کودکان به سرعتی که با توجه به خودشان است، رشد میکنند. برخی از آنها قد بلند و برخی دیگر قد کوتاه دارند و تعدادی نیز به نظر می‌رسند که بزرگ یا کوچک هستند. عوامل ژنتیکی، جنسیت، رژیم غذایی، فعالیت جسمانی، مشکلات مربوط به سلامت، محیط و فاکتورهای هورمونی نقش مهمی در قد و وزن کودکان دارند و این فاکتورها در خانواده‌های مختلف متفاوت هستند.
پزشکان از منحنی استاندارد رشد برای ارزیابی رشد کودکان استفاده میکنند. این منحنی نشان میدهد که آیا یک کودک از لحاظ قد و وزن سالم است یا خیر. در این مقاله، به بررسی منحنی استاندارد رشد و مواردی که نشان میدهد کودک سالم است، پرداخته می‌شود.
چرا سازمان جهانی بهداشت از منحنی استاندارد رشد برای نوزادان و کودکان بین ۰ تا ۲ سال استفاده می‌کند؟
دلایل استفاده از منحنی استاندارد رشد شامل موارد زیر است:
- سازمان جهانی بهداشت رشد نوزادانی که از شیر مادر تغذیه میکنند را به عنوان یک اصل و مبنای طبیعی برای رشد در نظر گرفته است. تغذیه از شیر مادر یک استاندارد توصیه شده برای تغذیه نوزادان است. منحنی استاندارد رشد سازمان جهانی بهداشت الگوهای رشد در میان کودکانی را نشان میدهد که حداقل به مدت ۴ ماه از شیر مادر تغذیه کرده‌اند یا هنوز تا سن ۱۲ ماهگی شیر مادر خود را می‌خورند.
- منحنی استاندارد رشد سازمان جهانی بهداشت یک توصیف بهتر را از رشد فیزیولوژیکی در دوران نوزادی ارائه میدهد. پزشکان از منحنی رشد به عنوان یک استاندارد برای بررسی نحوه رشد کودک استفاده میکنند. اگر چه این جدول‌ها یک مرجع محسوب می‌شوند از آنها به عنوان یک مبنای مهم برای بررسی رشد کودک در یک بازه زمانی خاص استفاده می‌شود. الگوهای معمولی رشد یک الگوی ایده آل برای رشد نیستند اما منحنی رشد سازمان جهانی بهداشت به عنوان یک استاندارد در نظر گرفته می‌شود و نشان می‌دهند که رشد کودک باید در شرایط مطلوب به چه صورت باشد.
- استانداردهای سازمان جهانی بهداشت بر اساس یک مطالعه با کیفیت بالا برای طراحی جدول رشد قرار دارند. استانداردهای سازمان جهانی بهداشت با استفاده از داده‌های مربوط به قد و وزن که در فواصل زمانی معین اندازه گیری می‌شوند طراحی شده است. در سایر منحنی‌های رشد اطلاعات مربوط به وزن از زمان تولد تا سه ماهه اول پس از تولد وجود نداشت و از یک نمونه بسیار کوچک از گروه‌های سنی و جنسیتی در ۶ ماهه اول پس از تولد استفاده کرده بود.
چرا پزشکان از منحنی استاندارد رشد استفاده میکنند؟
منحنی رشد یک بخش استاندارد از فرآیند چکاپ کودکان است و نشان میدهد که نحوه رشد یک کودک در حال تکامل در مقایسه با سایر کودکان هم سن و هم جنس چگونه است. این منحنی‌ها همچنین بارها و بارها الگوهایی را از روند رشد قد و وزن گیری کودکان نشان می‌دهند تا پزشک اطمینان حاصل کند که کودک رشد طبیعی دارد. اگر روند رشد یک کودک تا سن دو سالگی دقیقا مطابق با منحنی رشد باشد اما به طور ناگهانی رشد کودک در مقایسه با سایر کودکان هم سن خودش بسیار آهسته و کند شود به احتمال زیاد یک مشکل در سلامت او به وجود آمده است. پزشکان با نگاه کردن به منحنی استاندارد رشد میتوانند به خوبی این مسئله را متوجه شوند.
