نگه داشتن سطح قند خون در محدوده پیشنهادی پزشک میتواند یک اقدام چالش برانگیز باشد زیرا تعداد بسیار زیادی از مواد خوراکی باعث تغییر سطح قند خون میشوند به نحوی که شما را شوکه خواهند کرد. در این مقاله به فاکتورهایی اشاره میکنیم که میتواند بر روی سطح قند خون شما تاثیر بگذارند. مهم است عوامل موثر بر دیابت و قند خون را بشناسیم. برای داشتن یک زندگی بهتر و سالمتر با بیماری دیابت، راه‌هایی برای کنترل دیابت وجود دارد که در این مبحث به بررسی این راه‌ها پرداخته میشود.
راه‌های کنترل قند خون
مواد غذایی
تغذیه سالم، برای حفظ سلامتی بدن، با یا بدون داشتن دیابت بسیار مهم است. اما اگر شما دیابت دارید، باید با آن دسته از مواد غذایی که بر روی سطح قند خون شما تأثیر می‌گذارند، آشنا باشید. علاوه بر نوع غذاهایی که مصرف می‌کنید، میزان مصرف غذا و ترکیب مواد غذایی نیز بر سطح قند خون تأثیر دارند. بنابراین، آشنایی با این مواد غذایی و کنترل مقدار و ترکیب غذاهایی که مصرف می‌کنید بسیار اهمیت دارد. توجه کردن به نکات زیر کاملا ضروری است:
- یک نکته بسیار مهم در کنترل دیابت و برنامه درمان آشنایی با کربوهیدرات‌ها است. کربوهیدرات به آن دسته از مواد غذایی گفته میشود که اغلب تاثیر زیادی بر روی سطح قند خون دارند و در افرادی که از انسولین استفاده می‌کنند کسب اطلاعات لازم در خصوص مقدار کربوهیدرات موجود در مواد غذایی کاملاً ضروری است تا بتوانند از دوز مناسب انسولین استفاده کنند. شما باید بتوانید مقدار کربوهیدرات مورد نیاز خود را بر اساس مواد غذایی مصرفی مشخص کنید. بهترین کار این است که مقدار مواد غذایی مصرفی خود را یادداشت کنید و برای این کار از یک فنجان یا پیمانه استفاده کنید تا بتوانید به خوبی اندازه و مقدار کربوهیدرات مصرفی خود را ثبت کنید.
- تا جایی که میتوانید سعی کنید رژیم غذایی شما متعادل باشد و در آن میوه، سبزیجات، پروتئین، چربی و نشاسته وجود داشته باشد. توجه کردن به نوع کربوهیدرات‌هایی که انتخاب می‌کنید اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا برخی از کربوهیدرات‌ها از قبیل میوه، سبزیجات و غلات کامل در مقایسه با سایر کربوهیدرات‌ها انتخاب بهتری محسوب میشوند. میزان کربوهیدرات موجود در این مواد خوراکی کمتر است و حاوی فیبر زیادی هستند که به ثابت کردن سطح قند خون کمک می‌کند. شما میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص انتخاب بهترین مواد غذایی در متعادل کردن رژیم خود با پزشک متخصص تغذیه مشورت کنید.
- در صورتی که میزان مواد غذایی دریافتی شما کمتر از انسولین می‌باشد که تزریق می‌کنید به طرز خطرناکی سطح قند خون شما افت خواهد کرد. مصرف زیاد مواد غذایی نیز باعث افزایش بسیار زیاد سطح قند خون خواهد شد. به همین دلیل شما باید با پزشک خود در خصوص نحوه ایجاد تعادل بین مواد غذایی و داروهای که استفاده می‌کنید صحبت کنید.
- از مصرف نوشیدنی‌های حاوی شیرین کننده‌های مصنوعی خودداری کنید زیرا مصرف نوشیدنی‌هایی که با این محصول شیرین شدند کالری بالایی دارند ولی ارزش غذایی آن‌ها پایین است و از آنجایی که به سرعت باعث افزایش قند خون میشوند بهتر است افرادی که دیابت دارند از مصرف این نوشیدنی‌ها خودداری کنند.
تنها مورد استثنا که وجود دارد این است که اگر شما دچار افت سطح قند خون شدید مصرف نوشیدنی‌های مصنوعی از قبیل نوشابه، آبمیوه و نوشابه‌های ورزشی می‌توانند انتخاب مناسب برای بالا آوردن سطح قند خون باشد.
