غده تیروئید غده کوچکی در گردن نزدیک تارهای صوتی است، یکی از غده های بدن است که هورمونهایی را برای تنظیم عملکرد بدن تولید می کند. کار تنظیم عملکرد تیرویید با هورمونی به نام تی اس اچ انجام می گیرد تی اس اچ هورمون تحریک کننده تیرویید است که توسط غده هیپوفیز در مغز آزاد می شود. بعد از اینکه تیرویید توسط تی اس اچ رهاسازی شده از هیپوفیز تحریک شد، هورمونهای تنظیم کننده سوخت و ساز بدن را تولید می کند سوخت و ساز فرایندی است که طی آن بدن غذا را به انرژی تبدیل می کند. تیرویید تقریبا روی تمامی ارگانهای بدن شامل مغز، قلب و سیستم گوارشی اثر می گذارد. بیماری تیرویید زمانی اتفاق می افتد که سطح هورمون های ترشح شده توسط تیرویید در تعامل با هیپوفیز از حالت تعادل خارج می شود.
هیپوتیروئیدیسیم یا کم کاری تیروئید
هیپوتیروئیدیسیم یا کم کاری تیرویید یعنی غده نمی تواند به میزان کافی هورمون تولید کند که باعث می شود بدن تنبل شود و حوصله و تمرکز کاهش یابد.
علایم کم کاری تیرویید
- افسردگی و خستگی
- کمبود انرژی
- یبوست
- کم حافظگی
- افزایش وزن
- خشکی پوست، ناخن و مو
- احساس سرما خوردگی
- بهم خوردن قاعدگی
- کم کاری می تواند با افزایش کلسترول و لخته خون باعث سکته قلبی شود.
علل کم کاری تیروئید
- التهاب تیروئید هاشیموتو: یکی از علل شایع کم کاری تیروئید می باشد. یک بیماری خودایمنی می باشد که بدن به غده تیروئید به عنوان یک بافت خارجی حمله می کند و موجب التهاب غده تیروئید می شود. هاشیموتو بیماری ارثی می باشد و با بیماری های خودایمنی دیگری مانند دیابت نوع یک و بیماری سلیاک همراه می باشد. این بیماری در زنان ۵ تا ۱۰ برابر مردان می باشد. شروع این بیماری در سنین جوانی می باشد. داروی هورمونی تیروئید می تواند جایگزین هورمون های تیروئید قبل از التهاب شود و به این وسیله می توان علائم ناشی از کمبود هورمون های تیروئید را کاهش داد.
- التهاب تیروئید پس از زایمان: التهاب غده تیروئید که در اولین سال بعد از زایمان، در سقط جنین غیرعمدی و یا سقط جنین عمدی رخ می دهد، تیروئیدیت پس از زایمان نام دارد. حدود ۷ درصد زنان دچار این بیماری می شوند.
- التهاب تیروئید حاد: این بیماری در بیمارانی که دارای سیستم ایمنی ضعیفی هستند، وجود دارد. غالبا توسط عفونت باکتریایی رخ می دهد و سپس موجب ورم غده تیروئید می گردد. درمان شامل مصرف آنتی بیوتیک و در موارد خاص، جراحی و برداشتن غده تیروئید می باشد.
- التهاب تیروئید خاموش: زنان بیشتر مبتلا به این بیماری هستند. این بیماری به خودی خود در عرض یک سال از بین می رود. درمان شامل داروهای بتابلوکر می باشد.
- مقاومت نسبت به هورمون های تیروئید: یک بیماری نادر است که در آن میزان هورمون های تیروئید زیاد است، اما میزان TSH مترشحه از هیپوفیز کم است.
انواع کم کاری غده تیروئید
سه نوع کم کاری تیروئید شناسایی شده است:
شایعترین آن زمانی است که غده تیروئید نمی‌تواند هورمون T4 را به اندازه کافی بسازد.
نوع دیگر از کم کاری تیروئید زمانی به وجود می‌آید که غده هیپوفیز به میزان کافی هورمون محرک تیروئید (TSH) را تولید نکند. (غده تیروئید تحت تاثیر هورمون TSH می‌باشد). که به آن کم کاری تیروئید هیپوفیزی گفته می‌شود. هر بیماری تخریب کننده غده هیپوفیز می‌تواند باعث آسیب رسیدن به سلولهایی شود که هورمون تحریک کننده تیروئید ترشح می‌کنند. این هورمون، تیروئید را تحریک به تولید میزان طبیعی هورمون تیروئید می‌کند. این یک علت بسیار نادر هیپوتیروئیدی است.
