بیماری تیروئید: انواع، علایم و درمان

غده تیروئید یکی از غده‌های مهم بدن است که در نزدیکی تارهای صوتی در گردن قرار دارد. این غده مسئول تولید هورمون‌هایی است که برای تنظیم عملکرد بدن لازم است. تنظیم عملکرد تیروئید با هورمونی به نام تیروئید استیمولیتینگ هورمون (TSH) انجام می‌شود که توسط غده هیپوفیز در مغز ترشح می‌شود.

بعد از اینکه تیروئید تحت تأثیر تیروئید استیمولیتینگ هورمون قرار گرفت، هورمون‌های تنظیم‌کننده متابولیسم بدن تولید می‌شوند. متابولیسم فرایندی است که طی آن بدن غذا را به انرژی تبدیل می‌کند. تیروئید تقریباً بر روی تمامی اعضای بدن اثر می‌گذارد، از جمله مغز، قلب و سیستم گوارشی.

بیماری‌های تیروئید زمانی رخ می‌دهند که سطح هورمون‌های تیروئید از تعادل خارج می‌شود و با تنظیم‌کننده‌های دیگر بدن، مانند هیپوفیز، هماهنگی ندارد.

هیپوتیروئیدیسیم یا کم کاری تیروئید

هیپوتیروئیدیسیم یا کم کاری تیرویید یعنی غده  نمی تواند به میزان کافی هورمون تولید کند که باعث می شود بدن تنبل شود و حوصله و تمرکز کاهش یابد.

علایم کم کاری تیرویید

• افسردگی و خستگی
• کمبود انرژی
• یبوست
• کم حافظگی
• افزایش وزن
• خشکی پوست، ناخن و مو
• احساس سرما خوردگی
• بهم خوردن قاعدگی
• کم کاری می تواند با افزایش کلسترول و لخته خون باعث سکته قلبی شود.

علل کم کاری تیروئید

• التهاب تیروئید هاشیموتو: یکی از علل شایع کم کاری تیروئید می باشد.  یک بیماری خودایمنی می باشد که بدن به غده تیروئید به عنوان یک بافت خارجی حمله می کند و موجب التهاب غده تیروئید می شود. هاشیموتو بیماری ارثی می باشد و با بیماری های خودایمنی دیگری مانند دیابت نوع یک و بیماری سلیاک همراه می باشد. این بیماری در زنان 5 تا 10 برابر مردان می باشد. شروع این بیماری در سنین جوانی می باشد. داروی هورمونی تیروئید می تواند جایگزین هورمون های تیروئید قبل از التهاب شود و به این وسیله می توان علائم ناشی از کمبود هورمون های تیروئید را کاهش داد.
• التهاب تیروئید پس از زایمان: التهاب غده تیروئید که در اولین سال بعد از زایمان، در سقط جنین غیرعمدی و یا سقط جنین عمدی رخ می دهد، تیروئیدیت پس از زایمان نام دارد. حدود 7 درصد زنان دچار این بیماری می شوند.
• التهاب تیروئید حاد: این بیماری در بیمارانی که دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند، وجود دارد. غالبا توسط عفونت باکتریایی رخ می دهد و سپس موجب ورم غده تیروئید می گردد. درمان شامل مصرف آنتی بیوتیک و در موارد خاص، جراحی و برداشتن غده تیروئید می باشد.
• التهاب تیروئید خاموش: زنان بیشتر مبتلا به این بیماری هستند. این بیماری به خودی خود در عرض یک سال از بین می رود. درمان شامل داروهای بتابلوکر می باشد.
• مقاومت نسبت به هورمون های تیروئید: یک بیماری نادر است که در آن میزان هورمون های تیروئید زیاد است، اما میزان TSH مترشحه از هیپوفیز کم است.

انواع کم کاری غده تیروئید

سه نوع کم کاری تیروئید شناسایی شده است:

شایعترین آن زمانی است که غده تیروئید نمی‌تواند هورمون T4 را به اندازه کافی بسازد.

نوع دیگر از کم کاری تیروئید زمانی به وجود می‌آید که غده هیپوفیز به میزان کافی هورمون محرک تیروئید (TSH) را تولید نکند. (غده تیروئید تحت تاثیر هورمون TSH می‌باشد). که به آن کم کاری تیروئید هیپوفیزی گفته می‌شود. هر بیماری تخریب کننده غده هیپوفیز می‌تواند باعث آسیب رسیدن به سلولهایی شود که هورمون تحریک کننده تیروئید ترشح می‌کنند. این هورمون، تیروئید را تحریک به تولید میزان طبیعی هورمون تیروئید می‌کند. این یک علت بسیار نادر هیپوتیروئیدی است.

