امروزه ويتامين “آفتاب” به يک موضوع بسيار داغ تبديل شده است. ممکن است شما به تازگي پي برده باشيد که دچار کمبود ويتامين d هستيد يا کسي را مي‌شناسيد که اين کمبود را دارد. براي خيلي از افراد، اين موضوع شوک برانگيز است، زيرا قبلاً هيچ وقت مشکلي در اين زمينه نداشته‌اند و در حال حاضر هم فکر مي‌کنند چيزي در زندگي آنها عوض نشده است که بخواهد يک مشکل جديد برايشان درست کند. اما واقعيت آن است که خيلي چيزها تغيير کرده است و کمبود ويتامين d امروزه در سطح جهاني به يک مشکل بزرگ در زمينه سلامت و بهداشت عمومي تبديل شده است و حدود يک ميليارد نفر را در سراسر جهان تحت تأثير قرار داده است.
کمبود ويتامين دي چه عواقبي دارد؟
بیماری‌های اسکلتی: مصرف کلسیم به همراه ویتامین دی برای حفظ سلامت استخوان‌ها بسیار حائز اهمیت است. این امر به خاطر افزایش جذب کلسیم در روده و حفظ میزان کلسیم خون است که به تأمین عناصر معدنی مورد نیاز برای استخوان‌ها کمک می‌کند. همچنین، ویتامین دی می‌تواند از افت غیرطبیعی میزان کلسیم خون که ممکن است منجر به بروز بیماری تتانی (انقباض غیر ارادی ماهیچه‌ها) شود، جلوگیری کند. مصرف کافی ویتامین دی همچنین می‌تواند از نازک شدن، شکننده شدن و ناهنجاری شکل استخوان‌ها جلوگیری کند و از ابتلا به بیماری‌های استئومالاسی (نرمی استخوان)، استئوپنی (کاهش تراکم استخوان) و استئوپروز (پوکی استخوان) جلوگیری نماید.
سرطان
بیماری‌های قلبی عروقی: کمبود ویتامین دی با افزایش شیوع بیماری‌هایی از قبیل فشار خون بالا، هیپرلیپیدمی (چربی خون بالا)، بیماری عروق پیرامونی، بیماری سرخرگ‌های کرونری، سکته قلبی، نارسایی قلبی و سکته مغزی ارتباط دارد. دلیل شیوع این بیماری‌ها ممکن است به خاطر خواص ضد التهابی ویتامین دی باشد. در حال حاضر تحقیقات گسترده‌ای در جریان است تا علت و چگونگی تأثیر ویتامین دی بر بروز این بیماری‌ها شناخته شود.
عفونت‌ها: آیا شما هم در زمستان بیشتر به عفونت‌های دستگاه تنفسی مبتلا می‌شوید؟ دلیل آن ممکن است کمبود ویتامین دی باشد. تحقیقات انجام شده نشان داده است که کمبود ویتامین دی باعث افزایش خطر عفونت هم در دستگاه تنفسی فوقانی و هم دستگاه تنفسی تحتانی می‌شود. نقش ویتامین دی در کاهش خطر بروز عفونت‌های شدید که درمان آنها نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد، مانند سینه پهلو، باکتریمی (عفونت خونی)، عفونت مجاری ادراری و عفونت محل‌های جراحی نیز در حال بررسی و تحقیق است.
افسردگی: ویتامین دی در تنظیم تولید هورمون‌های آدرنالین، نورآدرنالین و دوپامین توسط مغز نقش دارد. این نقش ویتامین دی به خاطر گیرنده‌های عصبی از جنس ویتامین دی که در قشر فوق کلیوی یا قشر آدرنال (محل تولید این هورمون‌ها) وجود دارند، و نیز به خاطر نقش ویتامین دی در جلوگیری از کاهش شدید میزان پیامرسان‌های عصبی سروتونین و دوپامین، می‌باشد. احتمالاً نقش ویتامین دی در پیشگیری از افسردگی به خاطر همین خاصیت آن است.
اسکروز چندگانه
سل
کاهش خطر ديابت نوع 2: تحقيقات دانشمندان نشان داده است که خطر بروز ديابت نوع 2 در افرادي که ميزان ويتامين دي در خون آنان بيشتر از 25 نانوگرم بر ميلي ليتر باشد، 43% کمتر از افرادي است که ميزان ويتامين دي آنها کمتر از 14 نانوگرم بر ميلي ليتر است.
کاهش دهنده التهاب
کاهش خطر بروز آلرژي‌ها در کودکان و نوجوانان
وقفه تنفسي در خواب
پوسيدگي دندان‌ها
علت کمبود ويتامين دي چيست؟
دلايل احتمالي زيادي براي کمبود ويتامين دي وجود دارد:
• محدوديت مواجهه با نور آفتاب
• تيره بودن پوست
ملانين رنگدانه‌ای است که باعث ايجاد رنگ پوست مي‌شود. مقدار ملانين در پوست‌های روشن کمتر از پوست‌هاي تيره است. ملانين قادر است پرتوهای ماوراء بنفش B را از نور خورشيد جذب کند و ظرفيت پوست برای توليد ويتامين دي 3 را به ميزان 95 تا 99% کاهش دهد. افرادی که پوست آنها به طور طبيعي تيره‌تر است، يک محافظ طبيعي در برابر نور آفتاب دارند و در نتيجه برای ساختن مقدار يکساني از ويتامين دی بايد حداقل سه تا پنج برابر بيشتر از افرادی که پوست روشن دارند، در معرض نور آفتاب قرار بگيرند.
