مرض قند : انواع و درمان

مرض قند (دیابت) یک بیماری مرتبط با متابولیسم بدن است که در آن بدن به میزان کافی انسولین تولید نمی‌کند یا انسولین تولیدشده نمی‌تواند به طور کامل عملکرد خود را انجام دهد. انسولین یک هورمون است که در لوزالمعده (پانکراس) تولید می‌شود و در فرایند متابولیسم بدن و تبدیل قند به انرژی نقش مهمی دارد.

این بیماری می‌تواند عوارض جدی برای سلامتی فرد به همراه داشته باشد، از جمله نابینایی، نارسایی کلیوی، آسیب اعصاب و حتی قطع اندام تحتانی (قطع پا). همچنین، مرض قند به عنوان یک عامل خطر جدی برای بیماری‌های قلبی عروقی شناخته می‌شود و باعث افزایش قابل توجه خطر سکته‌های قلبی و مغزی می‌شود.

انواع مرض قند

مرض قند انواع مختلفی دارد. سه نوع مهم مرض قند (دیابت)، عبارت‌اند از:

مرض قند (دیابت) نوع یک

در حدود پنج تا درصد افراد دیابتی، به مرض قند (دیابت) نوع یک مبتلا هستند. مرض قند نوع یک، از دسته بیماری‌های خود ایمنی به شمار می‌آید. بدین معنا که سیستم ایمنی بدن به اشتباه سلول‌های مولد انسولین در پانکراس را مورد حمله قرار داده و آن‌ها را از بین می‌برد. درنتیجه، در بیماران مبتلا به مرض قند (دیابت) نوع یک، انسولین تولید نمی‌گردد و یا میزان تولید آن، بسیار پایین است. هرچند این عارضه در هر سنی می‌تواند ظاهر شود، بااین‌حال به‌طورمعمول، در کودکان و جوانان مورد تشخیص قرار می‌گیرد. به همین دلیل مرض قند (دیابت) نوع یک، در گذشته به اشتباه، مرض قند (دیابت) نوجوانان نامیده می‌شد.

مرض قند (دیابت) نوع دو

مرض قند (دیابت) نوع دو، شایع‌ترین نوع مرض قند است و 90 تا 95 درصد بیماران دیابتی، به این نوع مبتلا می‌باشند. این نوع مرض قند معمولاً در بزرگسالان بالای 40 سال تشخیص داده می‌شود و 80 درصد از بیماران آن دارای اضافه‌وزن هستند. با افزایش شیوع چاقی، مرض قند (دیابت) نوع دو حتی در کودکان نیز دیده می‌شود.

در مرض قند (دیابت) نوع دو، در ابتدا تولید انسولین انجام می‌شود، اما انسولین، عملکرد و اثربخشی مناسبی ندارد که عارضه‌ای با نام مقاومت به انسولین را به دنبال خواهد داشت. به مرور زمان، بیشتر افراد مبتلا به مرض قند (دیابت) نوع دو، به کاهش تولید انسولین دچار خواهند شد.

مرض قند (دیابت) بارداری

مرض قند (دیابت بارداری)، در دوران بارداری شکل می‌گیرد و بیشتر در افرادی اتفاق می‌افتد که در خانواده آن‌ها، سابقه ابتلا به مرض قند وجود دارد. پس از زایمان، معمولاً مرض قند (دیابت) نوع بارداری از بین می‌رود، بااین‌حال، مرض قند بارداری یکی از خطرهای ابتلا به مرض قند محسوب می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، زنانی که به مرض قند (دیابت) بارداری مبتلا می‌شوند، در ادامه زندگی بیشتر از افراد عادی در معرض خطر ابتلا به مرض قند خواهند بود.

