توصیه های غذایی در دیابت

آشنایی با دیابت نوع ۱

دیابت نوع ۱ یک بیماری ناشی از کمبود انسولین در کودکان میباشد و  برای درمان لازم است به فرد انسولین تزریق شود.انسولین باعث میشود بدن کودک از غذاهای مصرف شده استفاده کند و او مانند سایر افراد هم سن خود، به طور طبیعی رشد کند . ابتلا به دیابت نباید دلیلی بر جدا کردن کودک از جمع خانواده ,مدرسه ,دوستان و غیره شود. افراد دیابتی میتوانند مانند دیگران به زندگی عادی خود ادامه دهند .به این منظور لازم است خانواده رفتار مناسبی  با او داشته باشند و بدانند که با داشتن مراقبت صحیح ،کودک میتواند مانند دیگران زندگی کند.

از نظر غذا  خوردن نباید تفاوت زیادی  بین او و دیگر افراد خانواده وجود داشته باشد. برای کودک دیابتی  مصرف غذاهای معمولی و سالم توصیه میشود. طبخ جداگانه غذا برای فرد دیابتی کار درستی نیست بلکه غذای خانواده باید سالم و مغذی باشد و همه از آن به راحتی استفاده کنند.

اغلب افراد اطلاعات کافی در مورد دیابت نوع ۱ ندارند و ممکن است آنرا  با دیابت نوع ۲ (معمولا در بزرگسالان ایجاد میشود) مقایسه کنند.افراد دیابتی نوع ۲ عموما قرص استفاده میکنند و شاید همراه با آن داروهای گیاهی پایین آورنده قند خون نیز مصرف کنند ،ولی در دیابت کودکان تنها تزریق انسولین و مصرف غذاهای معمولی و مناسب برای رشد کودک لازم است .بنابراین مراقب باشید تا اطلاعات نادرست  دیگران باعث ایجاد مشکلات برای فرزند شما نشود.

همچنین خانواده نباید کودک دیابتی را مانند  یک بیمار تحت مراقبت شدید قرار دهند و باعث جدایی و منزوی شدن کودک در جمع خانواده ، فامیل و دوستان شوند.داشتن نشاط و شادابی در زندگی عادی لازمه سالم بودن کودک دیابتی است.

دیابت و تغذیه

شاید پس از اطلاع خانواده از دیابت کودک،اولین چیزی که در مورد غذا خوردن به ذهن آنها می رسد،این است که بعد از این فرزند آنها نمی تواند به هیچ عنوان از مواد قندی و شیرینی جات و مواد نشاسته ای استفاده کند، این موضوع باعث ناراحتی زیاد خانواده و کودک میشود و حتی ممکن است بلافاصله مصرف این غذاها در خانواده و یا برای فرد ممنوع شود در صورتیکه استفاده از موادغذایی قنددار برای دیابتی ها ممنوع نیست ولی مقدار مصرف آنها مهم است که باید به آن توجه شود. . برای اصلاح این رفتارهای نادرست لازم است در ابتدا همه مواد غذایی که در اطراف ما وجود دارد و همچنین  اثر آنها بر قند خون  شناخته شوند .

غذاها انواع مختلفی دارند که بر حسب شباهتشان آنها را به ۶ دسته تقسیم میکنند ،در بین آنها ۳ دسته دارای مواد قندی و نشاسته ای (کربوهیدرات) بوده و ۳ دسته دیگر مواد قندی نشاسته ای(کربوهیدرات) ندارند یا بسیار کم دارند.

کربوهیدرات چیست؟ به مواد قندی یا نشاسته ای موجود در غذا کربوهیدرات میگویند.بدن ما به کربوهیدرات نیاز دارد و باید روزانه به مقدار لازم دریافت شود.۱۵ دقیقه بعد از مصرف کربوهیدراتها ، آنها به شکل قند وارد خون میشوند.

 شناخت انواع گروههای غذایی از نظر داشتن کربوهیدرات

 ۱- مواد نشاسته ای یا  غلات

موادی مانند گندم , برنج ، جو و ذرت  و محصولاتی که از آنها به دست می آید (مانند انواع نانها ,ماکارونی ها,رشته فرنگی ,رشته آشی ,انواع آردگندم ,برنج,آرد برنج ,جو بلغور،جو پرک و غیره ) دارای کربوهیدرات به شکل نشاسته هستند.اگر این مواد در هر وعده غذایی به مقدار زیاد استفاده شوند  باعث افزایش قند خون میشوند.

