رشد فیزیکی به افزایش قد و وزن و تغییرات دیگری اشاره دارد که به موازات بالغ شدن کودکان در بدنشان رخ می‌دهد. موها رشد می‌کنند؛ دندان‌ها درمی‌آیند، می‌افتند و دوباره درمی‌آیند و در نهایت کودک بالغ می‌شود. تمام این اتفاقات بخشی از فرآیند رشد است.
لازم است میزان رشد کودک به طور منظم توسط والدین و متخصص رشد کودکان نظارت شود.
رشد نرمال
در نخستین سال زندگی تغییرات شگفت‌انگیزی در بدن نوزادان رخ می‌دهد، قد نوزادان در سال اول ۲۵ سانتی‌متر بلندتر می‌شود و وزنشان سه برابر وزن زمان تولد می‌شود. والدین جوان بعد از تجربه این رشد شگفت‌انگیز، تعجب می‌کنند که چرا فرزندشان بعد از سال اول دیگر به آن سرعت رشد نمی‌کنند. واقعیت این است که سرعت رشد بعد از دوران نوزادی رو به کاهش می‌گذارد. افزایش قد نوزاد بعد از یک سالگی کمی آهسته می‌شود. قد کودک بعد از دو سالگی معمولاً با سرعت نسبتاً ثابتی، به میزان حدوداً شش سانتی‌متر در سال تا دوران نوجوانی افزایش می‌یابد.
البته هیچ کودکی با سرعت کاملاً ثابت رشد نمی‌کند. هفته‌ها یا ماههای رشد آهسته‌تر در اکثر کودکان با جهش‌های رشد کوچک جایگزین می‌شود. به علاوه رشد کودکان در فصل بهار معمولاً کمی سریع‌تر از فصل‌های دیگر است.
جهش رشدی اصلی در دوران بلوغ، معمولاً در بازه سنی ۸ ـ ۱۳ سال برای دختران و ۱۰ ـ ۱۵ سال برای پسران رخ می‌دهد. بلوغ دو تا پنج سال طول می‌کشد. جهش رشدی با رشد جنسی ارتباط دارد؛ از نشانه‌های رشد جنسی می‌توان به رویش موهای شرمگاهی و زیربغل، رشد و نمو اندام‌های جنسی و شروع قاعدگی در دختران اشاره کرد.
رشد بلوغ اکثر دختران و پسران به ترتیب تا سن ۱۵ سالگی و ۱۶ یا ۱۷ سالگی به اتمام می‌رسد و نوجوانان در این سن به بلوغ جسمی رسیده‌اند.
والدین چه کمکی می‌توانند به رشد فرزندانشان بکنند؟
والدین می‌توانند اقدامات موثری را برای کمک به رشد و نمو طبیعی کودکان انجام بدهند. نکات زیر برای رفاه و سلامتی عمومی کودکان ضروری است:
- استراحت کافی: الگوهای خواب به سن بستگی دارد و در تمام کودکان یکسان نیست. درهر حال اکثر کودکان به ۱۰ تا ۱۲ ساعت خواب شبانه نیاز دارند. خواب فرصت استراحتی را برای بدن‌های در حال رشد فراهم می‌کند تا بدن بتواند استراحت کند و به خوبی رشد کند.
- تغذیه مناسب: تغذیه متعادل سرشار از ویتامین‌ها و مواد معدنی کمک می‌کند تا قابلیت رشد کامل کودکان شکوفا شود.
- ورزش منظم: چون چاقی یکی از مشکلات شایع کودکان است، والدین باید دقت کنند که فرزندانشان به طور مرتب ورزش کنند. دوچرخه‌سواری، کوهنوردی، اسکیت، ورزش‌های مختلف یا هر فعالیتی که کودک از آن لذت می‌برد، به او انگیزه می‌دهد تا تحرک داشته باشد. به این ترتیب سلامتی و تناسب اندام کودک بهبود می‌یابد و می‌تواند وزنش را در حد سالم نگه دارد.
یکی از مهم‌ترین اموری که والدین باید آن را در نظر بگیرند، چکاپ دورهای کودک توسط متخصص رشد کودکان است.
متخصص غدد اطفال
متخصص غدد اطفال می‌تواند مشکلات مربوط به رشد و بلوغ، دیابت یا دیگر اختلال‌های مربوط به هورمون‌ها و غدد تولید کننده آنها را درمان کند.
هورمون‌ها مواد شیمیایی هستند که بر عملکرد دیگر بخش‌های بدن اثر می‌گذارند؛ برای مثال هورمون‌ها تعیین می‌کنند که کودک چگونه رشد کند و بالغ شود. غدد درون‌ریزی مانند غده هیپوفیز، هورمون‌ها را در جریان خون آزاد می‌کنند. اندوکرینولوژی یا فیزیولوژی غدد داخلی علمی است که به مطالعه این غدد و اثرات هورمون‌ها می‌پردازد.
مشکلاتی که متخصص غدد و متابولیسم کودکان به درمان آنها می‌پردازند، غالباً با مشکلاتی که برای معالجه آنها به متخصصین غدد بزرگسالان مراجعه می‌کنیم، تفاوت دارند. متخصص غدد اطفال باید در زمینه عارضه‌های خاص کودکان که با رشد و نمو ارتباط دارند، آموزش دیده باشد. امکان بروز مشکلات هورمونی در هر سنی وجود دارد. متخصص غدد اطفال با اختلالات هورمونی در تمام مراحل دوران کودکی و نوجوانی سرو کار دارد.
