آناتومی غدد لنفاوی
غدد لنفاوی اندام‌های دایره‌ای (گوی) شکل کوچکی هستند که بخشی از دستگاه لنفاوی بدن را تشکیل می‌دهند و در سرتاسر بدن وجود دارند. این غددها به‌وسیله عروق لنفاوی به هم متصل هستند و گروه‌های آنها در گردن، زیر بغل، قفسه سینه، شکم و کشاله ران قرار دارند. لنف، مایع شفافی است که در عروق لنفاوی و غدد لنفاوی جریان دارد.
دستگاه لنفاوی شامل عروق و غدده لنفاوی، لوزه‌ها، غده تیموس، طحال و مغز استخوان است که سلول‌های ایمنی بنام لنفوسیت را تولید می‌کند. لنف و لنفوسیت‌ها از طریق عروق لنفاوی وارد غدد لنفاوی می‌شوند و در آنجا لنفوسیت‌ها مواد مضر را از بین می‌برند. جریان لنف در عروق لنفاوی و غدد لنفاوی ادامه می‌یابد تا لنف به دو مجرای بزرگ در قاعده گردن برسد، که در آنجا لنف وارد جریان خون می‌شود. در نمودار، پیکان‌هایی که در غدد لنفاوی می‌بینید، جریان لنف به داخل و به بیرون از غده لنفاوی را نشان می‌دهند.
لنف یک مایع بنام مایع میان سلولی است که از رگ‌های خونی کوچکی به نام مویرگ‌ها منتشر می‌شود یا “تراوش” می‌کند. این مایع شامل موادی از جمله پلاسمای خون، پروتئین، گلوکز و اکسیژن است و برای شستشوی اکثر سلول‌های بدن و تأمین اکسیژن و مواد مغذی برای رشد و بقای سلول‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، این مایع مواد زائد سلول‌ها و مواد دیگر مانند باکتری و ویروس‌ها را از جایشان برمی‌دارد تا به حذف آنها از بافت‌های بدن کمک کند. در نهایت، مایع میان سلولی در عروق لنفاوی جمع می‌شود و به عنوان لنف شناخته می‌شود.
لنف در عروق لنفاوی جریان دارد و به دو مجرای بزرگ در قاعده یا پایه گردن می‌رسد و وارد جریان خون می‌شود. غدد لنفاوی، که بخش‌های مهمی از دستگاه ایمنی بدن را تشکیل می‌دهند، شامل لنفوسیت‌های B، لنفوسیت‌های T، و دیگر انواع سلول‌های دستگاه ایمنی هستند. این سلول‌ها لنف را زیر نظر می‌گیرند تا مواد “خارجی” مانند باکتری و ویروس‌ها را شناسایی کنند. اگر ماده‌ای خارجی شناسایی شود، برخی از این سلول‌ها فعال شده و واکنش یا پاسخ دستگاه ایمنی را آغاز می‌کنند.
غدد لنفاوی از این نظر هم اهمیت دارند که کمک می‌کنند تشخیص داده شود آیا سلول‌های سرطانی توانایی گسترش یافتن به دیگر قسمت‌های بدن را دارند یا خیر. بسیاری از انواع سرطان از طریق دستگاه لنفاوی گسترش می‌یابند و غدد لنفاوی مجاور اولین مکان‌هایی هستند که این گونه سرطان‌ها گسترش می‌یابند.
غده لنفاوی نگهبان (Sentinel lymph node)چیست؟
غده لنفاوی نگهبان به‌عنوان اولین غده لنفاوی تعریف می‌شود که احتمال گسترش سلول‌های سرطانی از تومور اولیه به آن از تمام غدد لنفاوی دیگر بیشتر است. گاهی اوقات امکان دارد بیشتر از یک غده لنفاوی نگهبان وجود داشته باشد.
نمونه‌برداری از غده لنفاوی نگهبان (Sentinel lymph node biopsy) چگونه است؟
روش نمونه‌برداری از غده لنفاوی نگهبان (SLNB) یک روش جراحی است که در آن غده لنفاوی نگهبان شناسایی، برداشته و مورد معاینه قرار می‌گیرد تا مشخص شود آیا سلول‌های سرطانی در آن وجود دارند یا خیر.
نتیجه منفی SLNB نشان می‌دهد که سرطان توانایی گسترش به غدد لنفاوی مجاور یا سایر اندام‌ها را ندارد. اما نتیجه مثبت SLNB نشان می‌دهد که سلول‌های سرطانی در غده لنفاوی نگهبان و ممکن است در غده‌های لنفاوی ناحیه‌ای دیگر (معروف به غده‌های لنفاوی ناحیه‌ای) و حتی در سایر اندام‌ها حضور دارند. این اطلاعات می‌تواند به پزشک کمک کند تا مرحله سرطان را تعیین کرده و برنامه درمانی مناسبی را تهیه کند.
