می‌شود. کاهش وزن در وضعیت‌های دیگری که هورمون های تیروئید افزایش پیدا می‌کنند نیز دیده می‌شود؛ مانند مرحله سمی تیروئیدیت یا در صورت دریافت دوز بیش از حد قرص‌های هورمون تیروئید. از آنجا که پرکاری تیروئید اشتها را نیز افزایش می‌دهد، ممکن است بعضی افراد وزن خود را از دست ندهند و حتی بسته به اینکه پرکاری تیروئید چقدر میزان کالری دریافتی آنها را تحت تاثیر قرار داده باشد، ممکن است بعضی از آنها افزایش وزن نیز پیدا کنند.

چرا وقتی تیروئید پرکار درمان می‌شود وزن اضافه می‌کنم؟

از آنجا که پرکاری تیروئید یک وضعیت غیر طبیعی است، می‌توان پیش بینی کرد که هنگام بازگشت به حالت طبیعی، هر گونه کاهش وزن ناشی از وضعیت غیر طبیعی از بین می‌رود. به طور متوسط تمام وزن از دست رفته در حالت پرکاری تیروئید، پس از درمان پرکاری تیروئید باز می‌‌گردد. افزایش وزن ممکن است حتی در وضعیتی که وزن از دست رفته بسیار اندک بوده یا هیچ وزنی ازدست نداده‌اید نیز رخ دهد؛ زیرا ممکن است بیماران به دلیل مصرف انرژی اضافی در هنگام پرکاری تیروئید، به خوردن کالری بیشتر عادت کرده باشند.

رابطه بین هیپوتیروئیدیسم (تیروئیدکم کار) و افزایش وزن چیست؟

از آنجا که BMR در بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید کاهش پیدا می‌کند، داشتن تیروئید کم کار اغلب با افزایش وزن همراه است. افزایش وزن اغلب در افرادی که کم کاری تیروئید شدید دارند بیشتر است. با این حال کاهش BMR به دلیل کم کاری تیروئید، معمولاً دردسر کمتری نسبت به پرکاری تیروئید دارد که در نتیجه تغییرات وزن کمتری نسبت به تیروئید بیش فعال رخ می‌دهد. علت افزایش وزن در افراد مبتلا به کم کاری تیروئید نیز پیچیده است و ممکن است صرفاً مربوط به تجمع بیش از حد چربی نباشد. بیشتر وزن اضافی که در افراد مبتلا به کم کاری تیروئید ایجاد می‌شود، به دلیل تجمع بیش از حد نمک و آب است. معمولاً کم کاری تیروئید به ندرت با افزایش وزن زیاد همراه است. به طور کلی بسته به شدت کم کاری تیروئید، ممکن است بین ۳ تا ۶ کیلوگرم افزایش وزن بدن به کم کاری تیروئید نسبت داده شود. در نهایت اگر افزایش وزن تنها علامت کم کاری تیروئید است که دارید، احتمال کمتری وجود دارد که افزایش وزن شما صرفاً ناشی از تیروئید باشد.

پس از درمان تیروئید کم کار باید انتظار چه مقدار کاهش وزن را داشته باشم؟

اگرچه افزایش وزن ممکن است یکی از علائم کم‌کاری تیروئید باشد، اما باید توجه داشت که بخش زیادی از این افزایش وزن ناشی از انباشت نمک و آب در بدن است. بنابراین، با درمان کم‌کاری تیروئید، ممکن است یک کاهش وزن اندک (معمولاً کمتر از ۱۰ درصد وزن بدن) را تجربه کنید. همچنین، پس از درمان کم‌کاری تیروئید، همانند تیروئید پرکار، با ایجاد وضعیت طبیعی با هورمون تیروئید، ممکن است وزن شما به وزن پیشین قبل از بیماری برگردد.

باید توجه داشت که افزایش وزن ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد و ممکن است در طول یک دوره زمانی طولانی ایجاد شده باشد. بنابراین، پس از درمان موفقیت‌آمیز کم‌کاری تیروئید، انتظار کاهش وزن چندانی وجود ندارد. با این حال، اگر تمام علائم کم‌کاری تیروئید به جز افزایش وزن با درمان هورمون تیروئید بهبود یابند، احتمالاً افزایش وزن صرفاً به دلیل تیروئید نیست.

بعد از درمان کم‌کاری تیروئید و با بازگشت هورمون تیروئید به سطح طبیعی خود، توانایی شما برای کاهش و افزایش وزن، مشابه کسانی است که مشکلات تیروئید ندارند.