نوع دیگری از کم کاری تیروئید به علت نداشتن عملکرد صحیح هیپوتالاموس به وجود می‌آید. (هیپوتالاموس ، قسمتی از مغز به حساب می‌آید که عملکرد غدد کل بدن را کنترل می‌کند).
برخی اوقات کم کاری تیروئید به علت مصرف بعضی داروها به وجود می‌آید. ولی باید توجه داشت که از هر ده هزار نفر تنها دو نفر دچار واکنشی نسبت به دارو می‌شوند. در ضمن چنین حالتی به ندرت باعث کم کاری تیروئید به صورت حاد می‌شود.
پرکاری تیروئید
اگر فعالیت غده تیروئید زیاد شود و یا تنظیم کننده های غده تیروئید (مثل هیپوفیز)، به این غده فشار بیاورند و باعث تولید زیاد هورمون شوند، پرکاری تیروئید واقع می شود.
علل پرکاری تیروئید
بیماری گریوز: گریوز یک بیماری مربوط به سیستم ایمنی می باشد که باعث افزایش تولید هورمون های تیروئید می شود (تصویر روبرو). این بیماری در زنان و قبل از ۴۰ سالگی شایع تر می باشد. درمان ها شامل ید رادیواکتیو، بتا بلوکرها، داروهای ضدتیروئید و جراحی می باشد.
گواتر سمی ندولر: غده تیروئید دارای توده های زیادی (ندول) می شود و باعث افزایش تولید هورمون های تیروئید می گردد.
گره سمی (ندول داغ): این ندول ها به طور خودکار عمل می کنند و توانایی تنظیم شدن توسط TSH را از دست می دهند و غالبا مقدار زیادی هورمون تیروئید را تولید می کنند. درمان شامل ید رادیواکتیو می باشد.
مصرف زیاد ید: ید برای عملکرد هورمون های تیروئید لازم است. هنگامی که ید زیادی را مصرف کنید، باعث افزایش تولید هورمون تیروئید می شود و سپس باعث کاهش تولید هورمون توسط سد کردن اتصال ید به هورمون های تیروئید می شود.
هاشی توکسیکوز: پرکاری تیروئید گذرا ناشی از التهاب همراه با تیروئیدیت هاشیموتو که فولیکول های تیروئید را مختل می کند و موجب افزایش هورمون های تیروئید می شود.
برخی داروها، مانند خوردن هورمون تیروئید
علائم پرکاری تیروئید
- تعریق بیش از حد
- عدم تحمل گرما
- افزایش حرکات روده
- لرزش
- عصبی بودن
- افزایش ضربان قلب
- کاهش وزن
- خستگی
- کاهش تمرکز ذهنی
- قاعدگی نامنظم و کم
- پوست گرم و مرطوب
- زیادی اشتها
- کم پشت شدن مو
- افزایش فعالیت
- اسهال
درمان بیماریهای تیروئیدی
درمان بیماریهای تیروئیدی بستگی به نوع بیماری و شدت آن دارد. درمان دارویی در درمان بسیاری از بیماران نقش مهمی‌دارند. در کم کاری تیروئید بسته به علت آن ممکن است هورمون تیروئید به صورت دارو تجویز شود. در پرکاری تیروئید از روشهای مختلفی میزان هورمون زیادی کاهش داده می‌شود. درمانهایی برای التهاب تیروئید و بیماریهای خود ایمنی وجود دارند. برای درمان سرطان تیروئید معمولا جراحی به کار می‌رود. همچنین جراحی در درمان برخی از موارد گواتر یا بزرگ شدن تیروئید، توده های تیروئیدی و در موارد نادری از پرکاری تیروئید به کار می‌رود.
درمان پر کاری تیروئید
هدف از درمان طبیعی کردن سطح هورمون های تیروئید است. در بیمارانی که علت پر کاری تیروئید مصرف زیاد هورمون باشد باید دوز دارو تنظیم شود. در کسانی که علت بیماری التهاب تیروئید باشد چون بیماری خود محدود شونده است نیاز به درمان اضافه ندارد. در مواردی که علت پرکاری تیروئید بیماری گریوز یا گواتر مولتی ندولر یا گواتر گره ای منفرد سمی باشد درمان شامل یکی از موارد زیر می باشد:
۱٫ داروهای ضد تیروئید خوراکی که شامل متی مازول که برای بیماران با بیماری گریوز به مدت طولانی و برای علل دیگر پرکاری تیروئید به مدت کوتاه مورد استفاده قرار می گیرد . با مقدار مناسب دارو کنترل پرکاری تیروئید در عرض چند هفته میسر است. این داروها عوارض جانبی نیز دارند از جمله بثورات پوستی، خارش، تب و بندرت التهاب کبد یا کاهش گلبول‌های سفید خون.
