درمان بیماری تیروئید و علائم آن

غده تیروئید از ید موجود در غذاها، هورمون تیروئید را می سازد. هورمون ساخته شده، سوخت و ساز بدن را تنظیم می کند و در رشد و سایر عملکردهای مهم بدن موثر است. از جمله شایعترین مشکلاتی که تیروئید را تحت تاثیر قرار می دهند می توان به  مواردی همچون؛ کم کاری تیروئید ( هایپوتیروئیدی )، پرکاری تیروئید ( هایپرتیروئیدی )، بزرگی غده ی تیروئید ( گواتر )، توده های تیروئید، سرطان تیروئید و التهاب تیروئید ( تیروئیدیت ) اشاره کرد.

نشانه ابتلا به مشکلات تیروئیدی

• درد مفصلی و عضله، مشکلات تونل کارپ و تاندون
• درد در ناحیه عضلات و مفصل ها، ضعف دست ها و گرایش به ایجاد مشکل تونل کارپال در دست ها، تونل تارسال در ران ها و التهاب پلانتار در پاها
• ناراحتی در گردن/بزرگ شدن گردن
• احساس تورم در گردن و ناراحتی در قسمت جلویی گردن، خش دار شدن صدا یا بزرگ شدن محسوس تیروئید
• تغییر در وضعیت پوست و مو: پوست و مو شدیداً دربرابر مشکلات تیروئید آسیب پذیر هستند و به ویژه، ریزش مو یکی از متداول ترین علائم مشکلات تیروئید می باشد. در کم کاری تیروئید، موها معمولاً شکننده، زبر و خشک می شوند که خیلی راحت شکننده شده و می ریزند. پوست نیز ممکن است شدیداً زبر، خشک و پوسته پوسته شود. در کم کاری تیروئید، معمولاً ریزش موی غیرطبیعی در لبه بیرونی ابرو ایجاد می شود. در پُرکاری تیروئید، ریزش موی جدی اتفاق افتاده و پوست نیز حساس و نازک می شود.
• مشکلات گوارشی: کم کاری تیروئید معمولاً با یبوست جدی و طولانی مدت همراه است درحالیکه پُرکاری تیروئید با اسهال و سندرم روده آسیب پذیر همراه است.
• بی نظمی عادت ماهیانه و مشکلات باروری
• مشکلات کلسترول: بالا رفتن کلسترول، مخصوصاً وقتی به رژیم غذایی، ورزش یا داروهای پایین آورنده کلسترول واکنش پذیر نباشد، می تواند نشانه کم کاری تیروئید باشد. پایین بودن غیرطبیعی کلسترول نیر می تواند نشانه پُرکاری تیروئید باشد.
• افسردگی و اضطراب: افسردگی و اضطراب می توانند نشانه هایی از بیماری تیروئید قلمداد شوند. کم کاری تیروئید معمولاً با افسردگی همراه است و پُرکاری آن معمولاً با اضطراب و حملات ترس. افسردگی که به داروهای ضدافسردگی نیز واکنش نمی دهد هم می تواند نشانه یک اختلال تیروئید تشخیص داده نشده باشد.
• تغییرات وزن: ممکن است یک رژیم غذایی کم چربی و کم کالری را با یک برنامه ورزشی قوی دنبال کنید اما موفق به پایین آوردن وزنتان نشوید. مشکل در پایین آوردن وزن می تواند نشانه کم کاری تیروئید باشد. در پُرکاری تیروئید نیز ممکن است باوجود خوردن همان مقدار غذای قبل یا حتی بیشتر از آن وزنتان پایین بیاید. تغییرات وزن بی دلیل و غیرطبیعی می تواند نشانه های کم کاری یا پُرکاری تیروئید باشند.
• خستگی: احساس خستگی وقتی از خواب بیدار می شوید، طوریکه انگار ۸ تا ۱۰ ساعت خواب شب برایتان کافی نبوده است و قادر نیستید فعالیت های روزمره تان را شروع کنید، می تواند نشانه های مشکلات تیروئید باشد.

انواع هورمون‌های تیروئید

دو هورمون اصلی تیروئید شامل تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) هستند. میزان تیروکسین در بدن بیشتر است، اما تری‌یدوتیرونین دارای اثر بیولوژیکی بیشتری است. هنگامی که هورمون‌های تیروئید در خون آزاد می‌شوند، T4 به T3 تبدیل می‌شود. هورمون دیگری به نام کلسی‌تونین نیز توسط غده تیروئید تولید می‌شود. کلسی‌تونین توسط سلول‌های خاص در غده تیروئید تولید می‌شود. بر خلاف T4 و T3، کلسی‌تونین در تنظیم سوخت و ساز بدن دخالتی ندارد. کلسی‌تونین هورمونی است که در تنظیم کلسیم بدن دخالت دارد و به کاهش کلسیم خون کمک می‌کند.

