غدد و هورمون های جنسی زنان

غدد جنسی در زنان شامل تخمدان‌ها می‌باشد. تخمدان‌ها علاوه بر ساختن سلول‌های جنسی ماده، هورمون‌هایی را نیز ترشح کرده و به خون می‌ریزند. تخمدان‌ها پس از به وجود آمدن در دوره جنینی به علت وجود گنادوتروپین‌های بدن مادر، هورمون می‌سازند؛ ولی پس از تولد تا زمان بلوغ غیرفعال می‌شوند. این غدد در هنگام بلوغ بر اثر ترشح هورمون‌های گنادوتروپین هیپوفیز، فعال می‌شوند و تراکم هورمون‌های جنسی در خون بالا می‌رود. بلوغ و بروز صفات ثانویه جنسی در زن و به وجود آمدن دوره‌های ماهانه، تحت تأثیر این هورمون‌ها صورت می‌گیرد.

آناتومی فیزیولوژیک تخمدان‌ها

تخمدان‌ها دو عضو بیضی‌شکل به اندازه یک بادام هستند که در حفره لگن قرار دارند. در اوایل تشکیل، تخمدان‌ها مانند بیضه‌ها در ناحیه کمر قرار دارند ولی به‌تدریج به حفره لگن نزول می‌کنند و در آنجا استقرار می‌گیرند. سطح تخمدان‌ها قبل از بلوغ صاف است و با پیشرفت سن ناصاف می‌شود. تخمدان‌ها توسط رباط مخصوص تخمدان به رحم متصل هستند و از خارج توسط ورقه‌ای از سلول‌های پوششی به نام طبقه زاینده احاطه شده‌اند.

در داخل تخمدان، سلول‌های جنسی در مراحل مختلف رشد، همراه با تعدادی سلول محافظ و بافت همبند دیده می‌شود. در هر سیکل تخمدانی، چند سلول جنسی به مرحله بلوغ می‌رسند، اما فقط یکی از آنها به عنوان اووسیت بالغ از تخمدان خارج می‌شود. اووسیت بالغ یک سلول بزرگ و دومرحله‌ای است که پس از خروج از تخمدان، در رحم منتظر لقاح می‌ماند.

در کل، تخمدان‌ها به عنوان یکی از اعضای اصلی جنسی زنانه در فرآیند تولید و ارسال اووسیت، نقش بسیار مهمی دارند.

اعمال هورمون های تخمدانی –استرادیول وپروژسترون

هورمون های جنسی تخمدان به دودسته استوزن ها وپروژسترون ها تقسیم می شوند . مهمترین هورمون های استروزنی استرادیول ومهمترین پروژستین ها پروژسترون است. استروژن ها عمدتا باعث رشد وتکثیر آن دسته از سلول های بدن می شوند که مسئول بیشتر صفات ثانویه جنسی زن هستند .پروژستین ها نیز منحصرا مسئول آماده کردن نهایی رحم برای بارداری وآماده کردن پستان ها برای شیر دادن هستند.

استروژن

استروژن، یکی از مهمترین هورمون‌های بدن، به دسته‌ای از هورمون‌های زنانه اطلاق می‌شود. این هورمون در سه نوع مختلف، استریول، استرادیول و استرون، در بدن تولید می‌شود. در خانم‌ها، استروژن‌ها عمدتا در تخمدان‌ها ساخته می‌شوند و در آقایان، مقدار کمی از این هورمون در بیضه‌ها تولید می‌شود.

استروژن‌ها باعث رشد دستگاه تولیدمثلی در خانم‌ها و ایجاد صفات زنانه مانند بزرگ شدن سینه‌ها و داشتن صدای ظریف می‌شوند. این هورمون‌ها در دوران کودکی ترشح بسیار کمی دارند و در هنگام بلوغ ترشح آنها زیاد می‌شود. به همین دلیل در این هنگام، اندام‌های جنسی از حالت کودکانه درمی‌آیند و شبیه افراد بزرگسال می‌شوند.

استروژن‌ها فعالیت استخوان‌سازی را نیز افزایش می‌دهند، بنابراین هنگام بلوغ، افزایش قد دختران سریع‌تر از قبل می‌شود. این هورمون‌ها همچنین توزیع چربی را در بدن به فرم زنانه درمی‌آورند، یعنی بیشتر در سینه‌ها، باسن و ران‌ها.

استروژن با اتصال به گیرنده استروژنی در سیتوپلاسم، باعث افزایش میزان ساخته شدن DNA و RNA و پروتئین‌های دیگر در بافت هدف می‌شود. همچنین در جدار رحم، استروژن باعث رشد و پرخونی آندومتر (دیواره داخلی رحم) می‌شود. در هیپوتالاموس، میزان آزاد شدن هورمون محرک غدد جنسی تحت تاثیر استروژن کاهش پیدا می‌کند و در غده هیپوفیز آزاد شدن FSH و LH کاهش می‌یابد.

پروژسترون

پروژسترون به تنهایی اثر هورمونی ندارد، به همین دلیل بر روی سلول‌های هدفی که فبلا با استروژن تماس حاصل کند دارای اثرات زیر است:

* بر آندومتر پرولیفراتیو که توسط استروژن ایجاد شده اثر کرده سبب تشکیل آندومتر ترشحی برای پذیرش تخمک لقاح یافته می‌شود. فرکانس انقباضات رحم را کاهش داده از دفع تخمک جلوگیری می‌کند.

* توسعه و تکامل غدد پستانی را افزایش می‌دهد ولی با این وجود ترشح شیر بستگی به وجود پرولاکتین دارد و پروژسترون ترشح شیر را سب نمی‌شود.