بیماران باید جهت شناخت این عوارض آموزش داده شوند و اگر دچار زردی پوست و کهیر یا خارش شدید، تب بالا یا گلو درد شدید شدند، باید داروها را قطع نموده به پزشک خود مراجعه کنند.
با قطع داروی ضد تیروئید احتمال برگشت پر کاری تیروئید وجود دارد.
۲٫ ید رادیو اکتیو باعث از کار افتادن گواتر یا کوچک شدن گره های سمی که تولید کننده هورمون تیروئید می باشند، می گردد. این درمان بدون خطر است و در بالغین با پر کاری تیروئید بطور گسترده استفاده می شود. اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلولهای تیروئید می شود، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است، اشعه تولید شده توسط این مقدار ید باعث تخریب سلولهای تیروئید می‌شود، ولی به علت آنکه غلظت آن در تیروئید بیش از نقاط دیگر است اشعه به سایر نقاط بدن آسیب نمی‌رساند. ید رادیو اکتیو بطور خوراکی به بیمار سر پایی تجویز می‌شود. با اینکه مقدار زیادی از فعالیت ماده رادیو اکتیو ظرف مدت چند روز از بدن خارج می شود، اثرات آن روی غده تیروئید ممکن است ظرف یک تا سه ماه طول بکشد. عارضه جانبی این درمان کم کاری تیروئید است. مدارکی وجود ندارد که این درمان باعث ایجاد سرطان در تیروئید یا دیگر قسمتهای بدن شود. در زنان ایجاد نازائی نمی‌کند. امروزه در بسیاری از مراکز دنیا تجویز ید رادیو اکتیو برای درمان پرکاری تیروئید در نوجوانان نیز استفاده می شود.
۳٫ جراحی تیروئید یک درمان دائمی دیگر بر ای پرکاری تیروئید است. امروزه این درمان کمتر توصیه می شود زیرا نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد و ایجاد مشکلات پس از جراحی از جمله ایجاد بدشکلی در گردن می‌شود. به علاوه در موارد نادری ممکن است باعث صدمه به ساختمانهای نزدیک به تیروئید در گردن شود. عارضه دیگر کم کاری تیروئید است که این عارضه براحتی با قرص لووتیروکسین که عارضه جانبی ندارد برای تمام عمر قابل کنترل است.
۴٫ داروهایی مانند پروپرانول برای تسکین علائم پرکاری تیروئید به کار می رود تا سایر درمانها اثر خود را بگذارند.
درمان کم کاری تیروئید
بیشتر پزشکان لووتیروکسین سدیم را برای درمان این بیماری تجویز می‌کنند که به صورت قرص با یک درمان تک دوز روزانه داده می‌شود که بسته به میزان TSH تجویز می‌شود. به طور مثال در بیمارانی که عملکرد تیروئید تقریبا صفر است روزانه ۱۰۰ تا ۱۵۰ میکروگرم یا در بیمارانی که زیر ۶۰ سال دارند و نشانه‌های بیماری قلبی در آنها دیده می‌شود دوز لووتیروکسین ۵۰ تا ۱۰۰ میکروگرم است. هدف نهایی این درمان رسیدن به حد نرمال TSH است که اگر ۲ یا ۳ سال طبیعی بود و تغییری نکرد نیازی به ادامه درمان نیست. هورمون تیروئید در بدن بسیار کند عمل می‌کند و بنابراین چند ماه پس از شروع درمان طول می‌کشد تا درعلایم بهبودی مشاهده شود. از آنجا که بسیاری از موارد هیپوتیروئیدی ، دائمی و اغلب پیشرونده هستند ضروری است که درمان این وضعیت در طول زندگی فرد ادامه پیدا کند و درمان دارویی در کم کاری تیروئید هیچ گاه قطع نمی‌شود. اندازه گیری دوره‌ای سطح TSH و وضعیت بالینی برای اطمینان از اینکه دوز مناسب تجویز شده است ضروری است چرا که ممکن است نیاز به تعدیل دوزهای درمانی در زمانهای مختلف وجود داشته باشد.
