غده تیروئید پروانه‌ای شکل بوده و در قسمت عرضی حنجره در جلوی گلو قرار دارد. این غده جزء بزرگ‌ترین غدد اندوکرین بوده که خود از دو لوب تشکیل شده است، البته در قسمت مرکزی دارای بخشی به نام لوب هرمی بوده که سبب اتصال دو لوب تیروئیدی به یکدیگر می‌گردد.
واحدهای تشکیل دهنده غده تیروئید، آسینوس یا فولیکول بوده که در قسمت مرکزی آن پروتئین‌های کلوئیدی وجود دارد که خود به‌عنوان انباری به‌منظور ذخیره هورمون تیروئید می‌باشد و دارای چهار عملکرد اصلی می‌باشند: جذب و انتقال ید، ساخت و ترشح تیروگلوبین، اتصال ید به تیروگلوبین به‌منظور ساخت هورمون‌های تیروئیدی و ترشح هورمون تیروئید به دستگاه گردش خون، این غده در متابولیسم بافت‌ها نیز نقش دارد.
تخصص ما در کلینیک تخصصی تیروئید دکتر منشادی، تشخیص تمامی مشکلات تیروئید بوده و می‌توانیم بهترین برنامه درمانی را برای شما تهیه کنیم. ما قادر به تشخیص هر کدام از علائم بیماری تیروئید بوده و می‌توانیم به شما کمک کنیم که این علائم را از بین ببرید. ما به درمان بیمارانمان اهمیت داده و برای درمان بیماری آن‌ها نهایت تلاش خود را به کار می‌گیریم، همچنین اگر بیماری تیروئیدتان تشخیص داده شده و برای درمان آن دارو مصرف می‌کنید، می‌توانیم به شما در مدیریت مصرف داروهایتان کمک کنیم.
هورمون‌های تیروئید
دو هورمون اصلی که تیروئید تولید و آزاد می‌کند، T3 (تری‌یدوتیرونین) و T4 (تیروکسین) هستند. یک تیروئید نرمال ۸۰%، T4 و حدود ۲۰%، T3 تولید می‌کند؛ اگرچه، از بین این دو T3 قوی‌تر است.
تیروئید کمی هم کالسیتونین تولید می‌کند که به کنترل سطح کلسیم خون کمک می‌کند.
علائم اختلالات تیروئید
- کاهش یا افزایش وزن: تغییر وزن می‌تواند از علائم تیروئید و نشانه‌ای از غیرطبیعی بودن عملکرد غده تیروئید باشد. پایین بودن سطح هورمون‌های تیروئید (هایپوتیروئیدیسم) می‌تواند باعث افزایش وزن شود، در حالیکه تولید بیش‌ازاندازه هورمون توسط تیروئید (هایپرتیروئیدیسم) می‌تواند باعث کاهش ناگهانی وزن بدن شود. هایپوتیروئیدیسم بسیار شایع‌تر از هایپرتیروئیدیسم است.
- تغییرات ضربان قلب: هورمون‌های تولید شده در غده تیروئید تقریباً بر تمامی اندام‌های بدن، ازجمله قلب، تأثیر می‌گذارند. هایپوتیروئیدیسم باعث کندتر شدن ضربان قلب می‌شود در حالیکه هایپرتیروئیدیسم باعث می‌شود قلب تندتر بتپد. بالا رفتن سطح هورمون‌های تیروئید همچنین باعث افزایش فشارخون و تپش قلب می‌شود.
- تغییر در خلق‌وخو و انرژی: اختلالات تیروئید بر احساسات، انرژی و خلق شخص تأثیر می‌گذارند. هایپوتیروئیدیسم باعث بروز علائمی مثل افسردگی، خستگی و احساس بی‌حالی شده و هایپرتیروئیدیسم هم باعث آشفتگی خواب، کج‌خلقی، اضطراب و بی‌قراری می‌شود.
- ریزش مو: ریزش مو یکی از شایع‌ترین نشانه‌های مشکلات تیروئیدی است. بالا و پایین بودن سطح هورمون‌های تیروئید، هر دو منجر به ریزش مو می‌شوند. عموماً با رفع عارضه، موها دوباره رشد می‌کنند.
- پایین و بالا رفتن بیش‌ازحد دمای بدن: تیروئید بر تعادل دمای بدن تأثیر می‌گذارد، بنابراین، افراد مبتلا به هایپوتیروئیدیسم اغلب احساس سرما می‌کنند. در مقابل، مبتلایان به هایپرتیروئیدیسم معمولاً بیش‌ازاندازه عرق کرده و از گرما بیزارند.