وزن : چاقي و اضافه وزن مي‌تواند خطر بروز کمبود ويتامين دي را افزايش دهد.
سوء جذب : افرادی که به يکي از نشانگان سوء جذب چربي (مانند بيماری کرون و بيماري سلياک) مبتلا باشند يا افرادی که جراحي‌های برداشتن چربي برای رفع چاقي انجام داده اند، غالباً قادر به جذب مقدار کافي از ويتامين دی محلول در چربي نيستند.
سن : تحقيقات نشان داده است که هر چقدر سن ما افزايش مي‌يابد، توانايي بدن ما در ساخت ويتامين دی در اثر مواجهه با نور آفتاب کاهش پيدا مي‌کند. به طوری که در سنين بالاتر از 70 سالگي، توانايي توليد ويتامين دي تا 25% کم مي‌شود. البته هرچند تأثير عامل سن در کمبود ويتامين دي مي‌تواند مهم باشد، اما تأثير آن به اندازه ساير عواملي که شرح داده شد نيست.
بيماری ها و مصرف داروها : طيف وسيعي از داروها ازجمله داروهای ضد قارچ، ضد صرع، گلوکوکورتيکوئيدها و داروهايي که برای درمان ايدز مصرف مي‌شوند مي‌توانند ويتامين دی را تخريب کرده و باعث بروز کمبود آن شوند. همچنين افراد مبتلا به بيماری های کليوي مزمن، پرکاري پاراتيروئيد، بيماري‌هاي عامل گرانولوماتوز مزمن، و برخي از انواع بيماري لنفوم، دچار کمبود ويتامين دي مي‌شوند.
کمبود ويتامين دی چگونه تشخيص داده مي‌شود؟
برای تشخیص کمبود ویتامین D در بدن، انجام یک آزمایش خون کافی است، اما انجام آزمایش خون صحیح بسیار مهم است. دو نوع آزمایش خون برای تشخیص وضعیت ویتامین D وجود دارد. نوع اول، آزمایش 1,25 OH 2D است که معیار خوبی برای تعیین میزان ویتامین D در خون شما در همان زمان نیست. زیرا این آزمایش نیمه‌عمر کوتاهی دارد و می‌تواند تحت تأثیر میزان هورمون پاراتیروئید، کلسیم و فسفر قرار بگیرد. به همین دلیل، مقدار واقعی ویتامین D شما را نشان نمی‌دهد. آزمایش صحیح برای این منظور، آزمایش 25- هیدروکسی ویتامین D نام دارد که به صورت D (OH) 25 نوشته می‌شود. در واقع، این آزمایش دقیق‌ترین شاخص برای تعیین وضعیت فعلی ویتامین D در خون شما است، زیرا مقدار ویتامین D که شما از رژیم غذایی، مکمل‌ها و نور آفتاب می‌گیرید را به طور دقیق نشان می‌دهد.
کمبود ويتامين دی چگونه درمان مي‌شود؟
دکتر منشادی با انجام معاینات کامل و با مشاهده نتایج آزمایش خون شما، بهترین برنامه درمانی را با در نظر گرفتن وضعیت شما از نظر سن، شدت کمبود ویتامین دی و غیره تعیین می‌کند. ایشان همچنین دستورات و راهنمایی‌های لازم را به شما ارائه می‌کند و اطمینان حاصل می‌کند که شما نکات لازم را فرا گرفته‌اید و می‌توانید به دقت آن را رعایت کنید. ویتامین دی را می‌توان به صورت تزریقی یا به شکل دارو (شربت یا قرص) مصرف کرد. دکتر منشادی شکل صحیح دارو و دوز مناسب آن را برای شما تعیین می‌کند تا از بروز عوارض ناشی از کمبود ویتامین دی در شما جلوگیری شود.
تحقیقات نشان داده است که ویتامین دی 3 بهترین گزینه برای مصرف به عنوان مکمل است. مکمل‌های ویتامین دی 2، میزان ویتامین دی را همانند مکمل‌های دی 3 افزایش نمی‌دهند. حتی در برخی از موارد مشخص شده است که مکمل‌های دی 2 در درازمدت باعث کاهش ویتامین دی شده‌اند.
مقدار ویتامین دی لازم برای رفع کمبود شما به شدت کمبود و وضعیت سلامتی شخصی شما بستگی دارد. فصل سال نیز از این نظر اهمیت دارد. برای مثال اگر میزان ویتامین دی خون شما در حد پایین محدوده مجاز قرار دارد و در آستانه ورود به فصل زمستان باشید، مقدار ویتامین دی مورد نیاز شما، کمی بیشتر از مقداری است که در آستانه ماه‌های تابستان لازم دارید. هدف هر برنامه درمانی آن است که مقدار ذخیره ویتامین دی شما را در حد ایمن نگه دارد و از افت مقدار آن جلوگیری کند.