آیا متفاوت بودن الگوی رشد کودک به این معنا است که یک مشکل در سلامت او ایجاد شده است؟
خیر ضرورتا متفاوت بودن الگوی رشد کودک به این معنا نیست که یک مشکل در سلامت او به وجود آمده است. پزشک منحنی رشد کودک را در سطح عمومی سلامت کودک، محیط و پیشینه ژنتیکی او بررسی می‌کند. به عنوان مثال به بررسی موارد زیر می‌پردازد:
- آیا کودک از سایر الگوهای رشد پیروی می‌کند؟
- آیا علائم و نشانه‌هایی مبنی بر عدم سلامت او وجود دارد؟
- شرایط قد و وزن پدر و مادر و اطرافیان کودک به چه صورت است؟
- آیا کودک زودتر از موعد به دنیا آمده است؟
- آیا دچار بلوغ زودرس شده است؟
آیا همه کودکان بر اساس یک منحنی رشد بررسی می‌شوند؟
پاسخ این سوال منفی است. نوزادان پسر و دختر بر اساس منحنی‌های رشد متفاوتی ارزیابی می‌شوند زیرا سرعت رشد و الگوی رشد آنها متفاوت است. به عنوان مثال از یک مجموعه منحنی رشد برای کودکان از زمان تولد تا سن ۳۶ ماهگی استفاده می‌شود و از یک مجموعه دیگر برای کودکان و نوجوانان که بین سن ۲ تا ۲۰ سالگی قرار دارند استفاده خواهد شد. همچنین از منحنی‌های ویژه رشد برای کودکان و نوجوانانی که دارای اختلالات خاصی از قبیل سندروم داون هستند یا نوزادانی که زود به دنیا آمده‌اند استفاده می‌شود.
در منحنی رشد از چه معیارهایی استفاده می‌شود؟
تا زمانی که کودک به سن ۳۶ ماهگی برسد پزشک به بررسی قد و وزن و اندازه گیری دور سر او خواهد پرداخت. در سایر کودکان، پزشک به بررسی قد و وزن و شاخص توده بدنی آنها می‌پردازد. بررسی کردن و مقایسه قد و وزن کودک و ارزیابی نمای کلی رشد او اهمیت بسیار زیادی دارد.
چرا دور سر کودکان اندازه گیری می‌شود؟
اندازه گیری دور سر کودکان میتواند اطلاعات خوبی را در خصوص رشد مغز در اختیار پزشک قرار دهد. در صورتی که اندازه دور سر کودک بزرگتر یا کوچکتر از حالت طبیعی باشد یا آنکه روند رشد سر کودک متوقف شده باشد یا به سرعت در حال رشد باشد این امر به معنای وجود یک مشکل است. به عنوان مثال هنگامی که سر کودک به صورت غیر عادی بزرگ باشد میتواند نشان دهنده هیدروسفالی باشد. منظور از این اختلال تجمع مایع درون مغز است. کوچک بودن سر کودک در مقایسه با حالت عادی میتواند نشان دهنده عدم رشد مناسب کودک یا توقف رشد مغز او باشد.
صدک چیست؟
صدک یک معیار است که نشان میدهد کودک در کدام مرحله از رشد، نسبت به سایر کودکان، قرار دارد. در منحنی رشد، صدک‌ها به صورت خطوطی که به شکل منحنی رسم شده‌اند نمایان می‌شوند. وقتی پزشک قد و وزن کودک را روی جدول قرار میدهد، میتواند خطوط صدک که نشان دهنده قد و وزن کودک است را مشاهده نماید.
هر چه عدد صدک بالاتر باشد، کودک در مقایسه با دیگر کودکان هم جنس و هم سن خود، از نظر قد و وزن بزرگتر است. و هر چه عدد صدک پایین‌تر باشد، کودک کوچکتر است. به عنوان مثال، اگر وزن یک کودک چهار ساله در صدک دهم باشد، این به این معناست که ۱۰ درصد از پسران هم سن او کمتر وزن تر از این کودک هستند و ۹۰ درصد از پسران هم سنش وزن بیشتری نسبت به این کودک دارند.
