در امروزه، چاقی موجب بروز بیماری‌های مختلف در افراد، به خصوص زنان، شده است و در حال حاضر در حوزه پزشکی به عنوان یک چالش مهم و موضوعی قابل بحث مطرح شده است. بسیاری از زنان بیشترین زمان خود را در آشپزخانه می‌گذرانند و عواملی مانند مشاهده و بوییدن غذا و همچنین خودکشی کردن غذا آنان را وادار به خوردن بیشتر می‌کند که این موضوع منجر به افزایش وزن آنها می‌شود. عموماً زنان مسئولیت تهیه غذا و پرورش کودکان را دارند و وقتی غذا به کودکان داده می‌شود، خودشان نیز از آن غذا می‌خورند و این باعث تحریک بیشتر برای خوردن می‌شود.
اضافه وزن منجر به بروز بیماری‌های مختلف در زنان، از جمله بیماری‌های قلبی، دیابت و انواع مختلف سرطان می‌شود. احتمالاً برای شما هم صحبت کردن درباره وزنتان با یک پزشک یا پرستار مشکل‌ساز است.
از کجا بفهمیم اضافه وزن داریم یا چاق هستیم؟
با استفاده از شاخص توده بدنی (BMI) می‌توانید وضعیت وزن خود را در محدوده سلامتی ارزیابی کنید. BMI یک معیار برای اندازه‌گیری میزان چربی بدن است. برای محاسبه BMI، وزن خود را به کیلوگرم بر مربع قد خود به متر تقسیم کنید. عدد به دست آمده، شاخص توده بدنی شماست.
زنانی که BMI آنها بین 25 تا 29.9 باشد، اضافه وزن دارند. و زنانی که BMI آنها 30 یا بیشتر از 30 باشد، دچار چاقی هستند.
اگرچه BMI می‌تواند به شما کمک کند تا متوجه شوید که چقدر وزنتان به وضعیت سلامتی نزدیک است، اما این تنها کافی نیست. BMI در برخی افراد دقیق نیست، به عنوان مثال، اگر شخصی عضلانی باشد، حتی اگر BMI او بالاتر از 25 باشد، ممکن است وضعیت سلامتی خوبی داشته باشد.
روش دیگری برای ارزیابی وضعیت وزن، اندازه‌گیری دور کمر است. محققان و پزشکان معتقدند که زنانی که دور کمرشان بیشتر از 89 سانتیمتر است، در معرض خطر بسیاری از مشکلات ناشی از اضافه وزن یا چاقی قرار دارند.
چه عواملی باعث چاقی در زنان می‌شود؟
چاقی در زنان ناشی از مصرف بیش از حد کالری‌ها و ذخیره آنها در بدن است. برای عملکرد صحیح و فعالیت بدن، نیاز به کالری (ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد مغذی ضروری) داریم. اما اگر بدن بیشتر از حد کالری دریافت کند، آنها را ذخیره می‌کند و این باعث افزایش وزن می‌شود.
تحقیقات نشان می‌دهد که محیط و شرایط زندگی فرد می‌تواند بر بروز چاقی تأثیرگذار باشد. هرچند مقدار مصرف غذا نقش مهمی در افزایش یا کاهش وزن افراد دارد، اما عوامل دیگری در سبک زندگی نیز وجود دارند که عدم مدیریت آنها ممکن است احتمال بروز چاقی را افزایش دهد.
چه عواملی احتمال اضافه وزن و چاقی را در افراد بیشتر می‌کنند ؟
چاقی بیماری پیچیده‌ای است که در نتیجه عوامل زیادی در زندگی یک فرد در مدت زمان طولانی اتفاق می‌افتد. از جمله عوامل تعیین کننده در وزن افراد عبارتند از:
- ژن‌ها و سابقه خانوادگی. چاقی معمولا از والدین به فرزندان خود منتقل می‌شود. اما ژنی به عنوان ژن “چاقی” وجود ندارد. ژن‌های زیادی وجود دارند که ترکیب عملکرد آنها در مجموع باعث می‌شود بعضی افراد بیشتر مستعد افزایش وزن باشند. شرایط زندگی افراد هم روی ژن‌های آنها تأثیر دارد. در دوران کودکی و خردسالی، معمولا والدین تغذیه و فعالیت بدنی ما را کنترل می‌کنند. این پیش زمینه خانوادگی می‌تواند در وزن ما در بزرگسالی تأثیر بگذارد.