مراجعه به پزشک

اگر فکر می‌کنید به مرض قند مبتلا هستید، لازم است بلافاصله به پزشک مراجعه نمایید تا تشخیص دقیق انجام پذیرد. نشانه‌های معمول مرض قند، شامل موارد زیر می‌باشند:

• ادرارهای متوالی (تکرر ادرار) به‌صورت افزایش حجم
• تشنگی بیش‌ازحد (پرنوشی)
• گرسنگی شدید (پرخوری)
• کاهش وزن بدون دلیل
• تغییرات ناگهانی در بینایی و تاری دید
• احساس بی‌حسی، گزگز کردن و مورمور شدن در پاها و دست‌ها
• احساس خستگی و بی‌حوصلگی در بیشتر اوقات
• خشکی شدید پوست
• دیر خوب شدن زخم‌ها و بریدگی‌ها
• عفونت‌های مکرر

در برخی افراد، تنها تعداد کمی از این نشانه‌ها اتفاق می‌افتند. نکته مهم اینکه، در حدود 50 درصد مبتلایان به مرض قند (دیابت) نوع دو، از بیماری خود مطلع نیستند و در سال‌های اول، هیچ نشانه‌ای در آن‌ها ظاهر نمی‌شود. لذا مراجعه سالانه به پزشک به‌منظور آزمایشات تشخیصی، ضروری خواهد بود.

تشخیص مرض قند

پزشک ابتدا سوابق پزشکی بیمار را جویا شده و معاینه انجام می‌گیرد تا نشانه‌های مرض قند و قند خون بالا، مورد بررسی قرار گیرد. معمولاً از طریق انجام آزمایش‌هایی که میزان قند خون را اندازه می‌گیرند، مرض قند تشخیص داده خواهد شد. آزمایش‌های مرسوم عبارت‌اند از:

آزمایش هموگلوبین A1C (ای‌وان‌سی)

مزیت آزمایش هموگلوبین A1C در این است که قند خون را به مدت درازمدت ارزیابی می‌کند، در حالی که سایر آزمایش‌ها میزان قند خون را در همان لحظه اندازه می‌گیرند. بنابراین برای انجام آزمایش A1C نیازی به ناشتا بودن نیست و می‌توان آن را در هر ساعتی انجام داد. این آزمایش همچنین نشان می‌دهد که روند کنترل و درمان چقدر موفقیت آمیز بوده است.

آزمایش A1C به مدت دو تا سه ماه، میزان هموگلوبین A1C در خون را اندازه‌گیری می‌کند و نتیجه آن به‌صورت تخمینی میانگین گلوکز در خون (eAG: estimated average glucose) خواهد بود. اگر eAG از (6.5mmol/L or 140 mg/dL) بیشتر باشد، مرض قند تشخیص داده می‌شود.

آزمایش قند خون پلاسما در حالت ناشتا (FPGT)

FPGT آزمایشی استاندارد برای تشخیص مرض قند (دیابت) نوع یک و نوع دو به شمار می‌آید. حداقل 8 ساعت پیش از آزمایش، بیمار می‌بایست غذا و مایعات مصرف نکرده باشد (اصطلاحاً ناشتا باشد). برای آزمایش، نمونه‌گیری خون انجام شده و سطح گلوکز خون مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرد.

اگر میزان گلوکز 126 میلی‌گرم در دسی‌لیتر یا بالاتر باشد و با تکرار آزمایش در روزی دیگر، باز همین نتیجه تأیید شود، مرض قند مورد تشخیص قرار می‌گیرد.

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)

OGTT آزمایشی سنتی است که ابتدا در حالت ناشتا، سطح گلوکز خون اندازه‌گیری می‌شود، سپس بیمار 75 گرم گلوکز مصرف کرده و پس از دو ساعت مجدداً قند خون مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرد.

اگر پس از دو ساعت از مصرف نوشیدنی غنی از گلوکز، نتیجه بین 140 تا 199 باشد، پیش‌‌دیابت تشخیص داده شده و اختلال عدم تحمل گلوکز (IGT) نامیده می‌شود.

درصورتی‌که نتیجه 200 یا بالاتر باشد، پزشک نشانه‌های دیگر را برای تشخیص مرض قند بررسی می‌نماید. ضمناً نتیجه می‌بایست با تکرار آزمایش در روز دیگر نیز مورد تأیید قرار گیرد.

آزمایش اتفاقی قند پلاسما (RPGT)

RPGT آزمایشی است که به‌صورت اتفاقی انجام می‌شود (نیازی به ناشتا بودن نیست) و سطح گلوکز 200 یا بالاتر مورد توجه قرار می‌گیرد. این آزمایش به همراه علائم و نشانه‌های دیگر، می‌تواند نشان‌دهنده ابتلا به مرض قند باشد. آزمایش‌ OGTT و یا FPGT روزی دیگر، انجام می‌پذیرند تا مرض قند مورد تشخیص قرار گیرد.