شکل دارویی که مصرف می‌کنید، اهمیتی برابر با مقداری که مصرف می‌کنید دارد. مکمل‌های ویتامین دی باید همراه با وعده‌های غذایی حاوی چربی مصرف شود. تحقیقات نشان داده است که میزان جذب ویتامین دی از مکمل‌ها در زمانی که مکمل همراه با غذاهای حاوی چربی مصرف می‌شود، به طور میانگین 32% بیشتر از زمانی است که با شکم خالی خورده شود. البته این تفاوت جذب از 11 تا 52% متغییر بود، اما حتی 11% کاهش جذب هم اهمیت زیادی دارد و می‌تواند بر مقدار ویتامین دی تأثیر قابل ملاحظه‌ای بگذارد. در یک مطالعه جدید به بیماران آموزش داده شد که مکمل ویتامین دی را همراه با بزرگ‌ترین وعده غذایی خود (وعده غذایی که بیشترین مقدار چربی را دارد) مصرف کند. بعد از سه ماه مشخص شد که میزان ویتامین دی در خون آنها به طور میانگین 7/56% افزایش پیدا کرده است.
انواعی از مکمل‌های ویتامین دی وجود دارد که می‌توان آنها را به صورت روزانه، هفتگی یا ماهانه مصرف کرد. نوع مکمل مناسب برای شما به خودتان بستگي دارد و مهم‌ترين عامل در تعيين آن اين است که مصرف کدام يک برای شما راحت‌تر است. می‌توانید برای شروع، یک دوز بالاتر را انتخاب کنید و بعد از یک یا دو ماه، آن را کم کنید. اغلب متخصصان معتقدند که هدف از مصرف مکمل باید رساندن میزان ویتامین دی خون به بالاتر از 30 تا 40 نانوگرم بر میلی لیتر باشد، که البته مقدار دقیق آن به عوامل خطرزایی که شما با آن مواجه هستید بستگی دارد. بعد از رسیدن به این مقدار، هدف از مصرف مکمل باید حفظ ویتامین دی در محدوده کافي باشد. اگر شما دچار کمبود ویتامین دی هستید، توصیه می‌شود که دو تا سه ماه بعد از مصرف مکمل‌ها، یک آزمایش خون بگیرید تا مطمئن شوید که میزان ویتامین دی در حال بالا رفتن است. با پزشک خود همکاری کنید تا بهترین برنامه درمانی برای شما تعیین شود.
موارد زیر، توصیه‌هایی است که توسط انجمن بین‌المللی غدد درون ریز در مورد مصرف ویتامین دی ارائه شده است:
• برای کودکان 1 تا 18 ساله که مبتلا به کمبود ویتامین دی هستند، توصیه می‌شود که مکمل ویتامین دی 3 با دوز 2000 واحد (بين المللي) در روز به مدت حداقل شش هفته يا دوز 50000 واحد يک بار در هفته به مدت حداقل شش هفته مصرف شود تا ميزان ويتامين دي خون بر اساس شاخصD (OH) 25 به بالاتر از 30 نانوگرم بر ميلي ليتر برسد. بعد از آن دوز 1500 تا 2000 واحد در روز براي حفظ ميزان ويتامين دي خون، مصرف شود.
• برای همه بزرگسالاني که به کمبود ويتامين دي مبتلا هستند، توصيه مي‌شود که ويتامين دي 3 با دوز 50000 واحد يک بار در هفته به مدت هشت هفته و يا معادل آن که 6000 واحد در روز به مدت هشت هفته است، مصرف کنند تا ميزان ويتامين دي خون آنان بر اساس شاخص به بالاتر از 30 نانوگرم بر ميلي ليتر برسد و بعد از آن 1500 تا 2000 واحد در روز براي حفظ ميزان کافي ويتامين دي، مصرف کنند.
• براي افراد چاق، بيماران مبتلا به نشانگان سوء جذب چربي و بيماراني که داروهاي مؤثر بر متابوليسم ويتامين دي مصرف مي‌کنند، توصيه مي‌شود که دوز بالاتري (دو تا سه برابر بيشتر؛ يعني حداقل 6000 تا 10000 واحد در روز) از ويتامين دی مصرف کنند تا کمبود آنان درمان شود و ميزان آن بر اساس شاخص D (OH) 25 به بالاتر از 30 نانوگرم بر ميلي ليتر برسد و از آن به بعد، 3000 تا 6000 واحد در روز برای حفظ ميزان کافي ويتامين دی، مصرف کنند. در يک مطالعه تحقيقاتي مشخص شد که در پايان يک دوره درماني يک ساله، به ازای هر 15 کيلوگرم از وزن بدن، شاخص D (OH) 25 سرم خون به ميزان 4 نانوگرم بر ميلي ليتر پايين‌تر از حد مجاز بود. اين کمبود مي‌تواند منجر به تغيير چشمگيری در مقدار مکمل مورد نياز بر اساس وزن بدن و ميزان ويتامين دی سرم خون در زمان شروع دوره درمان، گردد.