آیا می‌توانم از هورمون تیروئید برای کمک به کاهش وزن خود استفاده کنم؟

در گذشته از هورمون‌های تیروئید به عنوان ابزاری برای کاهش وزن استفاده می‌شد. اما بعید است شروع مصرف هورمون تیروئید و افزایش سطح آن در بدن باعث تغییر چشمگیری در وزن شما شود. مطالعات نشان داده‌اند که دریافت بیش از حد هورمون تیروئید می‌تواند به کاهش وزنی بیشتر از آنکه صرفا از طریق رژیم غذایی به دست می‌آید، شود؛ اما خطر عواقب منفی ناشی از دریافت هورمون تیروئید برای کمک به کاهش وزن را نیز به همراه دارد؛ مانند از دست دادن پروتئین عضلانی، از دست دادن استخوان و یا مشکلات قلبی. علاوه بر این پس از متوقف کردن مصرف هورمون اضافی تیروئید، معمولاً هر گونه کاهش وزن به دست آمده مجدداً از دست خواهد رفت.

تشخیص و درمان مشکلات تیروئید

تشخیص و درمان کم کاری تیروئید می‌تواند بسیار چالش برانگیز باشد؛ به خصوص هنگامی که سطح هورمون تیروئید بیمار در مرز دامنه طبیعی قرار داشته باشد. در بیشتر موارد سطح هورمون بین ۴ و ۱۰ ، دامنه مورد قبول برای درمان است وقتی بیماران علائم مربوط به سطح هورمون ۳ را تجربه می‌کنند، پزشکان با این سوال مواجه هستند که آیا باید درمان را آغاز کنند یا خیر و این یک سوال دشوار است. زیرا درمان فقط مصرف کمی قرص، برای بهبود سریع تمام علائم شما نیست. یافتن مقدار مناسب داروی جایگزین هورمون، برای ثابت نگه داشتن سطح آن می تواند یک عمل ایجاد تعادل دشوار باشد.

نکات مربوط به تیروئید

• یک معاینه گردن انجام دهید؛ اولین نشانه مشکلات تیروئید می‌تواند وجود یک توده یا بزرگ شدن غده کوچک قسمت جلوی پایین گردن شما باشد.
• آزمایشات تیروئید را انجام دهید؛ اگر به داشتن مشکل تیروئید شک دارید، از پزشک خود بخواهید آزمایش تحریک هورمون تیروئید (TSH) و همچنین آنتی بادی‌های تیروئید را برای شما تجویز کند که این آزمایش‌ها می‌توانند نشانگر تیروئیدیت هاشیموتو، یعنی شایع‌ترین کم کاری تیروئید باشند.
• کلسترول خود را کنترل کنید؛ کلسترول بالا که به رژیم و ورزش یا دارو پاسخ نمی‌دهد، می‌تواند نشانه‌ای از تیروئید کم کار باشد. داشتن کلسترول کم نیز ممکن است نشانه‌ای از بیش فعالی تیروئید باشد.
• تغییرات شناختی در افراد مسن را در نظر بگیرید؛ پزشکان تخمین می‌زنند که از هر چهار نفر ساکنان خانه سالمندان، یک نفر مبتلا به کم کاری تیروئید تشخیص داده نشده است که می‌تواند باعث کاهش حافظه و افت شناختی آنها شود. توجه به این نکته که ترشح بیش از حد هورمون تیروئید نیز می‌تواند باعث تغییرات خلقی شود، نیز اهمیت بسیاری دارد.
• قانون «همان؛ همان؛ همان» را به خاطر داشته باشید؛ برای کسانی که کم کاری تیروئید در آنها تشخیص داده شده است، مصرف همان داروی تیروئید، در همان دوز همیشگی و در همان زمان روزانه ضرورت دارد. همچنین لازم است بدانید مصرف کافئین، کلسیم، آنتی اسیدها و مکمل‌های آهن می‌توانند بر جذب دارو توسط بدن تاثیر بگذارند. بنابراین پزشکان توصیه می‌کنند بین زمان مصرف قرص تیروئید و خوردن هر چیزی که دارای کلسیم باشد، چهار ساعت صبر کنید. یکی از تحقیقات نشان داده است که قهوه می‌تواند جذب داروی تیروئید را به نصف کاهش دهد.

 همیشه هم تیروئید مقصر نیست! 

افراد نباید اضافه وزن خود را به جای داشتن عادات غذایی غیر سالم یا عدم داشتن فعالیت جسمانی کافی، به گردن تیروئید بیندازند.