نکات مهم در استفاده از مواد نشاسته ای

• نان مناسب و سالم برای همه خانواده ها و افراد دیابتی ،انواع سبوس دار و تهیه شده از آرد تیره است (مانند نان سنگک،نان ماشینی معمولی و انواع نانهای معمولی که سبوس بیشتری دارد )،هر چه رنگ آرد سفید تر باشد و نان حجیم تر باشد مقدار نشاسته آن بیشتر است و باید در حد کم مصرف شود مانند نانهای فانتزی ،نانهای بربری و تافتون که ضخامت داشته باشند  و یا نانهای  پیتزا و پیراشکی که از آرد سفید تهیه میشود.
• استفاده از  نان رژیمی و یا نان جو برای کودکان دیابتی توصیه نمیشود.(نانهای سنتی تهیه شده از جو برای کودکان طعم خوبی ندارد و سفت است و اغلب نانهای صنعتی تهیه شده از جو  ، شکر و آرد گندم دارد)
• نان سوخاری و کاملا برشته برخلاف تصور عموم مناسب نیست زیرا به علت حرارت دیدن و برشته شدن نشاسته آن سریعتر به قند تبدیل میشود. قسمتهای خیلی برشته و تقریبا سوخته شده نیز مواد سمی برای بدن دارد بنابراین نان قندی شده و خیلی برشته توصیه نمیشود.
• برنج سفید دارای قند به صورت نشاسته است و در صورتیکه زیاد مصرف شود باعث افزایش قند میشود .انواع برنج قهوه ای یا رژیمی به علت داشتن سبوس برنج  بهتر از برنج سفید است ولی چون هنوز برای همه افراد و به صورت معمول استفاده نمیشود برای کودکان دیابتی نیز توصیه نمیشود.در هر صورت بهتر است در هنگام مصرف برنج (آبکش یا کته) به مقدار مصرف توجه شود و همراه با آن نیز از انواع خورشها و سبزیجات  به صورت سالاد استفاده شود و یا پلو مخلوط مصرف شود .
• در تهیه غذا هایی مانند سوپ و آش بهتر است از یک نوع ماده نشاسته ای استفاده شود (مثلا رشته فرنگی یا جو پرک یا بلغور گندم )و البته  مقدار آن نباید زیاد نباشد.

۲-     گروه میوه ها

انواع مختلف میوه ها ی تازه,خشکبار و آبمیوه ها دارای قند میباشند ولی به علت داشتن ویتامین ها و سایر مواد مغذی که برای رشد کودکان لازم است مصرف آنها توصیه میشود.

• برای کودکان ۲ تا ۳ عدد میوه در یک روز توصیه میشود که بهتر است در هر میان وعده یک عدد(به اندازه یک سیب متوسط) استفاده شود ،خوردن مقدار زیاد میوه در یک وعده باعث افزایش قند خون میشود.
• افراد دیابتی از همه انواع میوه ها میتوانند استفاده کنند و خوردن هیچ میوه ای ممنوع نیست .مهم این است که در هنگام خرید میوه ، خانواده دقت کنند تا از انواع معمولی آن انتخاب کنند مثلا به جای انگور زرد که شیرینی و قند آن بیشتر است از انگور قرمز یا سبزکه مزه ملایم تری دارد تهیه کنند .  و یا اینکه در فصل تابستان از میوه های معمولی استفاده شود مانند هلو ،شلیل ،گیلاس،توت فرنگی و میوه های مشابه . و از خرید میوه های بسیار شیرین و آبدار مانند خربزه ،طالبی شیرین،هندوانه در هر روز خودداری کنند (هفته ای یکبار خریداری شود.)
• مزه میوه ها نشان دهنده مقدار قند آنهاست،هرچه میوه شیرین تر و رسیده تر باشد قند آن بیشتر است.
• خشکبار مانند خرمای خشک،کشمش، برگه زردآلو ، توت خشک ، لواشک ، آلو خشک و غیره دارای قند هستند و به علت اینکه وزن آنها کمتر شده (آب آنها خشک شده است) باید در حجم کمتر مصرف شوند.
• انواع آبمیوه های صنعتی مانند ساندیس،رانی ،نکتار و غیره به علت نداشتن ویتامین برای هیچ کس مناسب نیست و توصیه نمیشود.
• در صورت تهیه آبمیوه طبیعی در منزل نیز باید توجه شود که بیشترین قند در آبمیوه وجود دارد و تفاله های میوه (فیبر انها) قند کمتری دارد ،در صورتیکه فقط از آب آنها استفاده شود قند سریعتر بالا میرود(مانند آب پرتقال،آب لیموشیرین،آب انار  و غیره).بنابراین تمام میوه به صورت کامل باید مصرف شود.

