درمان بیماری های غدد درون ریز

[sbu_post_image]

هر کدام از غدد درون ریز نحوه فعالیت و عملکرد مشخصی دارد و اختلال در کار آن باعث بیماری های غدد درون ریز می شود که برای حفظ سلامت توجه به درمان بیماری های غدد درون ریز از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در واقع سیستم درون ریز به همراه سیستم عصبی مدیریت فعالیت های فیزیکی و شیمیایی بدن را برعهده دارد و قطعا هرگونه اختلال در عملکرد آن بر روی سلامت جسم و روان تاثیر خواهد گذاشت.

غدد درون ریز به مجموعه غده های موجود در بدن گفته می شود که ترشحات خود را به داخل خون می ریزد. این غدد هورمون های مختلفی ترشح می کند که بر روی سلول ها، اندام ها و عملکرد بدن اثر می گذارد. از اختلالات شایع غدد درون ریز می توان به دیابت، پوکی استخوان، اختلالات چربی خون، بیماری تخمدان پلی کیستیک، بیماری تیروئید نرمی استخوان و افزایش موهای زاید در زنان اشاره کرد.

انواع بیماریهای غدد درون ریز

حال ابتدا از غده هیپوفیز شروع می کنیم که در واقع فرمانده غدد درون ریز دیگر بدن به حساب می آید و فعالیت غدد دیگر را تحت کنترل و نظارت دارد و میزان هورمونی را که از سایر غدد درون ریز ترشح می شود تنظیم می کند. غده هیپوفیز تحت تاثیر هیپوتالاموس چندین هورمون ترشح می کند که تحت عنوان هورمون رشد، هورمون های محرک غده تیروئید و هورمون های محرک غدد جنسی، پرولاکتین یا هورمون شیردهی و هورمون محرک غده فوق کلیوی می باشد.

• بیماری های غده هیپوفیز

در غده هیپوفیز کمبود یا افزایش هر کدام از هورمون ها بیماری خاصی را ایجاد می کند. به عنوان مثال کمبود هورمون رشد باعث کوتاهی قد کودکان می شود و اگر همین هورمون در افراد بالغ کم باشد باعث ضعف و بی حالی، تحلیل توده عضلانی، افزایش بافت چربی زیرپوستی و کاهش توان کاری و افسردگی خواهد شد. از طرفی افزایش ترشح هورمون رشد قبل از بلوغ باعث بیماری ژیگانتیسم و بعد از بلوغ باعث بیماری آکرومگالی می شود. ژیگانتیسم باعث بلند قدی بیمارگونه و درشت شدن دست و پاها و بزرگ شدن بینی و چانه می شود و در بیماری آکرومگالی که مربوط به ترشح هورمون رشد بعد از بلوغ، یعنی زمانی که صفحات رشد استخوانی بسته شده است، می باشد بنابراین این افزایش ترشح باعث افزایش بیشتر قد نخواهد شد اما باعث بزرگ شدن دست و پا، بینی و چانه می شود و علایم آن سردرد، تعریق زیاد، ضعف عضلانی، خستگی زودرس و عوارض قلبی و عروقی است.

پرولاکتین بالا باعث کاهش میل جنسی، ناتوانی جنسی و کاهش تولید اسپرم و باروری در مردان می شود و در زنان نیز خود را با علایمی از قبیل اختلال در عادت ماهانه و در بعضی موارد ترشح شیر نشان می دهد. از جمله مواردی که مادر قادر به شیر دادن نوزاد خود نمی باشد کمبود ترشح پرولاکتین بعد از زایمان می باشد. در ادامه به بیان عملکرد هورمون های لوزالمعده می پردازیم که مهم ترین آن انسولین می باشد و از سلول های بتای جزایر لانگرهانس لوزالمعده ترشح می شود.

• دیابت و هورمون های لوزالمعده

کمبود ترشح انسولین می‌تواند منجر به بروز بیماری دیابت شود، در حالی که افزایش ترشح انسولین می‌تواند باعث کاهش قند خون شود. دیابت نوع یک به دلیل کمبود شدید ترشح انسولین در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد و به عنوان یک بیماری خودایمن، سیستم ایمنی بدن علیه سلول‌های تولید کننده انسولین فعالیت می‌کند و باعث تخریب این سلول‌ها می‌شود.

در دیابت نوع دو، که عمدتاً به عوامل ژنتیکی و بیشتر در افراد بالای ۳۰ سال مربوط است، کمبود ترشح انسولین همراه با مقاومت به اثرات آن در سطح سلول‌های بدن دیده می‌شود. انسولین نقش مهمی در تنظیم قند خون ایفا می‌کند و باعث تسهیل ورود گلوکز به سلول‌های بدن می‌شود. هورمون دیگری به نام گلوکاگون نیز وجود دارد که در مواقع گرسنگی طولانی با افزایش تولید قند در کبد، باعث افزایش قند خون می‌شود.