بیماری‌های غده تیروئید
شایع‌ترین مشکلاتی که تیروئید را تحت تأثیر می‌دهند شامل این موارد هستند:
- کم‌کاری تیروئید (هایپوتیروئیدی)
- پرکاری تیروئید (هایپرتیروئیدی)
- بزرگی غده‌ی تیروئید (گواتر)
- توده‌های تیروئید
- سرطان تیروئید
- التهاب تیروئید (تیروئیدیت)
کم‌کاری تیروئید
وقتی غده‌ی تیروئید کمتر از حد طبیعی فعالیت کند، یا از بدو تولد ناقص شکل‌گرفته باشد، یا به‌وسیله جراحی، کل تیروئید یا قسمتی از آن برداشته شده باشد و یا ید کافی در رژیم غذایی موجود نباشد دیگر نمی‌تواند هورمون کافی تولید کند و به این حالت کم‌کاری تیروئید گفته می‌شود. کم‌کاری غده تیروئید در بین بیماری‌های غدد درون‌ریز، شایع‌ترین بیماری پس از دیابت می‌باشد. به زبان ساده، این بیماری هنگامی ایجاد می‌شود که غده تیروئید نتواند به اندازه نیاز بدن هورمون تولید کند. هورمون غده تیروئید تری یدوتیرونین (T3) و تیروکسین (T4) است. این هورمون‌ها وظیفه تنظیم مصرف انرژی، تولید گرما و تسهیل رشد در بدن را بر عهده دارند. بیماری در زنان سه برابر شایع‌تر از مردان است.
علائم کم‌کاری تیروئید معمولاً در اثر کاهش متابولیسم بدن ایجاد می‌شود و ممکن است شامل خستگی، افزایش وزن و افسردگی باشد.
علائم کم‌کاری تیروئید
- خستگی و فرسودگی
- کندی حرکات و تنبل شدن
- مشکل در تمرکز و فعالیت‌های مغزی
- افزایش وزن بدون علت مشخص
- پوست خشک خشن و خارش‌دار
- خشک شدن، خشن شدن و نازک شدن موها
- احساس سرما مخصوصاً در انتهای دست و پا
- یبوست
- گرفتگی عضلانی
- افزایش تعداد و میزان خونریزی ماهیانه
- ناباروری و یا سقط جنین
پرکاری تیروئید
وقتی تیروئید بیش‌ازاندازه فعالیت کند و هورمون زیادی تولید کند گفته می‌شود که فرد مبتلا به پرکاری تیروئید می‌باشد. پرکاری تیروئید بیماری غده‌ی تیروئید است که در آن تیروئید بیش از مقدار طبیعی، هورمون ترشح می‌کند. هورمون‌های غده‌ی تیروئید تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) هستند. در این حالت علائمی از بیماری از جمله تپش تند قلب، کاهش وزن، تعریق، عدم تحمل گرما، لرزش و بی‌قراری نمایان می‌شود. ازجمله بیماری‌هایی که موجب پرکاری تیروئید می‌شوند بیماری گریوز یا بیماری بازدو است. شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید یک بیماری خود ایمنی به نام بیماری گریوز است که در آن علیه تیروئید پادتن ساخته می‌شود که موجب می‌شود سرعت تولید هورمون افزایش یابد.
علائم پرکاری تیروئید
- عصبی شدن
- تحریک‌پذیری
- افزایش تعریق
- نازک شدن پوست
- نازک و شکننده شدن موها
- ضعف عضلانی مخصوصاً در بالای بازو و ران‌ها
- لرزش دست‌ها
- اضطراب و اختلال هراس
- بی‌خوابی
- تپش قلب
- افزایش حرکات روده
- کاهش وزن برخلاف افزایش اشتها
- کم شدن تعداد و میزان خونریزی ماهیانه
بیماری خود ایمنی تیروئید
سلول‌های دستگاه ایمنی بدن در یک فرد، گاهی و به دلایل گوناگون ممکن است نتواند برخی از مواد و اجزای بدن فرد را از مواد خارجی تشخیص دهد و ازاین‌رو نسبت به بافت‌های خودی حساس شده و بر ضد آن‌ها آنتی کور ترشح می‌کند. نتیجه‌ی حاصله را بیماری خود ایمنی یا حساسیت خودی می‌نامند.