متخصص غدد اطفال چه آموزش‌هایی می‌بیند؟
متخصص غدد اطفال پزشکی است که آموزش‌های زیر را پشت سر گذاشته است:
- چهار سال تحصیل در دانشکده پزشکی
- سه سال رزیدنتی اطفال
- گذراندن فلوشیپ فیزیولوژی غدد درون‌ریز اطفال به مدت سه سال یا بیشتر
بهترین مراقبت از کودکان
کودکان فقط بزرگسالانی کوچک نیستند. کودکان به عنوان انسان‌هایی در حال رشد، نیازهای خاصی در ارتباط با رشد و نمو خود دارند. به علاوه نیازهای روانی کودکان و بزرگسالان با هم متفاوت است. مشکلات هورمونی تاثیرگذار بر رشد و رشد جنسی سلامت جسمی و روحی کودک را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. متخصص غدد اطفال از این مشکلات آگاهی کامل دارد.
متخصص غدد اطفال در محیطی مناسب برای کودکان و نوجوانان به درمان آنها می‌پردازد. پرسنل کلینیک، از جمله پرستار، روانشناس، متخصص دیابت اطفال و متخصص تغذیه همگی به نیازهای کودکان و نوجوانان توجه می‌کنند.
چهار دلیل برای مراجعه به متخصص غدد اطفال
والدین امروزه بیش از هر زمان دیگری اصرار بر انجام شدن آزمایش‌های هورمونی بر روی کودکانی دارند که هیچ مشکلی ندارند. علائم مبهم می‌تواند دلیل اصرار والدین بر انجام این آزمایش‌ها باشد. کارشناسان معتقدند که قبل از ارجاع به متخصص، باید مشکلات را در بستر آنها بررسی کرد.
بوی بدن در سن پایین
اگر بدن کودک بوی بدن بزرگسالان را بدهد، این مشکل معمولاً نتیجه فعال شدن زودرس غدد آدرنال است که نیازی به درمان ندارد. بااین حال بهتر است این موضوع را به پزشک اطفال اطلاع بدهید. همچنین متخصص باید ابتلا به بلوغ زودرس را بررسی کند، بلوغ زودرس موجب فعال شدن غدد جنسی و آدرنال و هیپرپلازی مادرزادی آدرنال می‌شود؛ هیپرپلازی مادرزادی آدرنال اختلالی ژنتیکی است که گونه خفیف آن باعث بروز علائم در زمان تولد نمی‌شود. چنانچه پزشک نشانه‌های بلوغ زودرس را تشخیص بدهد، باید برای اقدامات بعدی به متخصص غدد مراجعه کنید.
رشد سریع یا آهسته
کودکان در نخستین سال زندگی تقریباً ۱۲ اینچ و در سال دوم ۵ اینچ رشد می‌کنند، و از آن به بعد تا زمان بلوغ قدشان هر سال دو تا سه اینچ بلندتر می‌شود. جهش‌های رشدی کوتاه مدت طبیعی است، اما اگر قد کودک دائماً بلندتر شود یا بیش از ده ماه اصلاً رشد نکند، باید برای بررسی بیش از حد بودن یا کمبود هورمون رشد و اختلال‌های دیگر به متخصص غدد مراجعه کرد.
کمبود وزن یا اضافه وزن
چنانچه رشد کودک به موازات درصدهای پایین روی نمودار رشد باشد، احتمالاً فرزندتان کودکی بدغذا است. همچنین مصرف محرک برای درمان اختلال نقص توجه بیش‌فعالی اشتها را کاهش می‌دهد. بدغذا بودن و مصرف محرک اجازه وزنگیری نرمال را نمی‌دهد. اگر این موارد درباره فرزندتان صدق نمی‌کند، برای بررسی ابتلا به پرکاری تیروئید به متخصص غدد مراجعه کنید. اگر فرزندتان اضافه وزن دارد، درباره ورزش و رژیم لاغری مناسب با پزشک اطفال مشورت کنید. اگر وزن فرزندتان علیرغم رعایت رژیم و ورزش همچنان در حال افزایش بود، جهت بررسی ابتلا به عارضه‌هایی مانند کم‌کاری تیروئید به متخصص غدد مراجعه کنید، هرچند این عارضه به ندرت در کودکان دارای اضافه وزن مشاهده می‌شود.
تشنگی مداوم و تکرر ادرار
اگر فرزندتان این علائم را دارد، اما رشدش عادی است و وزنش در حد سالم است، ممکن است دچار عفونت مجاری ادراری باشد. اگر فرزندتان بیشتر از حد معمول گرسنه می‌شود، از تاری دید شکایت دارد، وزن کم کرده است و سابقه ابتلا به عفونت‌های مخمری دارد، بهتر است برای انجام آزمایش دیابت نوجوانی به متخصص غدد مراجعه کنید. هرچند عفونت مخمری عارضه نادری در میان پسران است، اما اگر پسرتان دیگر علائم دیابت را دارد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
متخصص غدد اطفال چه درمان‌هایی را ارائه می‌دهد؟
متخصص غدد اطفال می‌تواند انواع اختلال‌های هورمونی، از قبیل موارد زیر را تشخیص بدهد و درمان و مدیریت کند:
- مشکلات رشدی مانند کوتاهی قد
- بلوغ زودرس یا دیررس
- بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر)
- پرکاری یا کم‌کاری غده تیروئید
- پرکاری یا کم‌کاری غده هیپوفیز
- پرکاری یا کم‌کاری غده فوق کلیوی
- دستگاه تناسلی مبهم یا بیناجنسی بودن
- اختلال در عملکرد تخمدان و بیضه
- دیابت
- پایین بودن قند خون (هیپوگلیسمی)
- چاقی
- مشکلات مربوط به ویتامین دی (راشیتیسم یا نرمی استخوان، هیپوکلسمی)