- متابولیسم. میزان متابولیسم یا سرعت سوخت و ساز افراد (این که بدن با چه سرعتی کالری می‌سوزاند) به عوامل مختلفی بستگی دارد. سرعت متابولیسم در افزایش و کاهش وزن افراد تأثیر دارد. به عنوان مثال ، معمولاً مردان نسبت به زنان بافت عضلانی بیشتر و بافت چربی کمتری دارند ، به همین دلیل ممکن است بدن مردان با سرعت بیشتری کالری بسوزاند. متابولیسم یک زن ممکن است در طول زندگی تغییر کند ، به عنوان مثال در اثر تغییرات هورمونی که در دوران بلوغ ، بارداری و یائسگی زنان اتفاق می‌افتد.
- سن. متابولیسم بدن افراد با افزایش سن کاهش می‌یابد. همچنین، با افزایش سن، بدن بافت عضلانی خود را از دست می‌دهد. وقتی عضلات که کالری می‌سوزانند کمتر شوند ، به کالری کمتری هم نیاز خواهیم داشت.
- آسیب‌ها و صدمات روحی و روانی. بسیاری از وقایعی که در گذشته اتفاق افتاده و شخص کنترلی بر آنها نداشته و تقصیری در اتفاق افتادنشان ندارد ممکن است در سرعت و زمان افزایش وزن افراد تأثیر داشته باشد. زنانی که در دوران کودکی دچار صدمات جدی و منفی شده باشند به عنوان مثال مورد بد رفتاری و سوء استفاده قرار گرفته باشند و یا کسانی که والدینی الکلی یا دچار سوء مواد مخدر داشته‌اند، بیشتر احتمال دارد در دوران بزرگسالی خود به چاقی مبتلا شوند. محققان دریافته‌اند دخترانی که مورد آزار جنسی قرار گرفته‌اند، بیشتر احتمال دارد که در بزرگسالی سریعتر وزن اضافه کنند و در سنین پایین‌تری دچار چاقی می‌شوند. همچنین ، در زنانی که دچار حوادثی شوند که موجب آسیب روانی در آنها شده و دچار اختلال استرسی پس از آسیب روانی (PTSD) شوند، احتمال آن که بعد از آن واقعه به سرعت وزن اضافه کرده و دچار چاقی شوند بیشتر است.
- داروها. بسیاری از داروهایی که زنان به صورت روزانه مصرف می‌کنند، از جمله داروهای اعصاب و داروهای خواب و فشار خون ، ممکن است باعث افزایش وزن شده و یا کاهش وزن را دشوار کنند. اگر از داروهایی استفاده می‌کنید که پزشک آن را تجویز کرده و اضافه وزن هم دارید ، با پزشکی که این دارو را برایتان تجویز کرده درباره بهترین راه‌ها برای کاهش وزنی مطمئن و بی خطر و گزینه‌های احتمالی برای جایگزین کردن داروی تجویزی صحبت کنید.
- خواب. خواب ناکافی و بی‌کیفیت می‌تواند منجر به افزایش وزن شود. محققان معتقدند این مساله احتمالا به این دلیل است که پایین بودن کیفیت خواب بر سطح هورمون‌های بدن تأثیر می‌گذارد و این ممکن است بر اشتها و نوع غذاهایی که شخص انتخاب می‌کند تاثیر داشته باشد. خواب ناکافی که طی آن بدن به خوبی استراحت نکند ممکن است بر کمیت و کیفیت فعالیت بدنی یا ورزش افراد در طول روز نیز تأثیر بگذارد.
چطور محل زندگی افراد ممکن است باعث شود احتمال اضافه وزن در آنها بیشتر شود؟
عوامل زیادی در زندگی روزمره ممکن است باعث شوند افزایش وزن در بعضی افراد بسیار شایع باشد. این عوامل شامل موارد زیرند:
- محله. پیاده روی و انجام فعالیت بدنی در محله شما چقدر آسان یا ایمن است؟ برخی محلات پیاده رو و پارک ندارند و ممکن است پیاده روی در برخی محله‌های دیگرچندان امن نباشد. برخی اماکن آنقدر پر ترافیک و شلوغند که ممکن است رفت و آمد و پیاده‌روی در آنها برای افرادی که دچار معلولیت یا بعضی ناتوانی‌های جسمی هستند، دشوار باشد.