 تنظیم کننده تیروئید

تنظیم عملکرد تیروئید توسط غده هیپوفیز، که در مغز قرار دارد، انجام می‌شود. این به این معنی است که میزان تولید هورمون تیروئید توسط غده هیپوفیز کنترل می‌شود. غده هیپوفیز نیز توسط غده هیپوتالاموس تنظیم می‌شود. هیپوتالاموس هورمونی به نام TRH را آزاد می‌کند و این هورمون به غده هیپوفیز دستور می‌دهد تا هورمون TSH را آزاد کند. سپس، TSH به غده تیروئید ارسال می‌شود و هورمون‌های تیروئید آزاد می‌شوند. اگر یکی از این سه غده فعالیت خود را زیاد کند، پرکاری تیروئید رخ می‌دهد و اگر یکی از این سه غده، فعالیت خود را کم کند، کم‌کاری تیروئید ایجاد می‌شود. اگر میزان هورمون تیروئید کافی نباشد، میزان TSH زیاد می‌شود تا تولید هورمون تیروئید را افزایش دهد و برعکس.

کم کاری تیروئید

وقتی غده ی تیروئید کمتر از حد طبیعی فعالیت کند، یا از بدو تولد ناقص شکل گرفته باشد، یا به وسیله جراحی کل تیروئید یا قسمتی از آن برداشته شده باشد، و یا ید کافی در رژیم غذایی موجود نباشد دیگر نمی تواند هورمون کافی تولید کند و به این حالت کم کاری تیروئید گفته می شود.

انواع کم کاری تیروئید

1- شایعترین آن زمانی است که غده نمی‌تواند هورمون T4 را به اندازه کافی بسازد.

2- نوع دیگر زمانی به وجود می‌آید که در آزمایش tsh  ، غده هیپوفیز به میزان کافی هورمون محرک (TSH) را تولید نکند. (غده تحت تاثیر هورمون TSH می‌باشد). که به آن کم کاری تیروئید هیپوفیزی گفته می‌شود. هر بیماری تخریب کننده غده هیپوفیز می‌تواند باعث آسیب رسیدن به سلولهایی شود که هورمون تحریک کننده تیروئید ترشح می‌کنند. این هورمون، تیروئید را تحریک به تولید میزان طبیعی هورمون تیروئید می‌کند. این یک علت بسیار نادر هیپوتیروئیدی است.

3 – نوع دیگری از بیماری به علت نداشتن عملکرد صحیح هیپوتالاموس به وجود می‌آید. (هیپوتالاموس ، قسمتی از مغز به حساب می‌آید که عملکرد غدد کل بدن را کنترل می‌کند).

4- برخی اوقات کم کاری تیروئید به علت مصرف بعضی داروها به وجود می‌آید. ولی باید توجه داشت که از هر ده هزار نفر تنها دو نفر دچار واکنشی نسبت به دارو می‌شوند. در ضمن چنین حالتی به ندرت باعث کم کاری غده به صورت حاد می‌شود.

درمان کم کاری تیروئید

بیشتر پزشکان برای درمان بیماری تیروئید از لووتیروکسین سدیم استفاده می‌کنند که به صورت قرص و با یک درمان تک دوز روزانه تجویز می‌شود. مقدار دارو بسته به سطح TSH مشخص می‌شود. به عنوان مثال، در بیمارانی که عملکرد تیروئید آن‌ها تقریباً صفر است، ممکن است روزانه 100 تا 150 میکروگرم لووتیروکسین تجویز شود. در بیماران زیر 60 سال که نشانه‌های بیماری قلبی دارند، ممکن است دوز لووتیروکسین 50 تا 100 میکروگرم باشد. هدف نهایی این درمان، رسیدن به سطح نرمال TSH است. اگر سطح TSH به مدت 2 یا 3 سال ثابت بود و تغییری نکرد، نیازی به ادامه درمان وجود ندارد.

