درمان چربی خون بالا : تریگلیسیرید و کلسترول بالا

لیپید نام دیگر چربی خون است. لیپیدها به راحتی در بدن ذخیره شده و به عنوان منبع انرژی عمل می‌کنند. کلسترول و تری‌گلیسیرید، هر دو جزء لیپیدها هستند. به بالا بودن مقدار تری‌گلیسیرید یا کلسترول خون، هایپرلیپیدمیا گفته می‌شود. بالا بودن بیش از اندازه سطح لیپید خون یا چربی خون بالا  خطر حمله قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد. پیروی از یک رژیم غذایی سالم و مصرف دارو به پایین آمدن سطح لیپیدها کمک می‌کند.

کلسترول چیست؟

کلسترول یک نوع چربی است که توسط کبد تولید می‌شود و از غذاهای چربی که مصرف می‌کنیم نیز به دست می‌آید. وجود مقدار مناسب کلسترول در خون برای حفظ سلامت بسیار مهم است. کلسترول به همراه لیپوپروتئین‌ها در خون حمل می‌شود و انواع مختلفی از این لیپوپروتئین‌ها وجود دارد که به کلسترول مرتبط هستند.

یکی از انواع لیپوپروتئین‌ها، لیپوپروتئین‌های کم‌چگال حامل کلسترول (کلسترول LDL) هستند که به آن‌ها کلسترول بد هم گفته می‌شود. این نوع کلسترول نقش مهمی در تشکیل رسوبات چربی در سرخرگ‌های متوسط و بزرگ دارد که می‌تواند عامل اصلی برای بروز بیماری‌های قلبی عروقی باشد. درصد زیادی از کلسترول موجود در خون به شکل کلسترول LDL است و این درصد می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد.

دیگر نوع لیپوپروتئین‌ها، لیپوپروتئین‌های پرچگال حامل کلسترول (کلسترول HDL) هستند که به آن‌ها کلسترول خوب هم گفته می‌شود. این نوع لیپوپروتئین‌ها می‌توانند از تشکیل رسوبات چربی جلوگیری کرده و در واقع به حفظ سلامت قلبی عروقی کمک می‌کنند.

تری‌گلیسیرید چیست؟

چربی‌ها بیشتر به شکل تری‌گلیسیرید در بدن ذخیره می‌شوند. چربی‌های جمع شده روی باسن و شکم، همان تری‌گلیسیریدها هستند.تری‌گلیسیریدها محصول نهایی هضم و تجزیه مقادیر زیاد چربی موجود در غذاهایمان هستند. هر غذایی که می‌خوریم و فوراً برای تولید انرژی (کربوهیدرات‌ها، چربی یا پروتئین) استفاده نمی‌شود نیز به تری‌گلیسیرید تبدیل می‌شود. تری‌گلیسیرید‌ها در درون گلبول‌ها قرار گرفته و مثل کلسترول، به وسیله لیپوپروتئین‌ها در خون جابجا می‌شوند.‌ سلول‌های چربی (آدیپوز) تری‌گلیسیریدها را در خود ذخیره می‌کنند تا بعدها اگر غذا در اختیار بدن نبود، برای تولید انرژی استفاده شوند.

چه سطحی از لیپیدها طبیعی است؟

چربی‌ها (لیپیدها) بر حسب میلی‌مول در لیتر اندازه‌گیری می‌شوند که شاخص میزان غلظت آن‌ها در یک لیتر از خون است. واحد اندازه‌گیری چربی‌ها معمولاً به صورت mmol/L نوشته می‌شود. مقادیر زیر، عموماً مقادیر مطلوب چربی محسوب می‌شوند. البته، پزشک یا یک پرستار نیز شما را در مورد سطح چربی مناسبتان راهنمایی خواهند کرد. ایشان سایر بیمارها یا عوامل خطرزایتان را نیز در نظر می‌گیرند:

• کلسترول کل (TChol)؛ 0/5 mmol/L یا کمتر.

• کلسترول HDL در حال ناشتا: 0/3 mmol/L یا کمتر.

• نسبت TC/HDL: 5/4 یا کمتر. یعنی؛ کلسترول کل تقسیم بر کلسترول HDL. این نسبت، گویای این است که برای هر سطح معینی از کلسترول کل، هر چه مقدار HDL بیشتر باشد بهتر است.

• تری‌گلیسیریدها (TGها): 7/1 mmol/L یا کمتر، در حال ناشتا.

به طور کلی، هر چه مقدار کلسترول LDL بیشتر باشد، سلامت شخص بیشتر در خطر است. البته، باید سطح کلسترول بدن به عنوان بخشی از خطر کلی بیماری‌های قلبی- عروقی برای سلامت بدن در نظر گرفته شود. خطر بروز بیماری‌های قلبی- عروقیِ ناشی از سطح کلسترول، به میزان کلسترول HDL و سایر عوامل خطر آفرین برای سلامت شخص بستگی دارد.

