پرکاری تیروئید: علائم، عوارض و درمان

در واقع پرکاری تیروئید وضعیتی است که در آن، غده‌ی تیروئید بیش از حد فعال است و مقادیر بیش از حدی از هورمون تیروئید را تولید می‌کند. پر کار بودن غده‌ی تیروئید موجب افزایش سوخت و ساز بدن شده و باعث بروز علائمی مانند عصبانیت، اضطراب، تپش قلب، لرزش دست، تعریق بیش از حد، کاهش وزن، بی‌خوابی و دیگر علائم می‌شود.

علت پرکاری تیروئید

پرکاری تیروئید یکی از مشکلات شایع در بخش تیروئید است و اغلب به بیماری گریوز مرتبط است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به غده تیروئید حمله کرده و باعث افزایش تولید هورمون تیروئید می‌شود. افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به مشکلات تیروئید دارند، بیشتر احتمال ابتلا به این بیماری را دارند. یکی از علائم اصلی این بیماری، عرق کردن پشت چشم‌هاست که می‌تواند منجر به درد چشم، اشک ریختن و بیرون زدگی چشم‌ها شود. عوامل دیگری که می‌توانند منجر به پرکاری تیروئید شوند عبارتند از:

– رشد توده غیرسرطانی روی غده تیروئید (ندول تیروئید)
– مصرف بیش از حد هورمون‌های تیروئید برای درمان بیماری‌های دیگر
– التهاب نیمه حاد غده تیروئید
– التهاب غده تیروئید ناشی از تجمع لنفوسیت‌ها یا التهاب پس از زایمان

علائم پر کاری تیروئید

پرکاری تیروئید بیشتر در بین زنان 20 تا 40 سال شایع است، اما مردان نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. علائم این بیماری می‌تواند برای بیمار بسیار دلهره‌آور باشد. این علائم عبارتند از:

• ضعف عضلانی
• لرزش دست
• ضربان سریع قلب
• خستگی مفرط
• کاهش وزن
• اسهال یا دفعات زیاد کار کردن روده‌ها
• آشفتگی، تحریک‌پذیری و اضطراب
• اختلالات بینایی (تحریک شدن چشم و مشکلات دید)
• بی‌نظمی در قاعدگی
• عدم تحمل گرما و تعرق شدید
• ناباروری

علت پرکاری تیروئید

شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید، ابتلا به بیماری گریوز است. این بیماری باعث می‌شود که سیستم ایمنی بدن آنتی بادی‌هایی تولید کند که به غده تیروئید حمله می‌کنند و باعث می‌شوند که غده تیروئید هورمون بیش از حد تولید کند. این بیماری معمولا در افرادی بروز می‌کند که سابقه خانوادکی در ابتلا به مشکلات تیروئید دارند. درافرادی که به بیماری گریوز مبتلا هستند، یکی از مشخص‌ترین علائم بیمار این است که پشت چشم‌های او عرق می‌کند که باعث درد چشم، اشک ریختن از چشم‌ها و بیرون‌زدگی چشم‌ها می‌شود. سایر علل پرکاری تیروئید عبارتند از:

• رشد توده‌ی غیر سرطانی روی غده تیروئید (ندول تیروئید)
• مصرف بیش از اندازه‌ی هورمون‌های تیروئید برای درمان سایر بیماری‌ها
• التهاب نیمه حاد غده‌ی تیروئید
• التهاب غده‌ی تیروئید بر اثر تجمع گلبول‌های سفید (لنفوسیت‌ها) یا التهاب تیروئید پس از زایمان

عوارض پرکاری تیروئید

همچنین در صورتی که عدم درمان پرکاری تیروئید، در معرض خطر بروز آرتروز مفاصل نیز خواهید بود. پرکاری تیروئید می‌تواند موجب شود که بدن شما کلسیم و پتاسیمی که باید به استخوان‌ها برسد را بگیرد و آن را از طریق ادرار و مدفوع دفع کند و بدین ترتیب تراکم مواد معدنی موجود در استخوان‌های شما کم می‌شود. بدن شما برای حفظ سلامت استخوان‌ها به کلسیم و پتاسیم نیاز دارد، بنابراین اگر استخوان‌های شما به اندازه‌ی کافی کلسیم و پتاسیم جذب نکنند یا این موارد را از دست بدهند، تراکم استخوان‌های شما کاهش می‌یابد.

همین موضوع باعث می‌شود که بعد از جراحی تیروئید، بدن شما به شدت خواهان دریافت کلسیم باشد. این وضعیت در نهایت می‌تواند موجب بروز پوکی استخوان شد، به این معنا که استخوان‌های شما استحکام خود را از دست می‌دهند و شما بیشتر در معرض خطر شکستگی استخوان‌ها قرار خواهید داشت.

