دیابت یا بیماری قند یک اختلال متابولیک (سوخت و سازی) در بدن است. در این بیماری توانایی تولید انسولین در بدن از بین می‌رود و یا بدن در برابر انسولین مقاوم شده و بنابراین انسولین تولیدی نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را انجام دهد. نقش اصلی انسولین پایین آوردن قند خون توسط مکانیزم‌های مختلفی است.
انواع دیابت
در سال ۱۹۹۷، انجمن دیابت آمریکا دسته‌بندی جدیدی برای دیابت ارائه کرد که شامل انواع مختلفی از این بیماری از جمله دیابت نوع ۱، دیابت نوع ۲، سایر انواع دیابت و دیابت حاملگی بود. این دسته‌بندی، با وجود مشکلاتی که دارد، هنوز هم استفاده می‌شود. در دیابت نوع ۱، تخریب سلول‌های بتا در پانکراس باعث نقص در تولید انسولین می‌شود، در حالی که در دیابت نوع ۲، مقاومت پیشرونده بدن به انسولین وجود دارد که در نهایت ممکن است منجر به تخریب سلول‌های بتای پانکراس و نقص کامل در تولید انسولین شود. در دیابت نوع ۲، نقش مهمی را عوامل ژنتیکی، چاقی و کم‌تحرکی ایفا می‌کنند. دیابت حاملگی به شرایطی گفته می‌شود که افزایش سطح گلوکز خون برای اولین بار در طول دوره بارداری تشخیص داده می‌شود.
دیابت نوع یک یا همان وابسته به انسولین
دیابت وابسته به انسولین ناشی از تخریب و نهایتا از دست رفتن سلول‌های بتای جزایر لانگرهانس (Langerhans) در پانکراس است که منجر به فقدان تولید انسولین می‌شود. عاملی که موجب تخریب جزایر می‌شود، هنوز مشخص نیست و ممکن است در بعضی موارد یک ویروس نقش داشته باشد. دیابت وابسته به انسولین به طور مستقیم به ارث نمی‌رسد، اما برخی از افراد ممکن است استعداد به دیابت را به ارث ببرند. در این افراد، افزایش استعداد ابتلا به این نوع دیابت با برخی از انواع ژنتیکی نشان داده شده است. تقریباً همه آنها… و … هستند. تنها حدود نیمی از جفت دوقلوهای یکسان با دیابت وابسته به انسولین به طور هماهنگ مبتلا به دیابت هستند، در حالی که در بقیه موارد، فقط یکی از دوقلوها دارای دیابت است.
دیابت نوع دو یا همان دیابت شیرین غیر وابسته به انسولین
این نوع دیابت، مهم‌ترین نوع و دیابت بزرگسالی معروف است. حدود 90% دیابتی‌ها دچار این نوع دیابت هستند. در بدن این افراد، ابتدا انسولین به اندازه كافی ترشح می‌شود اما به عللی، مؤثر واقع نمی‌شود. اصولاً اختلال در پاسخ هورمونی و مقاومت به انسولین عامل اصلی ایجاد هایپرگلیسمی یا افزایش قند خون است. معمولاً افراد زیر ممكن است به دیابت نوع 2 مبتلا شوند:
- افراد بالای 30 سال
- افرادی كه استعداد چاقی دارند.
- افرادی كه در خانواده درجه اول آنان دیابتی وجود دارد یا استعداد ابتلا به دیابت دارند.
- برخی خانم‌های باردار
- افرادی كه دارای فشار خون بالا هستند.
- افرادی كه از میزان بالای چربی خون برخوردارند.
در بسیاری از افراد، علائم دیابت نوع 2 چندان مشهود نیست و یا این كه بروز و پیشروی آن بسیار بطئی و كند است و به همین دلیل تشخیص این نوع دیابت غالباً دیر هنگام صورت می‌گیرد و متأسفانه اغلب این دیابتی‌ها زمانی به پزشك مراجعه می‌كنند كه بسیاری از ایشان دچار یكی از عوارض دیابت شده‌اند.
علایم دیابت یک
دیابت نوع یک را اغلب می توان در عرض چند روز یا چند هفته تشخیص داد چون علائم آن شدید هستند. این علائم عبارتند از:
- تکرر ادرار که در آن حجم ادرار زیاد شده است. بیمار هر بار که ادرار می کند مقادیر زیادی ادرار دفع می کند.
- خشکی دهان و تشنگی بیش از حد
- احساس ناگهانی خستگی
- کاهش وزن بدون دلیل
- تاری دید
چون تشخیص علائم دیابت نوع ۲ خیلی مشکل است، معمولا این بیماری در آزمایشات چک آپ و یا دوره ای تشخیص داده می شوند. درصد قابل ملاحظه ای از مردان که بعلت ناتوانی جنسی مراجعه می کنند، پس ار بررسی مشخص می شود که دارای بیماری دیابت نوع ۲ هستند که از وجود آن مطلع نبوده اند. گاها قند خون بیمار بالا است ولی هنوز معیارهای دیابت را ندارد که به آن حالت پیش-دیابت می گویند. سرانجام درصد قابل ملاحظه ای از این بیماران مبتلا به دیابت خواهند شد.