هورمون تیروئید در بدن کار خیلی کندی دارد، بنابراین ممکن است چند ماه طول بکشد تا بهبودی نشان دهد. از آنجا که بسیاری از موارد هیپوتیروئیدی دائمی و پیشرونده هستند، ادامه درمان در طول زندگی ضروری است و درمان دارویی هیپوتیروئیدی هیچ وقت قطع نمی‌شود. اندازه‌گیری دوره‌ای سطح TSH و وضعیت بالینی ضروری است تا اطمینان حاصل شود که دوز مناسب تجویز شده است، زیرا ممکن است در طول زمان نیاز به تعدیل دوزهای درمانی وجود داشته باشد.

اهمیت تعدیل مقدار داروی لازم

تعدیل مطلوب برای هورمون تیروئید حیاتی است چرا که بدن بسیار حساس به تغییرات حتی جزیی هورمون تیروئید است. قرصها در 10 قدرت مختلف تولید می‌شوند و ضروری است که آنها را در هر روز به طور ثابتی دریافت نمود. دوزی از هورمون تیروئیدی که کم باشد ممکن است نتواند از بزرگ شدن غده پیشگیری کند و باعث پایدار ماندن نشانه ها همراه با افزایش سطح کلسترول خون شود که به نوبه خود می تواند خطر تصلب شرایین و بیماری قلبی را افزایش دهد. دوزی از هورمون تیرویی که خیلی زیاد باشد می تواند باعث بروز نشانه های هیپر تیروئیدی شود و بار اضافی بر روی قلب ایجاد کرده و منجر به افزایش خطر بروز پوکی استخوان گردد.

پرکاری تیروئید

وقتی تیروئید بیش از اندازه فعالیت کند و هورمون زیادی تولید کند گفته می شود که فرد مبتلا به پرکاری تیروئید می باشد. پرکاری تیروئید میتواند به دلیل گره در غده تیروئید ایجاد شود. این توده ها در تیروئید به وجود می آیند و گاهی شروع به تولید هورمون تیروئید میکنند. توده های بزرگ باعث ایجاد گواتر میشوند و مشهود هستند. توده های کوچک تر با سونوگرافی قابل تشخیص هستند.

علائم پرکاری تیروئید

• تنگی نفس، بویژه هنگامی که فعالیتی انجام شود. افرادی که دچار آسم هستند ممکن است شاهد تشدید علائم آسم باشند.
• لرزش دست ها
• ضعف عضلات، بخصوص عضلات ران
• تغییر در حرکات روده، به طوری که اکثر بیماران از اسهال رنج می برند
• قاعدگی نامنظم و یا حتی گاهی اوقات عدم پریود شدن
• اختلالات پوست، مو و ناخن، در بیماری گریوز قسمت جلوی ساق پا دچار تورم و خارش میشود. موهای بدن نازک و باریک شده و ناخن ها شکننده میشوند.
• مشکلات چشمی شامل آبریزش شدید از چشم ها و احساسی شبیه احساس وجود شن ریزه در چشم، اختلال در بینایی و بیرون زدگی چشم از حدقه

تشخیص و درمان پرکاری تیروئید

• آزمایش‌های تشخیصی برای پرکاری تیروئید
• تاریخچه بیماری و معاینه بالینی برهمه مقدم است.
• اندازه گیری هورمون تیروئید، تیروتروپین و آنتی بادی‌های تحریک کننده تیروئید موجود در خون برای تایید تشخیص بکار می رود.

ارزیابی ساختمان و عملکرد غده تیروئید با استفاده از تجویز مقدار کم ید رادیواکتیو، اندازه گیری تیروتروپین یا هورمون تحریک کننده تیروئید(TSH ) که از هیپوفیز ترشح می‌شود و کنترل کننده کار تیروئید است. در پرکاری تیروئید مقدار این هورمون در خون کم می‌شود. داروهای ضد تیروئید خوراکی که شامل متی مازول که برای بیماران با بیماری گریوز به مدت طولانی و برای علل دیگر پرکاری تیروئید به مدت کوتاه مورد استفاده قرار می گیرد . با مقدار مناسب دارو کنترل پرکاری تیروئید در عرض چند هفته میسر است. این داروها عوارض جانبی نیز دارند از جمله بثورات پوستی، خارش، تب و بندرت التهاب کبد یا کاهش گلبول‌های سفید خون. بیماران باید جهت شناخت این عوارض آموزش داده شوند و اگر دچار زردی پوست و کهیر یا خارش شدید،‌ تب بالا یا گلو درد شدید شدند، باید داروها را قطع نموده به پزشک خود مراجعه کنند. با قطع داروی ضد تیروئید احتمال برگشت پر کاری تیروئید وجود دارد.