بیشتر اختلالات تیروئید مانند پرکاری یا کم‌کاری تیروئید مربوط به بیماری‌های خود ایمنی است. در بیماری خود ایمنی شرایطی ایجاد می‌شود که بدن توانایی خود در تشخیص بین بافت‌های بدن با باکتری‌ها، ویروس‌ها و سایر عوامل بیماری‌زا را از دست می‌دهد. به همین دلیل سیستم ایمنی علیه این بافت‌ها پادتن می‌سازد و اشتباهاً به این بافت‌ها حمله می‌کند. در این بیماری‌ها پادتنی که علیه تیروئید ساخته می‌شود موجب تخریب تدریجی تیروئید می‌شود و کم‌کاری تیروئید ایجاد می‌کند و یا موجب می‌شود تا بیش‌ازحد فعال شود و پرکاری تیروئید ایجاد شود.
گواتر و توده‌های تیروئید
گواتر به معنای بزرگی غده تیروئید است. در برخی موارد، همزمان با بزرگ شدن اندازه غده، تیروئید دچار کم‌کاری و پرکاری می‌شود و البته در بسیاری موارد، این غده باوجود بزرگ شدن اندازه، هیچ‌گونه اختلال عملکرد ندارد. ممکن است این حالت در اثر بیماری هاشیموتو، گریوز، یا در اثر کمبود ید یا عدم تعادل هورمون‌های تیروئید ایجاد شود.
ممکن است در برخی موارد توده‌های نرم یا سفت، برجستگی، کیست و یا تومور سرطانی ایجاد شود.
درصد کمی از برجستگی‌ها و توده‌های تیروئیدی ممکن است سرطانی باشند. سرطان تیروئید نادر است ولی میزان آن رو به افزایش است.
التهاب تیروئید
التهاب غده تیروئید یا تیروئیدیت را می‌توان به سه گروه حاد، تحت حاد و مزمن تقسیم‌بندی کرد. هرچند التهاب تیروئید ممکن است نهایتاً منجر به کم‌کاری بالینی تیروئید شود، اما تظاهرات اولیه بیماری اغلب ناشی از آزاد شدن حاد T4 و T3 (هورمون‌های تیروئید) و شبیه به پرکاری تیروئید است. ممکن است غده‌ی تیروئید در اثر تأثیر باکتری‌ها یا ویروس‌ها ملتهب شود و تیروئیدیت ایجاد شود.
تشخیص اختلالات تیروئید
علاوه بر بررسی کامل تاریخچه پزشکی بیمار و انجام معاینه فیزیک، از برخی تست‌های تخصصی نیز برای تشخیص اختلالات تیروئید استفاده می‌شود که عبارت‌اند از:
- آزمایش‌های خون که عموماً برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تیروئید و TSH انجام می‌شوند. پزشک همچنین برخی آزمایش‌های خون که برای شناسایی آنتی‌بادی‌های ضدتیروئیدی انجام می‌شوند، مثل اندازه‌گیری تیترهای آنتی‌بادی‌های آنتی‌تیروگلوبین، آنتی‌تیروپروکسیداز یا گیرنده‌های TSH را نیز تجویز می‌کنند.
- تست‌های تصویربرداری زمانی انجام می‌شوند که تیروئید بزرگ شده یا ندول‌های تیروئیدی مشاهده شوند. اولتراسوند یکنواختی بافت درونی غده را نشان داده و اغلب می‌تواند وجود کیست یا کلسیفیکاسیون را مشخص سازد. البته در آزمایش اولتراسوند، فرایندهای بدخیم از نوع خوش‌خیم قابل‌تشخیص نیستند.
- اسکن تیروئید با استفاده از ید رادیواکتیو، اغلب برای ارزیابی عملکرد ندول‌های تیروئید انجام می‌شود. تیروئید تنهایی جایی در بدن است که ید مصرف می‌کند، بنابراین هنگامی‌که بیمار ید رادیواکتیو می‌خورد، غده تیروئید او آن را جذب می‌کند و عموماً مصرف ید رادیواکتیو توسط بافت تیروئید نرمال یک تست تصویربرداری قابل مشاهده است. مناطق یا ندول‌هایی که هورمون بیش‌ازاندازه تولید می‌کنند (و به آن‌ها بیش‌فعال گفته می‌شود) افزایش مصرف ید را نشان خواهند داد. به این‌ها ندول‌ها یا مناطق گرم گفته می‌شود. در مقابل، ندول‌های سرد مناطقی هستند که ید کمی مصرف می‌کنند. ندول‌های سرد هورمون اضافی تولید نکرده و گاهی اوقات می‌توانند نشانه سرطان باشند.