• بیماری های غده فوق کلیوی

غده فوق کلیوی یا آدرنال نیز هورمون های مختلفی را ترشح می کند از جمله هورمون کورتیزول که در مقابله با استرس نقش اصلی را دارد و کمبود این هورمون در بدن می تواند حیات موجود زنده را به خطر اندازد. هورمون دیگر به نام آلدسترون است که در تنظیم آب و املاح بدن و حفظ فشار خون اثر می گذارد همچنین مقداری هورمون مردانه نیز از غده آدرنال ترشح می شود. هورمون های جنسی استروژن و پروژسترون از ترشح تخمدان ها است که در تنظیم سیکل ماهانه زنان و تخمک گذاری نقش دارد و مقادیر کمی از هورمون تستوسترون که هورمون جنسی مردانه نیز می باشد از تخمدان ها ترشح می شود. بیضه ها نیز باعث تولید هورمون جنسی مردانه تستوسترون که در ایجاد صفات ثانویه جنسی و پدیده بلوغ و باروری نقش اصلی را ایفا می کند می شود.

کم کاری غده فوق کلیوی یاد می کند که باعث ترشح کورتیزول می شود و لاغری، کاهش اشتها، ضعف، بی حالی شدید به همراه دارد که در صورت بی توجهی به درمان آن منجر به مرگ می شود، پرکاری غده فوق کلیوی نیز باعث چاقی، گرد شدن کامل صورت در اثر افزایش بافت چربی جلوی گوش ها و نازک شدن پوست، افزایش فشار و قند خون و پوکی استخوان و ضعف عضلات بدن می شود که بیماری «سندروم کوشینگ» نامیده می شود. منشاء این بیماری ممکن است اختلال در کار غده هیپوفیز و یا غده فوق کلیوی باشد. و اما بیماری تخمدان پلی کیستیک در زنان که به علت وجود کیست های ریز در هر دو تخمدان ایجاد می شود. این بیماری با افزایش ترشح هورمون های مردانه همراه است و با علایمی از قبیل موهای زاید، آکنه و ریزی موی تیپ مردانه و اختلالات قاعدگی همراه است و درصد کمی از زنان اختلال در تخمک گذاری و ناباروری را به دنبال دارد.

 کمبود هورمون محرک فوق کلیوی باعث علایم نارسایی غده فوق کلیوی و افزایش آن باعث پرکاری غده فوق کلیوی و بیماری کوشینگ می شود.

• بیماری های غده تیروئید

غده تیروئید دو نوع هورمون با اتم‌های ید ترشح می‌کند. ید به طور فعال در تیروئید از جریان خون جذب می‌شود و در تولید هورمون‌های تیروئید استفاده می‌شود. هورمون‌های تیروئید نقش اساسی در تنظیم متابولیسم و عملکرد سلول‌های بدن دارند.

کمبود هورمون محرک تیروئید باعث کم‌فعالی غده تیروئید و افزایش ترشح آن باعث پرفعالی می‌شود. بیماری گواتر که ممکن است با بزرگ شدن حجم غدد تیروئید همراه باشد، ممکن است بدون افزایش ترشح هورمون‌های تیروئید رخ دهد که به آن گواتر ساده گفته می‌شود. در این حالت، تیروئید بزرگ شده اما فعالیت هورمونی آن تغییر نمی‌کند. بیماری دیگر غده تیروئید، گره‌های یا ندول‌های تیروئید است که به صورت توده‌های مشخصی در غده تیروئید دیده می‌شود. این توده‌ها در موارد کمی ممکن است بدخیم یا سرطانی باشند. کم‌فعالی تیروئید بیماری دیگری است که در آن ترشح هورمون‌های تیروئید کاهش می‌یابد و افزایش ترشح تیروئید که با افزایش ترشح آن همراه باشد، اختلال دیگر غده تیروئید است که به عنوان تیروئید سمی شناخته می‌شود.

• بیماری های غده پاراتیروئید

غده پاراتیروئید هورمون پاراترومبین ترشح می کند که در تنظیم کلسیم خون نقش دارد و کلسیم خون را در محدوده مشخصی حفظ می کند. هورمون پاراتیروئید با اثر بر روی استخوان ها و کلیه میزان کلسیم خون را تنظیم می کند. در غده پاراتیروئید کم کاری باعث افت کلسیم خون و پرکاری باعث افزایش کلسیم خون و پوکی استخوان و سنگ های کلیوی می شود.

درمان انواع بیماریهای غدد درون ریز

• درمان بیماری های غده فوق کلیوی

اگر علت نشانگان کوشینگ مصرف داروهای استروئیدی اضافی است پزشک به احتمال زیاد به تناسب ماهیت و شدت بیماری تحت درمان میزان آن را کاهش خواهد داد. هرگز بدون نظر پزشک مصرف این داروها را قطع نکنید زیرا قطع ناگهانی میتواند نتایج فاجعه آمیزی به بار آورد. درمواردی که تومور هیپوفیز مسئول است برداشتن آن از طریق جراحی یا اشعه درمانی اغلب باعث بهبودی میشود. در موارد نادر خود غدد فوق کلیوی باید برداشته شوند.