• ید رادیو اکتیو: ید رادیو اکتیو باعث از کار افتادن گواتر یا کوچک شدن گره های سمی که تولید کننده هورمون تیروئید می باشند، می گردد. این درمان بدون خطر است و در بالغین با پر کاری تیروئید بطور گسترده استفاده می شود. اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلولهای تیروئید می شود، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است، اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلولهای تیروئید می‌شود، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است اشعه به سایر نقاط بدن آسیب نمی‌رساند. ید رادیو اکتیو بطور خوراکی به بیمار سر پایی تجویز می‌شود. با اینکه مقدار زیادی از فعالیت ماده رادیو اکتیو ظرف مدت چند روز از بدن خارج می شود، اثرات آن روی غده تیروئید ممکن است ظرف یک تا سه ماه طول بکشد. عارضه جانبی این درمان کم کاری تیروئید است. مدارکی وجود ندارد که این درمان باعث ایجاد سرطان در تیروئید یا دیگر قسمتهای بدن شود. در زنان ایجاد نازائی نمی‌کند. امروزه در بسیاری از مراکز دنیا تجویز ید رادیو اکتیو برای درمان پرکاری تیروئید در نوجوانان نیز استفاده می شود.
• جراحی تیروئید: جراحی تیروئید یک درمان دائمی دیگر بر ای پرکاری تیروئید است. امروزه این درمان کمتر توصیه می شود زیرا نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد و ایجاد مشکلات پس از جراحی از جمله ایجاد بدشکلی در گردن می‌شود. به علاوه در موارد نادری ممکن است باعث صدمه به ساختمانهای نزدیک به تیروئید در گردن شود. عارضه دیگر کم کاری تیروئید است که این عارضه براحتی با قرص لووتیروکسین که عارضه جانبی ندارد برای تمام عمر قابل کنترل است. داروهایی مانند پروپرانول برای تسکین علائم پرکاری تیروئید به کار می رود تا سایر درمانها اثر خود را بگذارند
• درمان دارویی: درمان با داروهای ضد تیروئیدی معمولا برای بیماران جوان تر که با اولین دوره پرکاری خود مواجه شده اند، مناسب تر است. شایع ترین داروی ضد تیروئیدی داروی کاربی مازول (Carbimazole) می باشد که باعث کاهش مقدار هورمونهای تیروئیدی میشود. این دارو به صورت قرصهای 5 میلی گرمی وجود دارد. بیماران باید در ابتدا روزانه 40 تا 45 میلی گرم از این دارو مصرف نمایند. بعد از 10 تا 14 روز علائم و نشانه های بیماری شروع به بهبود میکند. درمان معمولا حدود 6 تا 18 ماه طول میکشد که بعد از آن حدود نیمی از بیماران بهبود یافته و سالم باقی می مانند. بعد از شروع درمان، پزشک متخصص هر 4 تا 6 هفته نحوه ی درمان شما را مرور خواهد کرد و مقدار دارو را کاهش خواهد داد تا به میزان 5 تا 15 میلی گرم در روز برساند. این کاهش میزان دارو بر اساس اندازه گیری هورمونهای T3,T4 و TSH خون شما خواهد بود. بعضی از متخصصین ترجیح میدهند که در تمام طول مدت درمان روزانه 40 میلی گرم کاربی مازول تجویز نمایند. اگر برای چندین هفته این مقدار دارو مصرف شود، شما دچار کم کاری تیروئید خواهید شد و بنابر این نیاز به مصرف داروی تیروکسین هم خواهید داشت تا سطح هورمون های تیروئیدی شما در سطح طبیعی قرار گیرد. مزایای این نوع درمان آن است که نیازی به مراجعات متعدد به پزشک و انجام آزمایشهای مکرر نخواهید داشت. این نحوه ی درمان برای بیماران دچار مشکلات چشمی بسیار مؤثر است. نکاتی در مورد داروها: استفاده از داروی کاربی مازول ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد. جدی ترین عوارض جانبی این دارو شامل کاهش تعداد گلبولهای سفید خون می باشد که باعث ایجاد زخم هایی در دهان و عفونتی همراه با تب بالا می شود. در صورتی که با عوارض جانبی دارو مواجه شدید مصرف دارو را قطع کرده و با پزشک خود مشورت نمایید.  داروی جایگزین برای کاربی مازول، پروپیل تیواوراسیل (Propylthiouracil) می باشد. گاهی اوقات برای درمان علائم، پزشک شما داروی پروپرانولول تجویز میکند. توجه کنید که این دارو نباید در افراد مبتلا به آسم مصرف شود.