نوع دیگری از کم کاری تیروئید به علت نداشتن عملکرد صحیح هیپوتالاموس به وجود می‌آید. (هیپوتالاموس ، قسمتی از مغز به حساب می‌آید که عملکرد غدد کل بدن را کنترل می‌کند).

برخی اوقات کم کاری تیروئید به علت مصرف بعضی داروها به وجود می‌آید. ولی باید توجه داشت که از هر ده هزار نفر تنها دو نفر دچار واکنشی نسبت به دارو می‌شوند. در ضمن چنین حالتی به ندرت باعث کم کاری تیروئید به صورت حاد می‌شود.

پرکاری تیروئید

اگر فعالیت غده تیروئید زیاد شود و یا تنظیم کننده های غده تیروئید (مثل هیپوفیز)، به این غده فشار بیاورند و باعث تولید زیاد هورمون شوند، پرکاری تیروئید واقع می شود.

علل پرکاری تیروئید

بیماری گریوز: گریوز یک بیماری اتوایمونی است که باعث افزایش تولید هورمون‌های تیروئید می‌شود (تصویر روبرو). این بیماری در زنان و قبل از 40 سالگی شایع‌تر است. روش‌های درمان شامل ید رادیواکتیو، بتا بلوکرها، داروهای ضدتیروئید و جراحی می‌باشد.

گواتر سمی ندولر: این حالت زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید دارای توده‌های زیادی (ندول) می‌شود که باعث افزایش تولید هورمون‌های تیروئید می‌شود.

گره سمی (ندول داغ): این ندول‌ها به طور خودکار عمل می‌کنند و توانایی تنظیم شدن توسط TSH را از دست می‌دهند و غالباً مقدار زیادی هورمون تیروئید را تولید می‌کنند. درمان این وضعیت شامل ید رادیواکتیو می‌باشد.

مصرف زیاد ید: ید برای عملکرد هورمون‌های تیروئید ضروری است. هنگامی که مقدار زیادی ید مصرف می‌شود، باعث افزایش تولید هورمون تیروئید می‌شود و سپس باعث کاهش تولید هورمون توسط سد کردن اتصال ید به هورمون‌های تیروئید می‌شود.

هاشی توکسیکوز: این وضعیت پرکاری تیروئید گذرا ناشی از التهاب همراه با تیروئیدیت هاشیموتو است که فولیکول‌های تیروئید را مختل می‌کند و موجب افزایش هورمون‌های تیروئید می‌شود.

برخی داروها، مانند مصرف هورمون تیروئید، نیز می‌توانند منجر به اختلالات تیروئیدی شوند.

علائم پرکاری تیروئید

• تعریق بیش از حد
• عدم تحمل گرما
• افزایش حرکات روده
• لرزش
• عصبی بودن
• افزایش ضربان قلب
• کاهش وزن
• خستگی
• کاهش تمرکز ذهنی
• قاعدگی نامنظم و کم
• پوست گرم و مرطوب
• زیادی اشتها
• کم پشت شدن مو
• افزایش فعالیت
• اسهال

درمان بیماری‌های تیروئیدی

درمان بیماریهای تیروئیدی بستگی به نوع بیماری و شدت آن دارد. درمان دارویی در درمان بسیاری از بیماران نقش مهمی‌دارند. در كم كاری تیروئید بسته به علت آن ممكن است هورمون تیروئید به صورت دارو تجویز شود. در پركاری تیروئید از روشهای مختلفی میزان هورمون زیادی كاهش داده می‌شود. درمانهایی برای التهاب تیروئید و بیماریهای خود ایمنی وجود دارند. برای درمان سرطان تیروئید معمولا جراحی به كار می‌رود. همچنین جراحی در درمان برخی از موارد گواتر یا بزرگ شدن تیروئید، توده های تیروئیدی و در موارد نادری از پركاری تیروئید به كار می‌رود.