- بافت‌برداری سوزنی (آسپیراسیون) و بیوپسی تکنیک‌های هستند که در آن نمونه‌ای از سلول‌ها یا بافت غده تیروئید جهت بررسی و تشخیص توسط یک پاتولوژیست برداشته می‌شود. پاتولوژیست پزشکی است که برای تشخیص عارضه‌ها با توجه به نمونه‌های بافتی آموزش دیده است. در بافت‌برداری سوزنی از یک سوزن باریک برای برداشتن نمونه‌ای از سلول‌های تیروئید استفاده می‌شود. آزمایش تیروئید را در مطب پزشک هم می‌توان انجام داد. گاهی اوقات، برای هدایت بافت‌برداری سوزنی از تصاویر زنده اولتراسوند استفاده می‌شود. بیوپسی هم نمونه‌برداری از یک بافت به طریقه جراحی است.
درمان بیماری‌های تیروئیدی
درمان بیماری‌های تیروئیدی بستگی به نوع بیماری و شدت آن دارد. درمان دارویی در درمان بسیاری از بیماران نقش مهمی دارند. در کم‌کاری تیروئید بسته به علت آن، ممکن است هورمون تیروئید به‌صورت دارو تجویز شود. در پرکاری تیروئید از روش‌های مختلفی میزان هورمون زیادتر، کاهش داده می‌شود. درمان‌هایی برای التهاب تیروئید و بیماری‌های خود ایمنی وجود دارند.
رژیم غذایی فقیر از مواد مغذی، به خصوص ید و سلنیوم (عناصر معدنی کمیابی که برای عملکرد تیروئید بسیار مهم می‌باشند)، خطر ابتلا به اختلالات تیروئید را افزایش می‌دهد. غده تیروئید برای تولید مقادیر کافی هورمون‌های تیروئیدی به عناصر سلنیوم و ید نیازمند است. اگر شما به کم‌کاری تیروئید مبتلا شده باشید، ممکن است وحشت کرده و بسیار ناراحت شوید. ولی شما می‌توانید در طول زندگی خود با ان کنار بیاید. اما نیاز است که شما رژیم غذایی و شیوه زندگی خود را به طور کامل تغییر دهید. برای جلوگیری از عود علائم کم‌کاری تیروئید، باید یک برنامه رژیم کم کاری تیروئید آگاهانه و مداوم برای مصرف مواد غذایی روزمره خود داشته باشید. باید از موادی که می‌توانند علائم شمارا شعله ور سازند و فعالیت‌های روزانه شمارا با اختلال روبه رو کنند، دوری نمایید. اگر شما با عزمی راسخ به برنامه رژیم غذایی کم کاری تیروئید خود پایبند باشید، هیچ گونه نگرانی در مورد عود علائم نخواهید داشت.
برای درمان سرطان تیروئید معمولاً جراحی به کار می‌رود. همچنین جراحی در درمان برخی از موارد گواتر یا بزرگ شدن تیروئید، توده‌های تیروئیدی و در موارد نادری از پرکاری تیروئید به کار می‌رود.
عوارض جبران ناپذیر بیماری‌های تیروئیدی
به علت آن که علایم و نشانه های کم کاری مادرزادی تیروئید دراوایل دوران شیرخوارگی، به علت غیر اختصاصی بودن علایم با تاخیر بروز می کند، شناسایی و درمان آن هم به طور معمول دیرتر انجام می شود که تاخیر در درمان بیماری با عوارض جبران ناپذیر مغزی به ویژه کاهش شدید ضریب هوشی در مبتلایان همراه است.
غربالگری کم کاری تیروئید، ایمن، موثر و سودمند و درمان آن به راحتی امکان پذیر است و به اقدام‌های بیمارستانی و هزینه زیاد نیاز ندارد.
مهمترین عوارض بیماری‌های غده تیروئید
از مهمترین تاثیرات سوء اختلالات غده تیروئید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خشکی چشم
- احساس ناراحتی در دید
- زل‌زدگی و بیرون‌زدگی چشم
- در موارد پیشرفته انحراف چشم و درنهایت کوری براثر فشار به عصب بینایی
چشم‌انداز اختلالات تیروئید
در اکثر موارد، اختلالات تیروئید از طریق درمان‌های دارویی به‌خوبی قابل کنترل بوده و تهدید جانی محسوب نمی‌شوند. البته برخی عارضه‌ها نیازمند جراحی هستند. برای اکثر مبتلایان به سرطان تیروئید نیز چشم‌انداز خوبی تصور می‌شود، هرچند که وضعیت بیمارانی که سرطان تیروئید در سراسر بدنشان گسترش یافته چندان قابل پیش‌بینی نیست.