۳ – گروه شیرو ماست

این دو ماده غذایی و موادی که از آنها بدست میاید قندی به نام لاکتوز دارد که شیرین مزه نیست ولی در بدن به قند تبدیل میشود. مصرف روزانه شیر و ماست  به دلیل تامین کلسیم و پروتئین بدن لازم و ضروری است.

• برای کودکان کوچکتر روزانه ۱ تا ۲ لیوان و برای افراد بزرگتر روزانه ۲ تا ۳ لیوان شیر یا ماست لازم است مصرف شود .برای جلوگیری از افزایش قند خون بهتر است این مواد (خصوصا شیر)در حجم زیاد و به یکباره مصرف نشود. و یا اینکه در هنگام بالا بودن قند خون و با وجود تشنگی  شیر مصرف نشود .و بهتر است آب مصرف شود.
•  قند ماست کمتر از شیر است .و در صورت ماندن و ترش شدن قندآن کمتر از ماست تازه است .توصیه میشود اقلامی مانند دوغ از این قبیل ماستها و به صورت خانگی تهیه شود. انواع دوغ آماده نیز دارای مقداری قند است و در هنگام بالا بودن قند خون مصرف مقدار زیاد آن توصیه نمی شود.

گروههای غذایی کم کربوهیدرات  یا بدون کربوهیدرات

۱-     گروه سبزیها

سبزیهای برگ سبز (مانند کاهو,اسفناج ,جعفری,سبزی خوردن وغیره ) همچنین صیفی جات (مانند گوجه فرنگی,خیار,کدو,بادمجان,کرفس,انواع کلم,پیاز ,سیر وغیره )به مقدار بسیارکم کربوهیدرات یا  قند و نشاسته دارند .

• سبزیجات منبع با ارزش ویتامینها هستند لازم است در هر وعده با توجه به عادات غذایی خانواده به صورت خام مانند سالاد و یا پخته شده در غذاها استفاده شوند.
• در بین سبزیجات  اقلامی مانند هویج  ، سیب زمینی  و چغندر قند دارای کربوهیدرات به شکل نشاسته یا قند است و لازم است به مقدار کمتر مصرف شوند.این سبزیجات در صورتیکه پخته شده باشند نشاسته و قند انها جذب میشود و باعث افزایش قند خون میشود  . مثلا مصرف هویج خام تاثیر زیادی در افزایش قند خون ندارد  . ولی انواع پخته یا اب هویج در صورتیکه زیاد مصرف شود میتواند باعث بالا رفتن قند خون شود.
• در صورتیکه درتهیه غذاها به جای مواد نشاسته ای از سبزیجات به مقدار بیشتر استفاده شود افزایش قند خون پس از غذا کمتر ایجاد میشود ( مانند  استفاده از سبزی به جای سیب زمینی در تهیه انواع کتلت و کوکو، استفاده از گوجه فرنگی،فلفل دلمه ،کلم برگ خرد شده به جای سیب زمینی و رشته فرنگی در تهیه سوپها و مواد ماکارونی )
• سبزیجات موادی به نام فیبر دارند که باعث میشود قند و نشاسته غذاها دیرتر جذب شود و افزایش قند خون بلافاصله بعد از مصرف غذا ایجاد نشود.

۲-     گروه گوشتها و مواد پروتئینی

انواع مختلف گوشتها (مانند مرغ , ماهی ,گوشت گوسفند ,گوساله و غیره) ،گوشتهای احشایی (مانندجگر,دل ،قلوه ) ، تخم مرغ ، پنیر و کشک  در این گروه قرار دارند و هیچ گونه کربوهیدراتی ندارند.