درصد شیوع و عامل‌های خطر: چه کسانی مستعد ابتلا به پرکاری تیروئید هستند؟

سن و جنسیت

پرکاری تیروئید در میزان زنان شایع‌تر از مردان است و افرادی که در خانواده‌شان سابقه ابتلا به پرکاری تیروئید وجود دارد، بیشتر مستعد دچار شدن به این عارضه هستند.  خطر پرکاری تیروئید در سنین بالای 60 سال بیشتر می‌شود. البته بیماری گریوز یک استثناء است و معمولاً در سن زیر 40 سال مشاهده می‌شود.

نوسانات هورمونی در دوران یائسگی و بارداری منجر به پرکاری موقت تیروئید می‌شود. به خصوص بارداری موجب ابتلا به تیروئید پرکاری می‌شود که ممکن است تا یک سال بعد از زایمان هم ادامه داشته باشد. تیروئیدیت (التهاب تیروئید) بعد از زایمان در ده درصد خانم‌ها مشاهده می‌شود. چون علائم التهاب تیروئید گاهی اوقات با علائم افسردگی بعد از زایمان اشتباه گرفته می‌شود، تشخیص بیماری تیروئید در ابتدا سخت است.

زیاده‌روی در مصرف ید

تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف اضافی ید ممکن است منجر به اختلال در عملکرد غده تیروئید شود. همچنین، زیاده‌روی در مصرف ید می‌تواند عوارض پرکاری تیروئید را تشدید کند.

ید یک ماده مغذی حیاتی است که در تولید هورمون‌های تیروئید به غده تیروئید کمک می‌کند. این ماده در مقادیر کمتر در غذاهای دریایی، لبنیات، تخم مرغ و غلات صبحانه یافت می‌شود. احتمالاً غنی‌ترین منبع ید در رژیم غذایی نمک یددار است. با توجه به این که ید به وفور از منابع غذایی قابل دریافت است، کمبود ید اتفاقاً یک عارضه نادر است.

به عبارت دیگر، زیاده‌روی در مصرف ید باعث افزایش تولید هورمون‌های تیروئید توسط غده تیروئید می‌شود. بر اساس توصیه‌های پزشکی، بزرگسالان باید روزانه حدود 150 میکروگرم ید مصرف کنند. مصرف مناسب برای خانم‌های باردار و شیرده به ترتیب 220 و 290 میکروگرم است. برای اندازه‌گیری میزان مصرف ید، آزمایش ادرار تنها روش موثر است زیرا بیش از 90 درصد ید مصرفی با ادرار دفع می‌شود.

باید توجه داشت که مصرف اضافی ید ممکن است با داروهای ضدتیروئیدی که برای درمان پرکاری تیروئید استفاده می‌شود، تداخل داشته باشد. بنابراین، اگر مقدار زیادی ید در رژیم غذایی وجود داشته باشد، ممکن است درمان پرکاری تیروئید مشکل‌تر شود.

ژنتیک و بیماری‌های خودایمنی

سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های خودایمنی خطر ابتلا به بیماری گریوز را افزایش می‌دهد. هرچند بیماری‌های خودایمنی ارثی هستند، اما امکان دارد فرد به بیماری‌های خودایمنی‌ای متفاوت با عارضه‌های والدین و خویشاوندانش مبتلا شود.

همچنین ابتلا به بیماری‌های خودایمنی مانند روماتیسم و دیابت نوع یک خطر ابتلا به التهاب تیروئید را افزایش می‌دهد.

افرادی که استعداد ژنتیکی ابتلا به بیماری گریوز را دارند، احتمال مبتلا شدنشان به پرکاری تیروئید در اثر تحمل استرس بالا و سیگار کشیدن بیشتر می‌شود.

در صورت مواجهه با علائم تیروئید پرکار به پزشک مراجعه کنید. پزشک دستور می‌دهد که آزمایش خون برای اندازه‌گیری میزان هورمون‌های تیروئید انجام شود. همچنین آزمایش‌های دیگری نیز برای تعیین علت پرکاری تیروئید انجام می‌شود تا از درمان مناسب برخوردار شوید.