درمان پر کاری تیروئید

هدف از درمان طبیعی کردن سطح هورمون های تیروئید است. در بیمارانی که علت پر کاری تیروئید مصرف زیاد هورمون باشد باید دوز دارو تنظیم شود. در کسانی که علت بیماری التهاب تیروئید باشد چون بیماری خود محدود شونده است نیاز به درمان اضافه ندارد. در مواردی که علت پرکاری تیروئید بیماری گریوز یا گواتر مولتی ندولر یا گواتر گره ای منفرد سمی باشد درمان شامل یکی از موارد زیر می باشد:

1. داروهای ضد تیروئید خوراکی که شامل متی مازول که برای بیماران با بیماری گریوز به مدت طولانی و برای علل دیگر پرکاری تیروئید به مدت کوتاه مورد استفاده قرار می گیرد . با مقدار مناسب دارو کنترل پرکاری تیروئید در عرض چند هفته میسر است. این داروها عوارض جانبی نیز دارند از جمله بثورات پوستی، خارش، تب و بندرت التهاب کبد یا کاهش گلبول‌های سفید خون.

بیماران باید جهت شناخت این عوارض آموزش داده شوند و اگر دچار زردی پوست و کهیر یا خارش شدید،‌ تب بالا یا گلو درد شدید شدند، باید داروها را قطع نموده به پزشک خود مراجعه کنند.
با قطع داروی ضد تیروئید احتمال برگشت پر کاری تیروئید وجود دارد.

2. ید رادیو اکتیو باعث از کار افتادن گواتر یا کوچک شدن گره های سمی که تولید کننده هورمون تیروئید می باشند، می گردد. این درمان بدون خطر است و در بالغین با پر کاری تیروئید بطور گسترده استفاده می شود. اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلولهای تیروئید می شود، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است، اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلولهای تیروئید می‌شود، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است اشعه به سایر نقاط بدن آسیب نمی‌رساند. ید رادیو اکتیو بطور خوراکی به بیمار سر پایی تجویز می‌شود. با اینکه مقدار زیادی از فعالیت ماده رادیو اکتیو ظرف مدت چند روز از بدن خارج می شود، اثرات آن روی غده تیروئید ممکن است ظرف یک تا سه ماه طول بکشد. عارضه جانبی این درمان کم کاری تیروئید است. مدارکی وجود ندارد که این درمان باعث ایجاد سرطان در تیروئید یا دیگر قسمتهای بدن شود. در زنان ایجاد نازائی نمی‌کند. امروزه در بسیاری از مراکز دنیا تجویز ید رادیو اکتیو برای درمان پرکاری تیروئید در نوجوانان نیز استفاده می شود.

3. جراحی تیروئید یک درمان دائمی دیگر بر ای پرکاری تیروئید است. امروزه این درمان کمتر توصیه می شود زیرا نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد و ایجاد مشکلات پس از جراحی از جمله ایجاد بدشکلی در گردن می‌شود. به علاوه در موارد نادری ممکن است باعث صدمه به ساختمانهای نزدیک به تیروئید در گردن شود. عارضه دیگر کم کاری تیروئید است که این عارضه براحتی با قرص لووتیروکسین که عارضه جانبی ندارد برای تمام عمر قابل کنترل است.

4. داروهایی مانند پروپرانول برای تسکین علائم پرکاری تیروئید به کار می رود تا سایر درمانها اثر خود را بگذارند.

درمان کم کاری تیروئید

بیشتر پزشکان معمولا برای درمان هیپوتیروئیدی، لووتیروکسین سدیم را تجویز می‌کنند که به صورت قرص با یک درمان تک دوز روزانه مصرف می‌شود. میزان تجویز این دارو بسته به سطح هورمون تیروئید تحت نظر پزشک است. به عنوان مثال، در بیمارانی که عملکرد تیروئید آنها تقریباً صفر است، ممکن است روزانه 100 تا 150 میکروگرم از این دارو تجویز شود. در صورتی که بیماران زیر 60 سال با نشانه‌های بیماری قلبی دارند، دوز لووتیروکسین ممکن است 50 تا 100 میکروگرم باشد.

هدف نهایی این درمان، رسیدن به سطح نرمال TSH است. اگر سطح TSH به مدت 2 یا 3 سال در حد طبیعی باقی بماند و تغییری نکند، ادامه درمان لازم نیست. برای دیدن نتایج بهبودی پس از شروع درمان، زمانی طول می‌کشد چرا که هورمون تیروئید در بدن کار خود را به صورت کند انجام می‌دهد.

از آنجا که بسیاری از موارد هیپوتیروئیدی دائمی و پیشرونده هستند، لازم است که درمان این وضعیت طی زمان مداوم ادامه یابد و درمان دارویی هیچ‌گاه قطع نشود. اندازه‌گیری دوره‌ای سطح TSH و وضعیت بالینی ضروری است تا اطمینان حاصل شود که دوز مناسبی از دارو تجویز شده است. این امر به این دلیل مهم است که ممکن است در طول زمان نیاز به تعدیل دوزهای درمانی وجود داشته باشد.