خیلی ازاوقات اختلال رشد با کوتاهی قد اشتباه گرفته می شود. اختلال رشد، فرایندی است که در طول زمان رخ می دهد و تاثیرش به صورت کوتاهی قد بروز می کند و یک بیماری تلقی می شود، اما کوتاهی قد در بسیاری از موارد طبیعی است و اختلال محسوب نمی شود. کوتاهی قد زمانی اختلال محسوب می شود که فرد از الگوی رشد که متناسب با سن و جنس و نژاد او می باشد، پیروی نکرده و کوتاه تر از آن الگو باشد.
دلایل کوتاهی قد
برخی از علل کوتاه ماندن قد عبارتند از:
- اختلال استخوانی مانند بیماری راشی تیسم (نرمی استخوان)
- بیماری های مزمن مثل بیماری قلبی مادرزادی، بیماری های کلیوی، آسم، سلول داسی شکل، تالاسمی، سلیاک، کم کاری تیروئید، دیابت، آرتریت روماتوئید در نوجوانی
- بیماری های ژنتیکی مانند سندروم داون، سندروم ترنر، سندروم ویلیام، سندروم نونان
- نقص در تولید هورمون رشد
- عفونت نوزاد در دوره جنینی
- سوءتغذیه
- رشد ضعیف جنین در داخل رحم
جهش‌های رشد چیست؟
جهش رشد یک اصطلاح است که برای افزایش سریع قد و وزن در دوران بلوغ استفاده می‌شود. این اتفاق معمولاً در دوران نوجوانی رخ می‌دهد و کودکان در این دوره به بالاترین حد قد خود می‌رسند. این رشد قابل توجه از قسمت‌های خارجی بدن شروع شده و به قسمت‌های داخلی تر ادامه می‌یابد. اولین نشانه‌های جهش رشد، بزرگ شدن دست‌ها و پاها است که به نیاز به کفش‌های تازه اشاره دارد. سپس طول پاها و دست‌ها افزایش می‌یابد و در نهایت، ستون فقرات رشد می‌کند. در پسران، آخرین رشد در پهن شدن سینه و شانه‌ها و در دختران، پهن شدن لگن و ران‌ها است.
درمان
معاینه و آزمایشات
پزشک سابقه و شرح حال دقیقی از کودک دریافت می‌کند سپس معاینات فیزیکی را انجام می‌دهد از جمله: اندازه گیری قد، وزن، اندازه اندام‌ها و تنه کودک. ممکن است پزشک برای بررسی اختلالات هورمونی و ژنتیکی، آزمایش خون درخواست دهد.
آزمایش‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- برای ارزیابی کمبود هورمون هورمون‌های رشد: آزمایش بررسی سطح انسولین مثل فاکتور رشد 1 (IGF-1) و پروتئین IGF -3 (IGFBP-3)
- برای ارزیابی بیماری‌های خونی: آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی
- برای ارزیابی کم کاری تیروئید: آزمایش سطح تیروکسین (T4) خون و هورمون محرک تیروئید (TSH)
- برای ارزیابی سندرم ترنر (یکی از علت‌های شایع کوتاهی قد در دختران): آزمایش کاریوتایپ برای تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی
- برای ارزیابی جهش‌های ژنتیکی:، آزمایش خون برای آنالیز DNA
ممکن است پزشک به منظور تعیین سن استخوانی کودک، با کمک اشعه ایکس از مچ و دست چپ تصویر برداری نمایید. اگر پزشک به وجود تومور شک کند و آن را عامل کوتاهی قد بداند، ممکن است اسکن‌ها و ازمایشات خاص دیگری را نیز برای شما درخواست دهد.
درمان‌های پزشکی
درمان‌ها به عوامل به وجود آورنده کوتاهی قد بستگی دارند. برای کودکانی که به طور طبیعی قدشان کوتاه است، به طور کلی ضرورتی برای درمان و بلند شدن قد وجود ندارد. والدین باید درک نمایند که استفاده از هورمون‌های رشد در کودکانی که به صورت ذاتی کوتاه‌قد هستند، مؤثر نمی‌باشد (بدان معنی که آنها بیماری خاصی ندارند).
داروها
درمان کوتاهی قد مرتبط با استفاده از داروها و هورمون‌ها بستگی دارد. استفاده از هورمون‌های تیروئید برای کودکان مبتلا به کم‌کاری تیروئید بسیار مؤثر است. همچنین، هورمون‌های نوترکیب رشد انسانی (سوماتوتروپین) که از rDNA مشتق می‌شود، به عنوان درمانی مؤثر و ایمن برای کمبود هورمون‌های رشد قد در نظر گرفته می‌شود.
FDA این هورمون را برای برخی از بیماری‌های مرتبط با کوتاهی قد تأیید کرده است. با این حال، برای کودکانی که به طور ذاتی کوتاه‌قد هستند (یعنی به دلیل وراثت و انتقال ژن از والدین به فرزندان)، هورمون رشد مؤثر نیست.
استفاده از هورمون رشد باید تحت نظر متخصص غدد کودکان صورت گیرد. درمان با این هورمون به طور کلی بدون عارضه است، اما به ندرت ممکن است منجر به افزایش فشار داخلی مغزی، التهاب لوزالمعده و تنگی کانال عصب در مچ دست شود.