علائم دیابت نوع دو
- تشنگی فراوان
- تكرر ادرار
- عصبی و بی‌حوصله بودن
- اختلال در بینایی
- بی‌حسی و یا مورمور شدن انگشتان
- ایجاد زخم و دیر بهبود یافتن زخم‌ها
دیابت نوع 2 اكثراً در ارتباط با درمان یك بیماری دیگر و یا هنگام یك آزمایش تصادفی تشخیص داده می‌شود. اگر به دیابت نوع 2 مبتلا هستید، بدانید كه پایه اساسی درمان، غیر از آموزش، برنامه غذایی صحیح و فعالیت جسمی (ورزش) است. در بعضی موارد، داروی خوراكی و یا تزریق انسولین نیز بخشی از درمان است. در هر حال، ((درمان دیابت نوع 2، كاهش وزن، رعایت تغذیه صحیح و ورزش است.)) دیابت بارداری
دیابت بارداری ، تقریبا در ۴% از بارداری ها بروز می کند. علت دقیق دیابت بارداری مشخص نیست ولی وجود برخی سرنخها در تشخیص زودرس این بیماری کمک می نماید. با توجه به عوارضی که دیابت برای جنین و نیز مادر باردار می تواند داشته باشد ، پیشگیری و کنترل دیابت در طی دوران بارداری ضروری می باشد.
تشخیص دیابت
سازمان بهداشت جهانی (WHO) بیماری که شرط ذیل را دارا باشد دیابتی میداند:
- بیماری که قند پلاسمای ناشتا بیشتر از ۱۴۰ میلی گرم دسی لیتر در دو نوبت داشته باشد.
- قند پلاسمای دو ساعت پس از میل ۷۵ گرم قند بالاتر از ۲۰۰ میلی گرم دسی لیتر داشته باشد.
- تشخیص دیابت همیشه باید از طریق اندازه گیری گلوکز خون ثابت شود. باشد.
عوارض دیابت
عوارض دیابت را می توان به دو نوع “عوارض زودرس” و “عوارض دیررس” تقسیم نمود.
عوارض زودرس
- هیپوگلیسمی (كاهش قند خون به ۷۰ میلی گرم در دسی لیتر و كمتر) که به علت مصرف زیاد انسولین یا قرص های پایین آورنده قند خون، کم خوردن یا حذف یک وعدۀ غذی اصلی و یا میان وعده و فعالیت بدنی زیاد ایجاد شود.
- هیپرگلیسمی افزایش قند خون بیش از ۱۳۰ میلی گرم در دسی لیتر در قبل از ناشتا وبیش از ۱۸۰ میلی گرم، ۲ ساعت بعد از غذاخوردن که به دلیل پرخوری و یا مصرف ناکافی داروهای پایین آورندۀ قند خون ایجادمی شود.
عوارض دیررس
عوارض دیررس دیابت بتدریج و در صورت عدم کنترل قند خون بالا بوجود می آیند. مهم ترین عوارض به شرح زیر است:
عوارض قلبی عروقی، عوارض عصبی، عوارض کلیوی، مشكلات چشمی، مشكلات اندام تحتانی
درمان بیماری دیابت
درمان دیابت نوع یک
درمان دیابت نوع ۱ شامل تزریق انسولین یا استفاده از پمپ انسولین، بررسی مکرر قند خون و شمارش کربوهیدرات می‌شود. این نوع از دیابت قندی همیشه با تزریق انسولین درمان می‌شود و درمان با داروهای خوراکی به تنهایی مؤثر نیست. انسولین اشکال متعددی دارد که شامل انسولین کوتاه اثر، انسولین طولانی اثر و ترکیبی از هر دو می‌شود. ممکن است نیاز به رژیم‌های درمانی منقسم و طولانی که شامل ترکیبی از انسولین و داروهای خوراکی است، پدیدار شود. پزشکتان با شما درباره نیازهایتان صحبت خواهد کرد و به شما نحوه تزریق انسولین را آموزش خواهد داد. همچنین، شما باید رژیم غذایی خود را کنترل کرده و بر اساس آن کنترل گلوکز خونتان را انجام دهید. اگر کنترل دیابت مشکل‌آور باشد، ممکن است نیاز به استفاده از پمپ انسولین باشد که انسولین را از طریق سوزنی که در زیر پوست شما تعبیه می‌شود، به طور مداوم آزاد می‌کند. تنها راه بهبودی دیابت نوع ۱ پیوند لوزالمعده (پانکراس) است، اما این عمل بطور معمول انجام نمی‌شود، چرا که بدن ممکن است عضو جدید را رد کند و دلیل دیگر آن این است که درمان با داروهای تضعیف کننده سیستم ایمنی که بعد از این عمل ضرورت دارد، برای تمام طول حیات باید ادامه یابد. با این حال، در بعضی از بیماران، پیوند پانکراس موفقیت آمیز است، همانند پیوند کلیه. یک روش بهبودی در برخی از بیماران، پیوند سلول‌های ترشح کننده انسولین جدا شده از پانکراس طبیعی است، اما این تکنیک هنوز در مرحله تجربه قرار دارد.