- در دسترس بودن مواد غذایی سالم. آیا دسترسی به مواد غذایی سالم در نزدیکی مکانی که در آن زندگی، کار یا تحصیل می‌کنید آسان است؟ بسیاری از افراد به مواد غذایی کم هزینه و سالم در جایی که زندگی می‌کنند دسترسی ندارند. برخی از مردم نزدیک رستوران‌های فست فود زیادی زندگی می‌کنند اما هیچ فروشگاه مواد غذایی یا سوپرمارکت مناسبی در نزدیکی خود ندارند.
- آلودگی. آیا در محل زندگی شما آلودگی هوا یا آلودگی‌های دیگر وجود دارد؟ برخی محققان دریافته‌اند که آلودگی هوا از جمله دود دست دوم ( غیر مستقیم) سیگار با چاقی مرتبط است و برخی محققان فکر می‌کنند مواد شیمیایی ناشی از آلودگی در غذایی که می‌خوریم می‌تواند منجر به چاقی شود. بعضی اوقات زندگی در نزدیکی بزرگراه‌ها یا سایر جاده‌های شلوغ نیز ممکن است احتمال چاقی افراد را افزایش دهد.
دیگر علل چاقی زنان
- میهمانی‌ها و جلسات دور همی خانم‌ها نسبت به آقایان بیشتر است و در این جلسات، معمولاً پذیرایی با شیرینی و آجیل و دیگر غذاهای پرکالری انجام می‌شود که باعث افزایش وزن می‌گردند .
- مادران به حکم مسؤلیت خانه داری، غذاهای اضافی که در سفره می‌ماند را به بهانه جلوگیری از اسراف مصرف کرده و تمام می‌کنند .
- درصد بافت ماهیچه‌ای زنان کمتر از مردان است و چنان که میدانیم بافت ماهیچه‌ای بالاترین میزان سوخت و ساز بدن را به خود اختصاص می‌دهد. از طرف دیگر، بافت چربی زنان بیشتر از بافت چربی مردان است و این بافت پایین‌ترین مقدار سوخت و ساز را دارد. بنابراین اگر خانمی به اندازه همسرش غذا بخورد، مطمئناً چاق خواهد شد، زیرا سوخت پایۀ او کمتر از همسرش است .
- خانم‌ها اکثراً کم تحرک‌تر از آقایان هستند. این امر باعث کاهش مقدار سوخت و ساز ودر نتیجه چاقی زنان می‌گردد.
- جنسیت زنان و روند زندگی آنان در دوران بلوغ وترشحات هورمونی نیز باعث اضافه وزن در زنان است زیرا استروژن هورمونی است که باعث تجمع چربی در بعضی از مناطق بدن زنان مخصوصا پایین تنه می‌شود.
- اختلالات هورمونی در دوران یائسگی و کاهش ترشح استروژن منجر به نوع دیگری از چاقی در زنان که همان چاقی بالاتنه است، می‌شود. زیرا هورمون‌های زنانه استروژن و پروژسترون بیشتر باعث چاقی پایین تنه (شکم ران‌ها وباسن) در خانم‌ها می‌شوند اما بعد از یائسگی که سطح هورمون‌های زنانه کاهش می‌یابد، چاقی بالا تنه بیشتر دیده می‌شود.
- بیماری تخمدان پلی کیستیک ترشحات معده را افزایش داده و باعث احساس گرسنگی زود هنگام می‌شود. به این ترتیب شخص مضطرب شده ، زود به زود غذا می‌خورد و در نتیجه این مساله به مرور باعث چاقی زنان می‌شود.
- بیشتر داروهای مصرفی زنان، مخصوصا داروهای ضدبارداری حاوی هورمون‌های جنسی است (ترکیبات حاوی استروژن و پروژسترون). استفاده از قرص‌های ضد بارداری منجر به چاقی پایین تنه می‌شود.