* افزایش پروژسترون تخمک‌گذاری را متوقف می‌کند و این امر در حاماگی بسیار اهمیت دارد.

* درجه حرارت بدن را مختصری افزایش می‌دهد.

هورمون تستوسترون

درست است كه همه هورمون تستوسترون را به عنوان هورمونی مردانه می‌شناسند اما این هورمون در بدن زنان هم وجود دارد. غدد فوق كلیوی و تخمدان‌های زنان حدود 10درصد از میزان تستوسترون مردان را در بدن زنان می‌سازند اما عملكرد هورمون در هر 2 جنس شبیه هم است: افزایش تمایل جنسی، افزایش بافت و قدرت عضلانی، تحكیم بافت استخوانی و نیز افزایش متابولیسم بدن. اگر در بدن یك زن میزان كمی از هورمون تستوسترون ترشح شود این زن میل جنسی، انرژی و توان كمتری دارد و احساس افسردگی می‌كند. میزان بالای تستوسترون در زنان هم می‌تواند باعث آكنه‌های شدید، پرمویی به‌خصوص در ناحیه صورت و برخی مشكلات دیگر شود.

بلوغ و نخستین قاعدگی

بلوغ به معنای شروع حیات جنسی بزرگسالی است و به مفهوم آغاز چرخه قاعدگی می‌باشد. دوره بلوغ که به دلیل افزایش تدریجی ترشح هورمون گنادوتروپیک از هیپوفیز به وجود می‌آید، حدودا در سال هشتم زندگی شروع می‌شود و معمولا با شروع قاعدگی در دختران بین سنین 11 تا 16 سالگی به اوج خود می‌رسد.

اختلالات هورمونی در زنان

هر روز بر تعداد دختران جوانی كه دچار ریزش مو، موی زائد، چاقی و اختلالات قاعدگی هستند، افزوده می‌شود كه شایع‌ترین علت این اختلالات، كیست تخمدان، فیبروم رحم، تخمدان پلی‌كیستیك و یا اختلالات هورمون‌های جنسی زنانه است. این مشكلات در بین جوانان 20-25 ساله شیوع بیشتری دارد. آنها در آینده در معرض ناباروری هستند و به همین جهت تحت درمان‌های دارویی مانند یاسمین، دویان، پروژسترون و … قرار می‌گیرند كه این درمان‌ها خود می‌توانند مزید بر علت شوند!

علل شیوع اختلالات هورمونی

البته پرداختن به این موضوع نیاز به مجال دیگری دارد؛ ولی باید گفت كه نوع تغذیه كنونی، روش‌های دفع كشت‌های نباتی، آلودگی‌های هوا و غذا، پرورش حیوانات به روش‌های صنعتی، فشارهای عصبی و غیره در این امر دخیل هستند.

چگونه با وجود چالش های عصبی، هورمون های زنانه خود را حفظ كنیم؟

هورمون‌های زنانه شامل استریول، استرول و استرادیول است که به طور کلی به آنها استروژن می‌گویند. استروژن تأثیر بسیاری بر رشد و عملکرد بافت‌های مختلف بدن دارد، از جمله اندام‌های تولید مثل و دیگر اندام‌های بدن. این هورمون به تقویت استخوان‌ها، محافظت از قلب و سیستم قلبی و عروقی، و تأثیر بر خلق و خو افراد کمک می‌کند. استروژن از کلسترول موجود در تخمدان تولید می‌شود که ناشی از واکنش شیمیایی غده هیپوفیز است. این هورمون همچنین از استروئید موجود در سلول‌های چربی، پوست، استخوان و سایر بافت‌ها ساخته می‌شود.

بعد از یائسگی، تولید استروژن در تخمدان به شدت کاهش می‌یابد؛ اما تا حدی همچنان از چربی بدن ترشح می‌شود. کاهش مقدار استروژن می‌تواند منجر به خشکی رحم، کاهش میل جنسی، اضافه وزن، افزایش کلسترول و مشکلات گردش خون و بیماری‌های قلبی شود. علاوه بر این، کاهش استروژن می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند کدری پوست، ریزش مو، خستگی مفرط، پوکی استخوان و افسردگی شود.

از سوی دیگر، استروژن زیاد نیز ممکن است منجر به مشکلات دیگری شود، از جمله عادت ماهیانه زودهنگام، یائسگی دراز مدت، سندرم پیش از عادت ماهیانه، عادت ماهیانه نامنظم و دردناک، میل به شیرینی و چربی، دمدمی مزاج شدن، فیبروم رحم، خونریزی رحم، اندومتریوز، ایجاد غده در پستان، سل پوستی، سرطان سینه و تیروئید، و مخاط رحم. استروژن بیش از حد می‌تواند باعث تحریک بیش از حد غده تیروئید شود و تنش جسمانی مداوم ایجاد کند.

یائسگی

یائسگی، به صورت آخرین دوره خون‌ریزی قاعدگی در خانم‌ها تعریف می‌شود. در این دوره از دست دادن پیشرونده عملکرد تخمدانی و انواعی از تغییرات اندوکرین(درون‌ریز)، سوماتیک و روانی وجود دارند. سن متوسط زنان در زمان قطع خون‌ریزی قاعدگی 50 تا 51 سالگی است. اما از حدود 40 تا 50 سالگی معمولا چرخه جنسی نامنظم شده و تخمک‌گذاری در بعضی از چرخه‌ها اتفاق نمی‌افتد. علت یائسگی، “فرسایش” تخمدان‌ها می‌باشد. در تمام طول حیات تولیدمثلی یک خانم، حدود 400 فولیکول بالغ به شکل تخمک آزاد می‌شوند.