علت بروز هایپرلیپیدمیا چیست؟

هایپرلیپیدمیا اغلب زمانی بروز می‌کند که افراد اضافه وزن یا یک رژیم غذایی ناسالم داشته باشند. این عارضه می‌تواند ناشی از زیاده‌روی در مصرف الکل نیز باشد.

نوع ارثی هایپرلیپیدمیا هم وجود دارد (موسوم به اولیه )، که از هر 500 نفر، تقریباً 1 نفر به آن دچار می‌شوند. همچنین، این عارضه می‌تواند ناشی از وجود عارضه‌های پزشکی دیگری مثل دیابت باشد، که به آن هایپرلیپیدمیای ثانویه گفته می‌شود. سایر علل هایپرلیپیدمیا عبارتند از:

• کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم).
• یرقان انسدادی
• سندرم کوشینگ
• بی‌اشتهایی عصبی
• سندرم نفروتیک
• بیماری مزمن کلیه
برخی از داروهایی که برای کاهش سطح کلسترول تجویز می‌شوند عبارتند از:
• تیازید دیورتیک (برای کنترل فشار خون استفاده می‌شود)
• گلوکوکورتیکوئیدها (استروئیدها)
• داروهای ضدسایکوتیک آتیپیک (برای برخی مشکلات روانی استفاده می‌شوند)
• مشتقات اسید رتینوئیک (برای برخی عارضه‌های پوستی استفاده می‌شوند)

بیماری‌های قلبی عروقی و آتروما چیستند؟

آتروماها یا پلاک‌های آتروما، به عنوان توده‌های کوچک چربی شناخته می‌شوند که روی دیواره داخلی رگ‌های خونی (سرخرگ‌ها) ایجاد می‌شوند. این توده‌ها به طور تدریجی در طول زمان بزرگتر و ضخیم‌تر می‌شوند و می‌توانند سرخرگ‌ها را تنگ‌تر کرده و جریان خون را محدود کنند. این وضعیت ممکن است منجر به بروز بیماری‌های قلبی- عروقی مانند آنژین، حمله قلبی، سکته مغزی و بیماری عروق محیطی شود.

بیماری‌های قلبی- عروقی (کاردیوواسکولار)، بیماری‌هایی هستند که قلب یا رگ‌های خونی را درگیر می‌کنند. این بیماری‌ها ممکن است منجر به مشکلات جدی مانند حمله قلبی، سکته مغزی یا حمله ایسکمی گذرا (TIA) شوند. از آنجا که این بیماری‌ها ناشی از آتروما هستند، پزشکان معمولاً عبارت کاردیوواسکولار را برای اشاره به آن‌ها استفاده می‌کنند.

به عبارت دیگر، آتروماها و بیماری‌های قلبی- عروقی ناشی از آن‌ها می‌توانند منجر به مشکلات جدی سلامتی شوند، بنابراین شناخت و درمان این موارد بسیار اهمیت دارد.

هایپرلیپیدمیا چگونه تشخیص داده می‌شود؟

هایپرلیپیدمیا به طور معمول در زمان ارزیابی خطر بروز حمله قلبی یا سکته مغزی، که به عنوان بخشی از تست‌های غربالگری روتین انجام می‌شود، شناسایی می‌شود. این تست‌ها به صورت سالانه برای کنترل سلامت افراد بالای 40 سال یا افرادی که یکی از بستگان نزدیکشان در سنین پایین به این مشکلات دچار شده‌اند، انجام می‌شوند.

معمولاً، تشخیص بعد از انجام یک تست قند خون ناشتا، صورت می‌گیرد. منظور از ناشتا این است که دست کم 12 ساعت قبل از تست چیزی خورده نشود. البته، نوشیدن آب ایرادی ندارد.

همچنین، نوع ارثی هایپرلیپیدمیا باعث ایجاد تغییرات آشکاری در بدن شخص مبتلا می‌شود، از جمله:

• حلقه پیرچشمی زودرس: یک حلقه سفید یا خاکستری است که پزشک با نگاه کردن به چشمان بیمار آن را تشخیص می‌دهد. • تاندون گزانتوما: گره‌های سفتی هستند که در تاندون‌های انگشتان و تاندون آشیل (در پشت پاشنه) یافت می‌شوند. • زانتلاسما: تشکیل توده‌های چربی در پلک‌ها است.