- چاقی زنان در دوران بارداری: هرچند چاق شدن زن‌ها در دوران حاملگی تا حدودی امری طبیعی است، ولی در واقع این تصور اشتباهی است که بسیاری فکر می‌کنند زن حامله باید زیاد غذا بخورد. همین مساله منجر به چاق شدن زنان در دوران بارداری می‌شود و بعد از آن اغلب خانم‌ها به سختی می‌توانند به وزن اولشان برگردند.
- افزایش کالری دریافتی در دوران شیردهی : زن شیرده برای تولید۸۵۰ سی سی شیر مورد نیاز فرزند شیرخوارش به ۶۵۰ کالری اضافه در روز نیاز دارد ، ولی متاسفانه کالری دریافتی زنان شیرده خیلی بیشتر از این مقدار است واین یکی از عوامل افزایش آمار چاقی در زنان بحساب می‌آید .
- چاقی پس از ازدواج : پس از ازدواج زنان با همسران خود غذا می‌خورند وسعی می‌کنند به اندازه همسرشان غذا بخورند، ولی این کار اشتباه است زیرا مردان به علت جثه بزرگتری که دارند، به غذای بیشتری نیاز دارند. این اشتباه رفتاری در زندگی مشترک منجر به چاقی زنان می‌شود. از طرف دیگر خیلی از خانم‌ها در زندگی دوران مجردی خود ، اغلب اوقات از شام خوردن خودداری می‌کنند ولی در زندگی مشترک هر شب با همسرشان شام زیادی می‌خورند.
اضافه وزن چه تاثیری بر سلامتی زنانی که دچار آن هستند دارد؟
اضافه وزن و چاقی به طور غیر مستقیم سالانه باعث مرگ میلیون‌ها نفر می‌شود. اضافه وزن یا چاقی خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌های جدی را افزایش می‌دهد از جمله:
- مشکلات تنفسی. زنانی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند، ممکن است دچار آپنه خواب شوند. آپنه خواب باعث می‌شود که تنفس فرد برای مدت کوتاهی متوقف شده یا عمق نفس‌ها در هنگام خواب کم شود. این مشکل ممکن است به خاطر چاقی گردن ایجاد شود که مجاری تنفسی را تنگ می‌کند. در افراد مبتلا به آپنه خواب در هنگام خواب اکسیژن کافی به مغز یا بدن نمی‌رسد که این ممکن است موجب بسیاری از مشکلات سلامتی ، از جمله بیماری‌های قلبی شود.
- بسیاری از انواع سرطان. زنانی که اضافه وزن دارند یا چاق هستند ، در معرض خطر ابتلا به 13 نوع سرطان مختلف هستند: سرطان‌های سینه ، روده بزرگ و مقعد ، مخاط رحم ، کیسه صفرا ، معده ، مری (گلو) ، کبد ، کلیه، مننژیوما (سرطان بافتی که مغز و نخاع را می‌پوشاند)، مولتیپل میلوما (سرطان سلول‌های پلاسمائی خون) ، لوزالمعده ، تخمدان و تیروئید.
- دیابت. اضافه وزن باعث می‌شود که احتمال ابتلای فرد به دیابت دو برابر شود. کاهش وزن می‌تواند از ابتلا به دیابت جلوگیری کرده و در صورتی که فردی مبتلا به دیابت باشد نیز کاهش وزن به کنترل قند خون کمک کرده و باعث می‌شود فرد برای کنترل دیابت خود به داروی کمتری نیاز داشته باشد.
- بیماری‌های قلبی. هر چه اضافه وزن بیشتر باشد ، احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی که علت اصلی مرگ و میر زنان در سراسر جهان است نیز بیشتر می‌شود این مساله حتی در صورتی که فرد هیچ بیماری دیگری که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را در او افزایش دهد نداشته باشد هم درست است. بهتر است درباره نحوه تأثیر اضافه وزن و چاقی در افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی بیشتر بدانید.