استفاده از هورمون رشد تا زمانی که صفحات رشد بسته نشده است می‌تواند در درمان کوتاهی قد مؤثر باشد. در برخی موارد، برای به تاخیر انداختن بلوغ، از داروهای متوقف کننده بلوغ همزمان با هورمون رشد استفاده می‌شود.
رژیم غذایی مناسب، به ویژه مصرف کافی پروتئین، مواد لبنی و میوه و ورزش منظم، در رشد قدی تأثیر موثری دارند، به خصوص در کودکانی که تحت درمان با هورمون رشد هستند.
عمل جراحی
درمان جراحی بستگی به علت زمینه ای کوتاهی قد دارد. اگر یک تومور مغزی باعث کمبود هورمون رشد شده باشد، ممکن است به عمل جراحی نیاز باشد. این کودکان از مسخره کردن هم کلاسی های خود در امان نیستند و به همین دلیل، تحت فشار روانی و استرس قرار دارند و ممکن است این استرس ها بر دیگر امور زندگی شان تاثیر بگذارد. والدین باید به این نکات توجه کنند:
- کودکانی که کوتاهی قد آنها به دلیل کمبود هورمون رشد در بدنشان می باشد، تحت درمان های تزریقی با هورمون رشد قرار می گیرند.
- همچنین درمان تزریقی با هورمون رشد برای بیماری هایی نظیر سندرم ترنر، نارسایی مزمن کلیه و کوتاهی قد با علل ناشناخته هم استفاده می شود.
- کودکانی که کوتاه هستند، ولی هورمون رشد به اندازه کافی در بدنشان وجود دارد، به تزریق هورمون رشد نیازی ندارند. این کودکان تنها زمانی هورمون رشد دریافت می کنند که منحنی رشد نشان دهد که کودک بالغ بسیار کوتاه قد خواهد بود. استفاده از هورمون رشد در این شرایط منجر به این خواهد شد که قد نهایی کودک حدود 5 تا 5/7 سانتیمتر بلندتر شود.
پیشگیری
برای جلوگیری از اختلالات رشد و قد در کودکان، باید آزمایشات پزشکی و ارزیابی رشد و وزن کودکان را به صورت منظم انجام داد و از مشکلات روحی و روانی کودکان و مادران آنها به حداقل رسید. همچنین، اگر کودکان از تغذیه مناسبی برخوردار نیستند، باید برنامه غذایی مناسبی برای آنها تهیه شود که شامل مصرف لبنیات، حبوبات، میوه و سبزیجات با هزینه مناسب باشد. در ماه‌های اول تا دو سالگی، نیاز است که رشد و وزن کودکان با دقت بیشتری مورد بررسی قرار گیرد و با همسن و سال‌هایشان مقایسه شوند. در صورت مشکوک بودن به اختلاف قد و وزن نسبت به کودکان دیگر، باید به پزشک مراجعه کرد تا به درمان کودک بپردازد. بسیاری از کودکان مبتلا به این مشکلات، می‌توانند از روش‌های درمانی استفاده کنند، اما قبل از هر گونه اقدامی، نیاز است که از نظر روانی آمادگی کامل پیدا کنند.
پرسش‌های متداول
آیا مصرف هورمون رشد باعث بلندتر شدن قد می شود؟
مصرف هورمون رشد فقط طی سالهای شکل گیری موثر هستند. مصرف بیش از حد آن به صورت مصنوعی موجب رشد غیرطبیعی و نامناسب می شود. این واژه توسط تولیدکننده های مختلف مورد استفاده و سوءاستفاده برای فروش محصولات خود که ادعای تقویت رشد را دارند، قرار گرفته است. واقعیت این است که فروش داروهای هورمون رشد شدیداً تحت کنترل است و فقط توسط متخصین تجویز می شود.
آیا داروهایی وجود دارد که به افزایش قد پس از بلوغ کمک کند؟
هیچ دارویی وجود ندارد که موجب افزایش قد پس از دوران بلوغ شود. محصولات زیادی در بازار امروز همچنین ادعایی دارند اما همه آنها هیچ سند و مدرک علمی نداشته و فاقد اعتبارند.
آیا تمرینات کششی به افزایش قد کمک می کند؟
برخی تمرینات کششی به افزایش قد در دوران بلوغ کمک می کند. پس از دوران بلوغ، این تمرینات فقط به اصلاح فرم و شکل بدن افراد بزرگسال کمک می کند. در خیلی افراد قوز پشت موجب کوتاه نشان دادن قد می شود و در همه سنین می توان با اصلاح چنین مشکلاتی قد را تا چندین سانتیمتر بالاتر برد.
آیا تنفس صحیح بر افزایش قد تاثیر دارد؟
تنفس صحیح باعث می شود اکسیژن لازم برای رشد در اختیار بدن قرار گیرد. فقط تنفس عمیق تنفس موثر به شمار می رود.
چطور می توان با عمل جراحی قد را بلندتر کرد؟
عمل های جراحی زیبایی افزایش قد پاها می تواند تا چندین سانتیمتر قد را بلندتر کند که البته عملی بسیار پیچیده، گران و دردناک است که نیاز به زمان ریکاوری طولانی دارد. در برخی مراکز ابتدا ارزیابی می کنند که بیمار تحمل دوران ریکاوری را دارد یا خیر بعد به انجام عمل می پردازند.