ورزش کردن
داشتن فعالیت جسمانی یک بخش مهم دیگر در برنامه درمان و کنترل دیابت است. هنگامی که شروع به ورزش کردن می‌نماید عضلات شما از قند برای تولید انرژی استفاده می‌کند. داشتن فعالیت جسمانی منظم همچنین به بدن برای تولید انسولین کافی کمک خواهد کرد. این فاکتورها با هم باعث کاهش سطح قند خون میشوند. هر چه شدت فعالیت جسمانی شما بیشتر باشد ماندگاری نتایج به دست آمده بیشتر خواهد بود اما انجام دادن فعالیت‌های سبک جسمانی از قبیل انجام دادن امور منزل یا ایستادن و راه رفتن به مدت طولانی نیز میتواند باعث بهبود سطح قند خون شود. توجه کردن به نکات زیر را به شما توصیه میکنیم:
- با پزشک درباره برنامه ورزشی خود صحبت کنید و از او بخواهید بهترین نوع فعالیت ورزشی متناسب با شرایط شما را مشخص نماید. به طور کلی اکثر بزرگسالان باید حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنند. در صورتی که شما به مدت طولانی فعالیت جسمی نداشته باشید پزشک به بررسی سطح عمومی سلامت شما خواهد پرداخت و از شما می‌خواهد که انجام تمرینات ایروبیک یا فعالیت‌های ورزشی مخصوص تقویت عضلات بپردازید.
- با پزشک خود در خصوص بهترین زمان برای انجام دادن فعالیت جسمانی سوال کنید تا فعالیت جسمانی شما با مواد غذایی مصرفی و برنامه دارویی مطابقت داشته باشد.
- از پزشک خود بخواهید قبل از آنکه شروع به ورزش کردن نمایید سطح قند خون مناسب شما را مشخص کند.
- قبل از ورزش، در هنگام ورزش و پس از آن سطح قند خون خود را بررسی کنید به ویژه اگر از دارو یا انسولین برای پایین آوردن سطح قند خون استفاده می‌کنید. ورزش کردن باعث پایین آمدن قند خون میشود به ویژه اگر به تازگی با انجام یک فعالیت ورزشی جدید بپردازید یا آن که شدت انجام آن را افزایش دهید. با علائم و نشانه‌های افت قند خون از قبیل لرزش بدن، احساس خستگی، گرسنگی، احساس سبکی سر، پرخاشگری و عصبانیت و گیجی آشنا باشید. در صورتی که سطح قند خون شما به ازای هر دسی لیتر کمتر از ۱۰۰ میلی گرم به ازای هر لیتر ۶/۵ میلی مول بود قبل از شروع فعالیت ورزشی چیزی مصرف کنید تا از افت قند خون شما جلوگیری کند.
- در هنگام انجام فعالیت جسمانی مقدار زیادی آب یا سایر مایعات مصرف کنید زیرا نوشیدن آب بر روی سطح قند خون شما تاثیر می‌گذارد.
- همیشه در هنگام انجام فعالیت جسمانی یک بسته کوچک اسنک یا قرص گلوکز همراه خود داشته باشید که اگر دچار افت شدید قند شدید بتوانید از آن‌ها استفاده کنید. شما میتوانید در صورت نیاز در هنگام انجام فعالیت جسمانی از دستبند شناسایی پزشکی استفاده کنید. در صورتی که شما از انسولین استفاده می‌کنید ممکن است لازم باشد که قبل از ورزش، سطح انسولین مورد نیاز خود را کاهش دهید یا کمی پس از تزریق انسولین ورزش کنید. پزشک شما را در خصوص تغییرات صحیح در دوز داروها راهنمایی خواهد کرد. اگر قصد دارید که برنامه ورزشی خود را افزایش دهید باید به تغییر برنامه درمانی نیز بپردازید.
دارو درمانی
داروهای مخصوص دیابت مانند انسولین طراحی شده‌اند تا به کنترل سطح قند خون کمک کنند. این داروها معمولاً در شرایطی که رژیم غذایی و ورزش به تنهایی نتوانند دیابت را کنترل کنند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما اثربخشی این داروها به زمان و دوز مصرف آن‌ها وابسته است. همچنین، داروهای دیگری که ممکن است برای بیماری‌های دیگر مصرف می‌کنید نیز می‌توانند بر روی سطح قند خون شما تأثیر بگذارند. بنابراین، نکات زیر را در نظر داشته باشید:
1. انسولین را در شرایط مناسب نگهداری کنید. انسولینی که تاریخ انقضای آن گذشته باشد یا در شرایط نامناسبی نگهداری شده باشد ممکن است به طور کامل اثربخش نباشد. انسولین نسبت به دمای بالا حساس است.
2. اگر داروهای مخصوص دیابت باعث افت یا افزایش شدید قند خون شما شده است، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید تا دوز داروهای شما را تنظیم کند.