تشخیص پرکاری تیروئید

پرکاربردترین آزمایش تیروئید که برای تشخیص پرکاری تیروئید به کار می‌روند عبارتند از:

• تست TSH: هورمون محرک تیروئید یا TSH که توسط غده‌ی هیپوفیز ترشح می‌شود، در موارد ابتلا به پرکاری تیروئید، کاهش می‌یابد. بنابراین در صورت پایین بودن میزان هورمون TSH در خون تقریبا همیشه، پزشک تشخیص ابتلا به پرکار تیروئید را می‌دهد. در صورتی که میزان TSH خون پایین نباشد، آزمایشات دیگر باید بررسی شوند.
• تست T3 و T4: میزان این هورمون‌ها که همان هورمون‌های تیروئید هستند، در صورت پرکاری تیروئید افزایش می‌یابد. در برخی موارد، میزان تمامی هورمون‌های ترشح شده توسط تیروئید بالا نیست و فقط یک یا دو نوع از این هورمون‌ها میزان بالایی در خون دارد.
• آزمایش اسکن تیروئید باید: در صورتی که علت بروز پرکاری تیروئید وجود یک توده در غده‌ی تیروئید باشد، این آزمایش می‌تواند این موضوع را مشخص کند.

درمان پرکاری تیروئید

روش­های درمان پرکاری تیروئید عبارتند از:

داروهای ضد‌تیروئید: این داروها میزان هورمونی که غده‌ی تیروئید تولید می‌کند را کاهش می‌دهند. برای اکثر بیماران، دارویی که پزشکان ترجیح می‌دهند تجویز کنند، داروی متی‌مازول (تاپازول) است چرا که ثابت شده این دارو عوارض کمی دارد. پروپیل تیواوراسیل داروی دیگری است که برای بیمارانی تجویز می‌شود که نسبت به متی‌مازول آلرژی دارند یا خانم‌هایی که در سه ماهه اول باداری خود هستند.

داروهای ضد تیروئید باید برای دوره‌های بسیار طولانی مصرف شوند (یک یا دوسال یا حتی بیشتر). پس از این مدت پرکاری تیروئید برطرف می‌شود اما احتمال بازگشت آن وجود دارد.

درمان با داروهای ضد‌تیروئید می‌تواند به صورت کوتاه مدت یا بلند مدت باشد. درمان کوتاه مدت بدین منظور انجام می‌شود که تا زمان تصمیم‌گیری پزشک به منظور انجام یک روش درمانی دائم، با کمک داروهای ضد‌تیروئید، میزان تیروئید موجود در خون بیمار در سطح نرمال حفظ شود. و از درمان بلند‌مدت نیز بدین منظور استفاده می‌شود که بتوان بیماری را وارد فاز بهبودی کرد، تا جایی که حتی بعد از قطع مصرف دارو نیز، بیمار در وضعیت بهبودی بماند.

 بتابلوکرها: داروهای بتابلوکر، مانند آتنولول یا پروپرانولول، موجب توقف یا کاهش تولید هورمون تیروئید نمی‌شوند و در عوض آنها علائمی که بر اثر پرکاری تیروئید ایجاد می‌شود را کنترل می‌کنند، به خصوص علائمی مانند ضربان سریع قلب، لرزش دست‌ها، اضطراب و گرمای زیادی که بدن تولید می‌کند.

ید رادیواکتیو: در حالت عادی، غده‌ی تیروئید ید موجود در خون را جمع آوری می‌کند و به کمک آن هورمون تیروئید را تولید می‌کند. در این روش درمانی بی بیمار نوعی ید رادیواکتیو داده می‌شود و این ماده پس از جذب شدن توسط غدد تیروئید موجب تخریب غدد تیروئیدی می‌شود. پاسخ به این روش درمانی در حدود 6 تا 18 هفته طول می‌کشد. از آنجایی که اغلب ید رادیواکتیوعملکرد عادی تیروئید را با اختلال مواجه می‌کند، افرادی که از این روش درمانی استفاده کرده‌اند نیاز دارند که تا پایان عمر تیروئید مصرف کنند تا نبود تیروئید در خون خود را جبران کنند.

جراحی: برداشتن غده‌ی تیروئید با جراحی نیز یکی دیگر از روش‌های درمان دائمی برای پرکاری تیروئید است اما این روش ترجیحا استفاده نمی‌شود. جراحی تیروئید تنها در صورتی انجام می‌شود که غده‌ی تیروئید بسیار بزرگ شده باشد (گواتر) و در تنفس بیمار اختلال ایجاد کرده باشد، یا این که مصرف داروهای ضد‌تیروئید موثر نباشند و یا این که بیمار به دلایلی نتواند ید رادیواکتیو مصرف کند. از روش جراحی همچنین برای درمان بیمارانی استفاده می‌شود که دارای توده‌ای (به نام نودول) در تیروئید خود هستند، خصوصا اگر احتمال سرطانی بودن این توده وجود داشته باشد.