• درمان بیماری های غده پاراتیروئید

مصرف کلسیم و ویتامین D از راه خوراکی معمولا از بروز کم کاری غده پاراتیروئید جلوگیری میکند و سطح خونی کلسیم را به حد عادی میرساند . درمان کم کاری پاراتیروئید باید تا آخر عمر ادامه یابد. خارج کردن پاراتیروئیدهای بزرگ شده از طریق جراحی معمولا بیماری پرکاری تیروئید را درمان میکند.

• درمان بیماری های تیروئید

درمان ندول های تیروئید

کیست های تیروئید محتوی مایع و خون معمولا نیازی به درمان ندارند. در صورت بزرگی کیست ممکن است مایع آن را با سوزن خارج کرد. اغلب تومورهای خوش خیم ممکن است با دادن هورمون تیروئید فروکش کنند.اکثر این تومورها حین درمان کوچک و یا کاملا محو میشوند. سرطانهای تیروئید با خارج کردن از طریق جراحی و به دنبال آن تجویز ید رادیو اکتیو درمان میشود. پیش آگهی دراز مدت اکثر سرطانهای تیروئید در صورت درمان زودرس و مناسب عالی است.

درمان کم کاری تیروئید

درمان کم کاری تیروئید بسیار ساده است و از طریق مصرف روزانه هورمون تیروئید مصنوعی خوراکی انجام میشود. میزان مصرف باید بر اساس نیازهای خاص شما تنظیم شود و باید برای تمام عمر مصرف شود. اخیرا مشخص شده است که جایگزینی بیش از حد هورمون تیروئید بخصوص در خانمها بعد از یائسگی میتواند باعث پوکی استخوان شود. پوکی استخوان یک بیماری مربوط به سوخت و ساز استخوان است که باعث آسیب و شکستگی استخوان میگردد.

علائم شایعی که در اثر جایگزینی بیش از حد هورمون تیروئید ایجاد شده و تیروتوکسیکوز کاذب خوانده میشود عبارتند از : عصبانیت-بیقراری-کاهش وزن-و بی خوابی. با وجود این اضافه مصرف خفیف که میتواند باعث پوکی استخوان شود علائمی ایجاد نمیکند و تشخیص آن مشکل است. اگر چه آزمایشهای حساستر و جدید اندازه گیری هورمون هیپوفیزی TSH (هورمون محرک تیروئید)این تشخیص را آسانتر خواهد کرد. TSH توسط هیپوفیز و در پاسخ به کاهش میزان هورمونهای T3 و T4 در جریان خون تولید میشود و غده تیروئید طبیعی را برای تولید بیشتر هورمون تحریک میکند. به همین ترتیب وقتی هورمون تیروئید اضافی در جریان خون وجود دارد تولید TSH متوقف میشود. اگر از قرصهای تیروئید برای جایگزینی استفاده میکنید پزشک به احتمال زیاد پیشرفت درمانیتان را با اندازه گیری TSH ارزیابی خواهد کرد. میزان جایگزینی هورمون تیروئید باید به نحوی تنظیم شود که از علائم کم کاری تیروئید جلوگیری کند ولی روی استخوانها اثر سوء نداشته باشد. میزان TSH خون بهترین نشانگر صحت میزان جایگزینی هورمون تیروئید است.

درمان پرکاری تیروئید

برای درمان پرکاری تیروئید، سه روش اصلی وجود دارد. اولین روش استفاده از داروهای ضد تیروئیدی است که تولید هورمون‌های تیروئید را کاهش می‌دهند. این داروها ممکن است برخی از افراد را درمان کنند، اما بعضی از علائم پس از قطع داروها ممکن است دوباره ظاهر شوند. روش دوم برداشتن قسمتی از غده تیروئید از طریق جراحی است که در ۹۰ درصد موارد موجب درمان می‌شود، اما ممکن است به عوارضی مانند تغییر صدا در صورت آسیب به عصب حنجره ای و اختلالات کلسیم در صورت برداشتن تصادفی غدد پاراتیروئید منجر شود.

روش سوم و انتخابی برای بیشتر بیماران، استفاده از ید رادیواکتیو است که نیازی به جراحی ندارد. در این روش، غده تیروئید که برای تولید هورمون‌های تیروئید به ید نیاز دارد، با مصرف ید رادیواکتیو تحت تابش قرار می‌گیرد و سایر قسمت‌های بدن کمترین میزان تابش را دریافت می‌کنند. اگر دوز مناسبی از ید رادیواکتیو داده شود، فعالیت غده تیروئید ممکن است به حالت عادی برگردد. در مواردی که غده تیروئید به طور دائمی کم‌کاری شود، مانند بعضی از موارد پس از جراحی یا استفاده از ید رادیواکتیو، باید قرص تیروئید برای تمام عمر مصرف شود. اما این روش درمانی به طور کلی ساده و بدون عوارض اساسی است.

برای آشنایی با ” غدد درون ریز بدن ” بر روی لینک کلیک کنید.

منبع: اطلاعات پزشکی خانواده. پرشین وی