3. اگر از داروهایی استفاده می‌کنید که نیاز به تجویز نسخه پزشک ندارند یا پزشک از یک داروی جدید برای درمان بیماری‌های دیگر استفاده کرده است، از او بپرسید که آیا این دارو تأثیری بر روی سطح قند خون شما دارد یا خیر.
4. گاهی اوقات، داروها ممکن است حاوی مقداری شیرین کننده مصنوعی باشند که ممکن است بر روی سطح قند خون شما تأثیر بگذارد. همیشه قبل از مصرف هر گونه داروی جدید، با پزشک خود مشورت کنید تا تأثیر آن بر روی سطح قند خون شما را بررسی کند.
بیماری
هنگامی که شما بیمار هستید، بدن به تولید هورمون‌های مرتبط با استرس میپردازد تا بتواند به شما برای مبارزه با بیماری کمک کند، اما این وضعیت میتواند باعث افزایش سطح قند خون شود. تغییر در اشتها و فعالیت جسمانی معمولاً میتواند باعث بروز مشکل در کنترل دیابت شود. در این راستا، توصیه میشود به نکات زیر توجه کنید:
- با پزشک خود صحبت کنید تا یک برنامه درمانی متناسب با شرایط شما را طراحی کند و شما را در خصوص مصرف داروها، تعداد دفعات بررسی سطح قند خون و سطح کتون در ادرار و نحوه تنظیم دوز داروها راهنمایی کند.
- در صورتی که به خاطر تهوع و استفراغ قادر به خوردن مواد غذایی نیستید، با پزشک خود تماس بگیرید، زیرا در این شرایط شما به تنظیم دوز انسولین یا قطع موقت داروهای خود نیاز دارید تا از بروز ریسک افت شدید قند خون کاسته شود.
- اگر میتوانید مثل قبل غذا بخورید، از داروهای خود استفاده کنید تا سطح قند خون شما کنترل شود و مصرف غذایی بپردازید که هضم آن‌ها راحت است مانند سس سیب، سوپ، ژلاتین و کراکر. همچنین، مقدار زیادی آب و سایر مایعات که فاقد کالری هستند از قبیل چای مصرف کنید تا آب بدن شما تامین شود. اگر از انسولین استفاده می‌کنید، به چند جرعه آب میوه حاوی شیرین کننده نیاز خواهید داشت. مصرف آبمیوه و نوشیدنی‌های ورزشی در شرایطی که شما دچار افت قند خون شدید میتواند کمک کننده باشد.
الکل
کبد به طور طبیعی به ذخیره قند میپردازد تا از افت سطح قند خون جلوگیری شود اما اگر کبد درگیر متابولیسم الکل باشد نمی‌تواند بر اساس نیاز شما به تنظیم سطح قند خون بپردازد. الکل مدت کوتاهی پس از مصرف و به مدت ۲۴ ساعت باعث افت قند خون میشود. توجه کردن به نکات زیر کاملاً ضروری است:
- از مصرف مشروبات الکلی با معده خالی خودداری کنید. اگر شما از انسولین یا سایر داروهای مخصوص کنترل دیابت استفاده می‌کنید باید قبل از مصرف الکل و غذا بخورید تا از افت قند خون شما جلوگیری شود.
- شراب و آبجو در مقایسه با سایر نوشیدنی‌های الکلی حاوی کالری و کربوهیدرات کمتری هستند. اگر شما ترجیح می‌دهید که از ترکیب محصولات نوشیدنی‌های بدون قند مانند نوشابه رژیمی استفاده کنید و سطح قند خون خود را افزایش نخواهید داد.
- کالری حاصل از مصرف الکل را در رژیم غذایی خود و در برنامه کالری شمار حساب کنید. از پزشک متخصص تغذیه خود در خصوص تنظیم کالری و کربوهیدرات حاصل از نوشیدنی‌های الکلی در رژیم غذایی سوال بپرسید.
- قبل از خواب سطح قند خون خود را ارزیابی کنید زیرا الکل باعث میشود قند خون افت کند پس از این نکته غافل نشوید. در صورتی که قند خون شما بین ۱۰۰ تا ۱۴۰ میلی گرم قرار نداشت شما باید قبل از خواب اسنک بخورید تا قند خون شما بالا بیاید.
قاعدگی و یائسگی
تغییرات هورمونی قبل و در دوران یائسگی میتواند باعث نوسانات قابل توجه در سطح قند خون شود و چند سال قبل از دوران یائسگی این تغییرات هورمونی میتواند باعث تغییر در سطح قند خون و دشوار شدن روند کنترل دیابت شوند. نکات زیر را به خاطر داشته باشید:
- در طول ماه سطح قند خون خود را بررسی کنید تا بتوانید نوسانات مربوط به چرخه قاعدگی را پیش بینی نمایید.