- فشار خون بالا. در مقایسه با زنانی که اضافه وزن ندارند یا چاق نیستند ، احتمال ابتلا به فشار خون در زنانی که اضافه وزن دارند دو برابر و در زنان مبتلا به چاقی سه برابر بیشتر است. کاهش وزن به کاهش فشار خون کمک می‌کند. فشار خون بالا به شریان‌ها صدمه می‌زند و می‌تواند منجر به بسیاری از دیگر مشکلات جدی سلامتی مانند سکته مغزی و بیماری‌های قلبی شود.
- کلسترول بالا. چربی اضافی سیگنال‌های شیمیایی به مغز می‌فرستد که باعث می‌شود نحوه پردازش غذا در بدن را تغییر دهد. این مساله باعث می‌شود سطح LDL (کلسترول بد) افزایش یافته و سطح HDL (کلسترول خوب) کاهش پیدا کند. همچنین باعث افزایش پلاک‌های چربی در شریان‌هامی‌شود. کاهش وزن کمک می‌کند تا کلسترول به سطح سالم برسد. بالا بودن سطح کلسترول LDL ممکن است باعث بیماری‌های قلبی و سایر مشکلات جدی سلامتی شود.
- مشکلات بارداری. باردار شدن برای زنانی که دچار اضافه وزن یا چاقی هستند ممکن است مشکل باشد. اضافه وزن و چاقی همچنین می‌توانند منجر به عوارضی در دوران بارداری ، از جمله دیابت حاملگی یا فشار خون بالای پر خطر شود. چاقی همچنین ممکن است باعث بیماری جدی‌تری در حاملگی به نام پره اکلامپسی شود. انجام معاینات به موقع و منظم در دوران بارداری به شما و پزشکتان کمک می‌کند تا از هر مشکل احتمالی آگاه بوده و به جلوگیری از آنها کمک می‌کند.
- سکته مغزی. اضافه وزن یا چاقی خطر ابتلا به سکته مغزی را افزایش می‌دهد ، به ویژه هنگامی که چربی اضافی بدن در اطراف کمر (بدن سیب شکل) به جای دور باسن و ران‌ها (بدن به شکل گلابی) تجمع کرده باشد. بهتر است درباره نحوه تأثیر اضافه وزن و چاقی در افزایش خطر ابتلا به سکته مغزی بیشتر بدانید.
حتی کاهش مقدار کمی وزن (3٪ تا 5٪ از وزن بدن یا حتی کمتر) می‌تواند خطر ابتلا به این مشکلات را کاهش دهد. اگر زنی72/5 کیلوگرم وزن داشته باشد ، کاهش تنها 5/2 تا 5/3 کیلوگرم و یا 3 تا 5 درصد از وزن بدن می‌تواند او را به وزن سلامتی خود برساند. شما می‌توانید با پزشک خود درباره خطرات احتمالی مرتبط با وزن خود و اینکه لازم است چه مقدار از وزن خود را کاهش دهید صحبت نمایید.
آیا این که تجمع چربی‌ها و اضافه وزن در کدام قسمت از بدن باشد اهمیتی دارد؟
محل انباشت چربی در بدن برای سلامتی افراد اهمیت دارد. چربی شکمی برای سلامتی از چربی در نقاط دیگر بدن خطرناکتر است.
در بعضی از افراد، چربی در ناحیه شکم تجمع پیدا می‌کند که این افراد به عنوان بدن سیبی شکل شناخته می‌شوند. در برخی دیگر، چربی در باسن و ران‌ها انباشته می‌شود و بدن آنها به شکل گلابی است. اضافه وزن هرگز خوب نیست و برای سلامتی مشکل‌ساز است، اما افراد با چاقی سیبی شکل بیشتر از افراد با چاقی گلابی شکل به خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت نوع 2 و سرطان روده بزرگ هستند. دلیل این امر این است که نوع چربی در نواحی شکمی، نزدیک به معده، با نوع چربی ذخیره شده در ران و باسن متفاوت است.
شاخص BMI میزان چربی در بدن را نشان می‌دهد، اما نمی‌تواند محل انباشت چربی را نشان دهد. برای این کار می‌توانید از اندازه‌گیری دور کمر استفاده کنید. برای اندازه‌گیری دور کمر، راست بایستید و متر را دور میانه بدن خود، درست بالای استخوان لگن خود قرار دهید. دور کمر را درست بعد از باز دم اندازه بگیرید.