باید توجه داشت که قرار گرفتن قد و وزن کودک در صدک بالا یا پایین، ضرورتاً به این معنا نیست که کودک سالم‌تر یا ناسالم‌تر است. به عنوان مثال، یک کودک ۴ ساله که قد و وزن او در صدک دهم قرار دارد، ۱۰ درصد از کودکان هم سن او کوتاه‌تر و کمتر وزن تر از او هستند و ۱۰ درصد از کودکان هم سن او قد بلندتر هستند و وزن آنها نیز بیشتر است. این موضوع نشان میدهد که قد و وزن کودک نسبت به حالت عادی کمتر است و معمولاً هیچ گونه مشکل خاصی به لحاظ سلامت وجود ندارد.
بنابراین، اگر پدر و مادر یا خویشاوندان یک کودک کوچکتر از حد متوسط باشند، معمولاً پزشک به این نتیجه می‌رسد که جای نگرانی وجود ندارد و کودک به سلامت کامل به سر می‌برد.
صدک ایده آل برای کودک من کدام است؟
نمی‌توان یک عدد ایده آل را برای کودکان در نظر گرفت. کودکان سالم قد و وزن متفاوتی دارند و یک کودک که در صدک پنجم قرار دارد همانند کودکی که در صدک نود و پنجم قرار دارد سالم و سلامت است. به طور ایده آل هر کودکی با گذر زمان از ۱ الگوی رشد یکسان پیروی می‌کند و به همان نسبت قد و وزن و افزایش پیدا می‌کند و ممکن است قد و وزن او هیچ تناسبی با سایر کودکان داشته باشد. به عبارتی معمولاً کودکان در مسیر رشد خود یک صدک مشخص از منحنی استاندارد رشد قرار دارند بنابراین اگر پسر ۴ ساله شما درصد ک دهم قرار دارد همیشه در همین خط می‌ماند و در همین الگو به رشد خود ادامه میدهد که یک علامت خوب محسوب می‌شود.
چه عواملی در منحنی رشد نشان دهنده بروز مشکل است؟
بروز تغییرات در منحنی استاندارد رشد میتواند نشانگر مشکلی در سطح سلامت کودک باشد. تغییرات این گونه میتوانند به شرح زیر باشند:
1. تغییر ناگهانی در قد و وزن کودک که از الگوی قبلی خود که پیروی می‌کرده است، کناره گیری می‌کند. به عنوان مثال، اگر قد و وزن کودک تا سن پنج سالگی در صدک چهلم قرار داشته باشند و سپس در سن ۶ سالگی به صدک سی ام تغییر کنند، این نشانگر وجود مشکل در رشد کودک می‌باشد، زیرا کودک دیگر از الگوی طبیعی رشد خود پیروی نمی‌کند.
البته، همیشه تغییر در موقعیت صدک مشکلی را نشان نمی‌دهد. تعدادی از کودکان در برخی مراحل رشد، تغییراتی در موقعیت صدک رشد نشان می‌دهند که در اکثر موارد، این امر معمولی است. به طور معمول، این فرایند در دوران نوزادی و بلوغ رخ میدهد.
2. عدم تناسب قد و وزن کودک، به این معنی است که قد کودک با همان سرعت وزندهی که وزنش افزایش می‌یابد، افزایش نمی‌یابد، که ممکن است نشانگر وجود مشکلی باشد. به عنوان مثال، اگر قد کودک در صدک چهلم قرار داشته و وزنش در صدک هشتاد و پنجم است، این نشانگر این است که قد او نسبت به ۴۰٪ از کودکان هم سن خود بلندتر است، اما وزن او نسبت به ۸۵٪ از کودکان هم سن خود سنگین‌تر است، به این معنی که وجود مشکلی در سلامت او ممکن است باشد.
از سوی دیگر، اگر قد و وزن کودک همزمان در صدک هشتاد و پنجم قرار داشته و با گذر زمان نیز همین الگوی رشد را دنبال کند، این نشانگر سلامتی کودک و تنها بزرگتر بودن او از حد متوسط است.