- در صورت نیاز پزشک تغییراتی در رژیم غذایی و سطح فعالیت جسمانی یا داروهای مخصوص دیابت ایجاد خواهد کرد تا با تغییرات سطح قند خون شما مطابقت داشته باشند.
- به طور منظم قند خون خود را بررسی کنید. اگر شما در حال رسیدن به دوران یائسگی هستید یا در این دوران قرار دارید باید با پزشک خود در خصوص نیاز به بررسی کردن مکرر قند خون مشورت کنید. گاهی اوقات علائم و نشانه‌های یائسگی با علائم افت قند خون اشتباه گرفته میشود به همین دلیل بهتر است قبل از درمان افت قند خون به بررسی سطح آن بپردازید.
داروهای ضد بارداری هیچ گونه مشکلی در زنان مبتلا به دیابت و زنان غیر دیابتی ایجاد نمی‌‌کند اما داروهای ضدبارداری خوراکی در برخی از زنان باعث افزایش سطح قند خون میشود.
استرس
هرگاه شما به طور مداوم تحت استرس قرار دارید، بدن به تولید هورمون‌هایی که سطح قند خون را افزایش می‌دهند واکنش نشان می‌دهد. اگر این وضعیت استرسی برای شما مداوم باشد، دنبال کردن برنامه درمان دیابت دشوار خواهد بود. اما این نکات را چشم‌پوشی نکنید:
هنگام بررسی سطح قند خون خود، به استرس خود نیز توجه کنید، زیرا میتوانید به زودی الگویی بین آن‌ها را پیش‌بینی کنید.
بعد از اینکه متوجه شدید که استرس چگونه بر سطح قند خون شما تاثیر می‌گذارد، به مبارزه با آن بپردازید. با تکنیک‌های ریلکسیشن آشنا شوید، به کارهای خود اهمیت بدهید و محدودیت‌هایی برای خود تعیین کنید. همچنین سعی کنید از قرار گرفتن در معرض عوامل استرس زا خودداری کنید، زیرا ورزش میتواند به کاهش استرس و سطح قند خون کمک کند.
به استراتژی‌های جدید کنترل استرس آشنا شوید و در صورت لزوم به روانشناس یا مددکار اجتماعی مراجعه کنید تا به شما کمک کنند تا عوامل استرس آور را شناسایی کرده و مشکلات را حل کرده و مهارت‌های حل مشکل را یاد بگیرید.
هرچه اطلاعات شما در خصوص فاکتورهای تاثیرگذار بر قند خون بیشتر باشد، بهتر میتوانید نوسانات آن را پیش‌بینی کنید و از یک برنامه مناسب پیروی کنید. اگر مشکلی در حفظ سطح مناسب قند خون دارید، از پزشک خود کمک بخواهید.
سایر نکات مهم برای کنترل دیابت
نکات مهم دیگری که در کنترل دیابت نقش دارند به شرح زیر می‌باشند:
- بهداشت دهان و دندان خود اهمیت دهید زیرا دیابت باعث میشود که ریسک ابتلا به بیماری لثه افزایش پیدا کند به همین دلیل افراد دیابتی توانایی کمتری برای مبارزه با عفونت باکتریایی دهان دارند.
- با برنامه سفر کنید زیرا سفر کردن میتواند باعث بر هم خوردن تعادل قند خون شود.
- در خصوص نحوه تنظیم برنامه مصرف داروها و رژیم غذایی خود مشورت کنید.
- کنترل بیشتری برای رژیم خود داشته باشید. شما میتوانید با اضافه کردن شیرین کننده‌های مفید به رژیم غذایی خود سطح قند خون را بالا بیاورید. در این حالت علاوه بر آن که به کنترل قند خون خود کمک می‌کنید از مصرف بیش از حد کالری و کربوهیدرات نیز جلوگیری خواهد کرد.
- حتی اگر احساس می‌کنید که حال شما بهتر شده است حتماً از برنامه طراحی شده توسط پزشک پیروی کنید. ممکن است وسوسه شوید که رژیم غذایی خود را رها کنید اما باید بدانید که چون از یک برنامه مناسب پیروی می‌کنید احساس خوبی دارید.
- افراد دیابتی که سیگار می‌کشند بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، مرگ زودرس و عوارض دیابت و کنترل نامناسب قند خون قرار دارند و این دقیقاً با شرایط افراد غیر دیابتی تفاوت دارد.