درمان دیابت نوع دو
درمان دیابت نوع ۲ در درجه اول شامل بررسی قند خون ، همراه با مصرف داروهای دیابت، انسولین یا هر دو است. خیلی از افرادی که به این شکل از دیابت مبتلا هستند می توانند سطوح گلوکز خونشان را به وسیله انجام ورزش های منظم و پی گیری یک رژیم غذایی سالم برای نگهداری وزن ایده آل بدن کنترل نمایند. شما باید برنامه عمومی راهنمای دیابت را برای یک رژیم غذایی مناسب تعقیب نموده و در صورت لزوم با یک متخصص تغذیه مشورت نمایید. باید سعی کنید مصرف چربی را پایین نگه داشته و انرژی لازم را از کربوهیدرات های پیچیده ( مثل برنج و نان) برای به حداقل رساندن نوسانات گلوکز خون فراهم نمایید. تغذیه شما باید مقدار کالری ثابتی داشته باشد. همچنین شما باید به طور منظم قند خونتان را چک نمایید. اگر مقدار قند بالاتر یا پایین تر از مقدار اصلاح شده باشد ممکن است با کمک پزشکتان به تغییر رژیم غذایی ، اصلاح مقدار انسولین یا سایر داروها احتیاج داشته باشید. اگر بیماری دیگری همانند آنفلوآنزا در شما به وجود آید و یا در وضعیتی مانند انجام فعالیت های شدید یا مصرف غذای بیش از حد معمول قرار بگیرید انجام کنترل قند خون از اهمیت بسزایی برخوردار است.
وقتی که رژیم غذایی معینی برای کنترل قند خونتان کفایت نکند یک یا چند دارو ممکن است تجویز گردد. شما احتمالاً با داروهای خوراکی مانند سولفونیل اوره ها که لوزالمعده را برای آزاد کردن انسولین بیشتر تحریک می کنند و متفورمین که به بافتهای بدن کمک می کند تا گلوکز را جذب نمایند و اغلب در درمان افراد مبتلا به دیابت که اضافه وزن دارند مورد استفاده قرار می گیرد، شروع خواهید کرد. اگر داروهای خوراکی مؤثر نباشند ممکن است به تزریق انسولین احتیاج داشته باشید. به طور کلی روش‌های درمان بیماری دیابت عبارتند از:
- بررسی قند خون: بسته به برنامه درمانی، بررسی و ثبت قند خون می تواند از چند بار در هفته تا چهار تا هشت بار در روز متغیر باشد. بررسی دقیق تنها راه اطمینان از باقی ماندن سطح قند خون در محدوده هدف است.
- انسولین: افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ برای ادامه بقا نیاز به درمان انسولین دارند. بسیاری ازافراد مبتلا به دیابت نوع ۲ یا دیابت بارداری نیز نیازمند درمان انسولین هستند. انواع متعددی از انسولین در بازار موجود است، از جمله انسولین سریع الاثر، انسولین طولانی اثر و گزینه‌های متوسط. بسته به نیاز بدن، پزشک ممکن است ترکیبی از انواع انسولین را برای استفاده در طول روز و شب برای شما تجویز کند.
- داروهای خوراکی یا سایر داروها: گاهی اوقات داروهای خوراکی یا تزریقی نیز تجویز می‌شوند. برخی از داروهای دیابت پانکراس را به تولید و ترشح انسولین بیشتر تحریک می‌کنند. دیگر داروها مانع از تولید و ترشح گلوکز از کبد می‌شود، به این معنا که شما نیاز به انسولین کمتر برای انتقال قند به سلول ها دارید. در عین حال، داروهای دیگر از فعالیت معده یا آنزیمهای روده که موجب شکستن کربوهیدراتها و یا حساس‌تر ساختن بافتها به انسولین می‌شوند، ممانعت می‌کنند. متفورمین (گلوکوفاژ، گلومتزا و دیگر داروها) به طور کلی از نخستین داروهایی هستند که برای دیابت نوع ۲ تجویز می‌شوند.
- پیوند: در برخی از افرادی که به دیابت نوع ۱ مبتلا هستند، پیوند پانکراس می تواند یک گزینه درمانی باشد. پیوند جزایر لانگرهانس نیز مورد بررسی قرار گرفته‌اند. با یک پیوند پانکراس موفق، شما دیگر نیاز به انسولین درمانی نخواهید داشت. اما پیوندها همیشه موفقیت‌آمیز نیستند – و این روشها خطرات جدی در برخواهند داشت.
- جراحی چاقی: اگر چه این شیوه به طور خاص به عنوان یک درمان برای دیابت نوع ۲ تلقی نمی‌شود، افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که دارای شاخص توده بدنی بالاتر از ۳۵ هستند، می‌توانند از این نوع عمل جراحی بهره مند شوند. افرادی که تحت جراحی بای پس معده قرار گرفته‌اند، شاهد بهبود قابل توجهی در سطح قند خون خود بوده اند. با این حال، خطرات طولانی مدت این روش و مزایای آن برای دیابت نوع ۲ هنوز ناشناخته است.