 رژیم غذایی پر کاری تیروئید

اگرچه رژیم‌های غذایی خاصی به نام “رژیم غذایی پرکاری تیروئید” وجود ندارند و اصلی‌ترین روش درمان این مشکل، مصرف داروها است، اما دانستن اینکه چه غذاهایی می‌توانند مفید یا مضر برای افراد مبتلا به این مشکل باشند، می‌تواند کمک کننده باشد. در رژیم مخصوص پرکاری تیروئید، تنها ممنوعیت‌های غذایی مربوط به مصرف ید است. البته به ندرت پیش می‌آید که مصرف بیش از حد ید منجر به پرکاری تیروئید شود.

از آنجایی که پرکاری تیروئید باعث افزایش سرعت سوخت و ساز بدن می‌شود، توصیه می‌شود از موادی مانند کافئین و شکر فرآوری شده که سبب افزایش سوخت و ساز بدن می‌شوند، خودداری کنید زیرا مصرف آنها می‌تواند علائم را بدتر کند.

در رژیم غذایی مخصوص پرکاری تیروئید، محدودیت‌هایی برای مصرف ید وجود دارد و باید غذاهایی مصرف شوند که می‌توانند عملکرد تیروئید را تا حدودی کنترل کنند، مانند گل کلم، کلم پیچ، هلو، سویا، کلم بروکلی و شلغم. خوردن وعده‌های غذایی کوچک نیز می‌تواند به بدن کمک کند تا مواد معدنی که به دلیل متابولیسم بالا از دست داده است، دوباره جبران شود. همچنین، غذاهایی که غنی از کلسیم و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند، برای افراد مبتلا به پرکاری تیروئید، بسیار مفید است.

غذاهای فرآوری نشده و کامل نیز برای افراد مبتلا به پرکاری تیروئید مفید هستند. همچنین، مکمل‌های غذایی که برای افراد مبتلا به پرکاری تیروئید توصیه می‌شود، شامل کلسیم و اسیدهای چربی است که برای عملکرد صحیح غده تیروئید ضروری هستند.

غذاهایی که باید از خوردن آن اجتناب کرد

مواد غذایی که در صورت ابتلا به پرکاری تیروئید باید از خوردن آن اجتناب کنید، موادی هستند که غنی از ید هستند مانند نمک ید‌دار، جلبک و خزه دریایی و سایر مواد غذایی که در نزدیکی دریا به دست می‌آیند. علاوه بر این شکر و کافئین می‌توانند علائم پرکاری تیروئید را تشدید کنند بنابراین باید از خوردن آن پرهیز کنید. بهتر است تا جای ممکن رژیم غذایی سالمی داشته باشد و بدین منظور از خوردن لبنیات پر چرب، گوشت قرمز و محصولات فرآوری شده اجتناب کنید. مصرف غذاهای سرخ شده و شیرینی نیز باید تا جای ممکن محدود شود.

سئوالات متداول

تیورئید پرکار چه تغییراتی را در بدن ایجاد می­کند؟

 ترشح زیاد هورمون­های تیروئید در بدن منجر به افزایش سوخت و ساز و در نتیجه تعریق لرزش دست­ها، احساس اضطراب و کاهش وزن شود.

آیا پرکاری تیروئید خطرناک است؟

پرکاری تیروئید معمولاً یک بیماری قابل درمان است و به راحتی می­توان با دارو درمانی آن را کنترل کرد اما در موارد نادر ممکن است عوارض تهدید آمیزی برای زندگی فرد داشته باشد ازجمله ابتلا به نارسایی قلبی و یا آریتمی.

بهترین روش درمان تیروئید پرکار چیست؟

 دارودرمانی بهترین روش درمان پرکاری تیروئید است. داروهای درمان تیروئید پرکار به راحتی میزان ترشح هورمون­ها را کنترل کرده و از ترشح بیش از اندازه آن­ها جلوگیری می­کند.

آیا تیروئید پرکار ممکن است منجر به مرگ شود؟

 در صورتیکه پرکاری تیروئید درمان نشود و منجر به بروز بیماری گریوز در فرد شود و همچنین در صورتیکه بیماری گریوز مورد درمان قرار نگیرد ممکن است منجر به مرگ ­شود.

آیا پرکاری تیروئید خود به خود درمان می­شود؟

 غالباً پرکاری تیروئید خود به خود درمان نمی­شود و باید حتما مورد مداوای پزشک قرار بگیرد. همچنین در صورت عدم درمان عوارض جدی تر از جمله احتمال ابتلا به بیماری گریوز و بیماری­های قلبی را بدنبال دارد.