برای کاهش سطح لیپیدها چه می‌توان کرد؟

کنار گذاشتن یک رژیم غذایی ناسالم و اتخاذ یک رژیم غذایی سالم باعث کاهش کلسترول خون می‌شود. البته، به ندرت پیش می‌آید تغییر رژیم غذایی به تنهایی بتواند سطح کلسترول را آن‌قدر پایین بیاورد که شخصی که در خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی قرار دارد از محدوده پرخطر خارج و وارد محدوده کم‌خطر شود. با این حال، هرگونه کاهش کلسترول ناشی از تغییر رژیم غذایی به سلامت شخص کمک می‌کند. رعایت رژیم غذایی تری گلیسیرید بالا علاوه بر کاهش سطح کلسترول مزایای دیگری نیز دارد.

به طور خلاصه، یک رژیم غذایی سالم به این معنی است که:

• در روز، دست کم پنج قسمت، و در حالت ایده‌آل 7 تا 9 قسمت از رژیم غذایی به انواع میوه‌ها و سبزی‌ها اختصاص داشته باشد.‌
• یک سوم اکثر وعده‌های غذایی می‌بایست متشکل از غذاهای نشاسته‌ای (مثل غلات صبحانه، نان غلات کامل، سیب‌زمینی، برنج، پاستا)، به علاوه میوه و سبزیجات باشد.‌
• غذاهای چرب مثل گوشت‌های چرب، پنیرها، شیر پرچرب، غذاهای سرخ شده، کره و غیر کم مصرف شود. در عوض از پخشینه‌های کم‌‌چرب، غیراشباع مونو، چند غیراشباع استفاده کنید.
• در هفته 2 تا 3 قسمت ماهی در رژیم غذایی‌تان بگنجانید، که دست کم یکی از آن‌ها روغنی باشد (البته، اگر باردار هستید نباید در هفته بیش از دو قسمت ماهی روغنی مصرف کنید).
• مصرف نمک را به حداکثر 6 گرم (و برای کودکان کمتر) در روز محدود کنید.
• اگر گوشت قرمز می‌خورید، بهتر است آن را از نوع بدون چربی مصرف کرده یا اصلاً گوشت پرندگانی مثل مرغ را مصرف کنید.
• اگر می‌خواهید غذاهایتان را سرخ کنید از روغن‌های گیاهی مثل روغن آفتابگردان، کُلزا یا زیتون استفاده کنید.

غذاهای حاوی استانول‌ها یا استرول‌های گیاهی می‌توانند سطح کلی کلسترول خون و کلسترول LDL را تا حدود 10% کاهش دهند.‌ البته، ظاهراً شواهد چندانی در مورد تأثیرگذار بودن این موضوع در پیشگیری از بیماری‌های قلبی- عروقی وجود ندارد.‌ بنابراین مؤسسه ملی تعالی بهداشت و مراقبت (NICE)، توصیه به استفاده روزمره از چنین غذاهایی را به بعد از بدست آمدن اطلاعات بیشتر در این زمینه موکول کرده است.

چه درمان‌هایی وجود دارد؟

• پزشکان و بیماران می‌توانند با همکاری هم از بسته‌ی کمک به تصمیم‌گیری استفاده کرده و بهترین روش درمان چربی خون را انتخاب کنند.

اگر در معرض خطر بالای ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی باشید، در این صورت علاوه بر توصیه به تغییر سبک زندگی‌تان معمولاً برای شما داورهایی نیز تجویز می‌شود.

به عبارت دیگر:

• داروهایی برای کاهش سطح کلسترول یا تری‌گلیسیرید خونتان تجویز می‌شود، که معمولاً با یک داروی استاتین همراه هستند.‌ داروهای استاتین با برندهای مختلفی عرضه می‌شوند. آن‌ها یک ماده شیمیایی (آنزیم) که برای تولید کلسترول در کبد نیاز است را مهار می‌کند.

هیچ سطح مشخصی برای کلسترول افرادی که از قبل بیماری‌های قلبی- عروقی ندارند تعیین نشده است. اما، برای افرادی که دچار بیماری‌های قلبی- عروقی هستند، در صورت امکان باید کلسترول کل به کمتر از 0/4 mmol/L و کلسترول LDL به کمتر از 0/2 mmol/L کاهش بیابد.‌

اگر تنها تری‌گلیسیریدتان بالا باشد، به شما توصیه خواهد که به جای استاتین‌ها از قرص‌های فیبرات یا امگا-3 استفاده کنید. اگر تری‌گلیسیریدتان بالاتر از 0/10 mmol/L باشد پزشک شما را به یک متخصص ارجاع خواهد داد.

برای کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی توصیه می‌شود تغییرات زیر را در سبک زندگی‌تان اعمال کنید:

مصرف سیگار را متوقف کنید.

از یک رژیم غذایی سالم پیروی کنید.

مقدار مصرف نمک روزانه‌تان را زیر 6 گرم نگه‌دارید.

وزن و دور کمرتان را کنترل کنید.

به طور مرتب ورزش کنید.

در صورت زیاده‌روی در الکل، مقدار مصرف آن را کم کنید.