در این روش، جراح ماده‌ای رادیواکتیو، ماده‌ای آبی رنگ یا هر دو را در نزدیکی تومور به بدن بیمار تزریق می‌کند تا محل غده لنفاوی نگهبان را پیدا کند. سپس از وسیله‌ای که ماده رادیواکتیو را ردیابی می‌کند برای ردیابی غده نگهبان استفاده می‌شود یا به جستجوی غده‌های لنفاوی آبی رنگ می‌پردازد. پس از پیدا شدن غده لنفاوی نگهبان، جراح برش کوچکی در پوست بالای آن ایجاد می‌کند و آن را برمی‌دارد.
سپس آسیب‌شناس غده لنفاوی نگهبان را معاینه می‌کند تا متوجه حضور سلول‌های سرطانی شود. اگر سرطان وجود داشته باشد، امکان دارد جراح در طول همین رویه نمونه‌برداری، یا در طول رویه جراحی بعدی، غدد لنفاوی دیگری را از بدن شخص بیمار بردارد. ممکن است این رویه نمونه‌برداری بر روی بیماران سرپایی انجام شود، یا شاید اقامتی کوتاه مدت در بیمارستان لازم باشد.
معمولاً SLNB همزمان با برداشتن تومور انجام می‌شود. اما، این رویه را می‌توان پیش از یا پس از برداشتن تومور هم انجام داد.
کاربردSLNB
با انجام رویه SLNB، علاوه بر کمک به پزشکان در درجه‌بندی سرطان و در برآورد این خطر که آیا سلول‌های سرطانی توانایی گسترش یافتن به دیگر نقاط بدن را پیدا کرده‌اند، امکان دارد به برخی از بیماران کمک شود از جراحی گسترده‌تر غدد لنفاوی اجتناب کنند. اگر معلوم شود در غده لنفاوی نگهبان سلول‌های سرطانی وجود ندارد، شاید برداشتن دیگر غدد لنفاوی مجاور برای جستجو جهت یافتن سرطان لازم نباشد. این امکان وجود دارد که عمل جراحی غدد لنفاوی دارای عوارض جانبی باشد، و اگر تعداد کم‌تری از غدد لنفاوی از بدن برداشته شود، شاید برخی از این عوارض جانبی کاهش یابند یا از بروز آنها اجتناب شود. عوارض جانبی بالقوه جراحی غده لنفاوی شامل موارد زیر است:
- ادم‌لنفاوی (Lymphedema) یا تورم بافت. در طول SLNB یا جراحی گسترده‌تر غدد لنفاوی، عروق لنفاوی که وارد غده لنفاوی نگهبان یا گروه غدد لنفاوی می‌شوند یا از آنها بیرون می‌آیند قطع می‌شوند، و از این طریق جریان طبیعی لنف در آن ناحیه مختل می‌شود. این اختلال امکان دارد به تجمع یافتن غیرطبیعی مایع لنف منتهی شود. ممکن است بیماران مبتلا به ادم لنفاوی، علاوه بر تورم بافت، در آن ناحیه که عروق لنفاوی قطع شده‌اند درد یا ناراحتی احساس کنند، و امکان دارد پوستی که روی آن ناحیه قرار دارد ضخیم یا سفت بشود. در صورت انجام جراحی گسترده غدد لنفاوی در زیر بغل یا کشاله ران، ممکن است تورم بافت تمامی یک بازو یا یک ساق پا را در بر گیرد. علاوه بر آن، خطر ایجاد عفونت در ناحیه یا در دست یا پایی که تحت‌تأثیر ادم لنفاوی قرار می‌گیرد افزایش می‌یابد. در مواردی بسیار نادر، شاید ادم لنفاوی مزمن ناشی از برداشتن گسترده غدد لنفاوی باعث ایجاد سرطان عروق لنفاوی شود که آن را لنفانژیوسارکوم (Lymphangiosarcoma یا لنفانژیومی‌که با سارکوم توأم شده است) می‌نامند.
- تومور سرومی(Seroma)، یا تجمع مایع لنف در محلی از بدن که جراحی انجام شده است.
- بی‌حسی، سوزن سوزن شدن، یا درد در محلی از بدن که جراحی شده است.
- سخت شدن حرکت بخشی از بدن که تحت‌تأثیر ادم لنفاوی قرار گرفته است.
عوارض SLNB
امکان دارد SLNB، مانند دیگر رویه‌های جراحی، باعث ایجاد درد کوتاه مدت، تورم، و کبودی یا خون مردگی در محل انجام حراحی در بدن شود و خطر به‌وجود آمدن عفونت را افزایش دهد. علاوه بر آن، ممکن است بدن برخی از بیماران نسبت به ماده آبی رنگی که در SLNB استفاده می‌شود پاسخ یا واکنش پوستی یا آلرژیک نشان دهد. یک صدمه بالقوه دیگر منفی بودن کاذب نتیجه بیوپسی است، یعنی اینکه در غده لنفاوی نگهبان سلول‌های سرطانی دیده نمی‌شود، گرچه این سلول‌ها حضور دارند و شاید به دیگر غدد لنفاوی ناحیه‌ای یا به دیگر قسمت‌های بدن هم گسترش یافته باشند. کاذب بودن نتیجه بیوپسی باعث می‌شود احساس ایمنی کاذبی درباره میزان سرطان موجود در بدن در پزشک و در شخص بیمار ایجاد شود.