• این مواد تأمین کننده پروتئین و آهن بدن هستند و لازم است روزانه مصرف شوند.
• بهتر است برای حفظ سلامتی افراد خانواده و فرد دیابتی از گوشتهای کم چرب استفاده شود.
• تخم مرغ منبع باارزش پروتئین برای کودکان است و مصرف آن ۳ تا ۴ عدد در هفته توصیه میشود. بر خلاف تصور عموم زرده تخم مرغ قند ندارد و میتوند مصرف شود ولی به علت داشتن کلسترول مصرف مقدار زیاد آن توصیه نمیشود .سفیده تخم مرغ منبع با ارزش پروتئینی است و چربی ندارد و حتی بعضی مواقع به جای گوشت میتوان از آن استفاده کرد.
• مصرف تخم مرغ آبپز و یا املت که دارای سبزیجات است (گوجه فرنگی،پیاز) بهتر از نیمرو ی روغن دار است.
• حبوبات (مانند عدس,ماش,لپه,لوبیاها ,نخود وغیره) به علت داشتن پروتئین در این گروه قرار دارد ولی مانند گوشتها بدون کربوهیدرات نیست بلکه مقداری نشاسته دارد ولی نشاسته آنها به مراتب کمتر از نان ، برنج و سیب زمینی است.توصیه میشود در پخت غذاها از انها استفاده شود (مانند ماش پلو ،عدسی،خوراک لوبیا و یا استفاده از حبوبات بیشتر به جای سیب زمینی در آبگوشت).

• در کودکان کوچکتر به علت حساس بودن آنها  از حبوبات سبکتر مانند ماش یا عدس یا لپه  به جای نخود و لوبیا استفاده شود.
• به علت نفاخ بودن حبوبات لازم است ابتدا به مدت یک روز خیسانده شده ،آب آن دور ریخته شده و سپس استفاده شود.

 گروه چربیها و روغن ها

انواع روغنهای مایع و گیاهی (مانند آفتابگردان , سویا , زیتون،کانولا یا کلزا , ذرت و غیره) ,روغنهای جامد و یا حیوانی (مانند روغن نباتی ،دنبه ،روغن زرد ،کره و غیره)و اقلامی مانند خامه وسس مایونز  بدون کربوهیدرات هستند.

• برای حفظ سلامتی خانواده و فرد دیابتی بهتر است مصرف روزانه روغنها و چربیها در غذا به اندازه و تقریبا کم باشد و از غذاهای سرخ کرده و چرب کمتر استفاده شود .
• مصرف روغنهای گیاهی بهتر از روغنهای حیوانی است .مصرف بیشتر روغنهای حیوانی و جامد باعث افزایش چربی خون و  ایجاد بیماریهای قلبی در بزرگسالی میشود.
•  دانه های روغنی (مانندگردو , بادام , پسته ،کنجد , تخمه آفتابگردان , تخمه کدو وسایر مغزها )از بهترین  روغنها هستند و منابع خوب مواد معدنی،فیبر و پروتئین محسوب میشوند .این مواد کربوهیدرات بسیار کمی دارند ولی به راحتی میتوان آنها را هر روز به عنوان میان وعده استفاده کرد.

• برای اطمینان از کهنه نبودن مغزها و نداشتن مواد رنگی و نمک زیاد بهتر است این مواد به صورت خام از بازار تهیه شده و در منزل تف داده شده و با ادویه های دلخواه مزه دار شود.
• استفاده از مغزهای روغنی باید جایگزین مصرف روغنها و چربیها شود نه اینکه علاوه بر آنها مصرف شود (روغن و چربی کمتری در هنگام پخت و پز مصرف شود وبه جای آن عصرانه  یا صبح از مغزهای روغنی استفاده شود.).

 سایرتوصیه های تغذیه ای

• بهتر است برای کنترل تغذیه کودک و کسب اطلاعات غذایی  از متخصص تغذیه یا کارشناس تغذیه کمک بگیرید.
• کودک شما به غذای مخصوص یا رژیمی نیاز ندارد,  مهم این است که غذاهای سالم و مغذی مصرف شود. در اغلب غذاهای رژیمی و مخصوص دیابتی به جای شکر از قند های مصنوعی (مانند ساخارین ،اسه سولفام،سوکرالوز،اسپارتام) به  همراه قندهای طبیعی دیر جذب (مانند ایزومالت ،سوربیتول و غیره )استفاده میشود که مصرف طولانی مدت آنها برای کودکان توصیه نمیشود. همچنین آرد موجود در آنها باعث افزایش قند خون و چربی انها باعث اضافه وزن وچاقی میشود زیرا به خاطر رژیمی بودن ممکن است در مقدار زیاد مصرف شوند.
• بهتر است روزانه ۳ وعده غذای اصلی(صبحانه,نهار,شام) و ۳ میان وعده کوچک مصرف شود. وعده های غذایی کوچک از گرسنگی و پرخوری در وعده بعد جلوگیری میکند و در نتیجه قند خون بهتر کنترل میشود.
• جهت جلوگیری از افزایش یا کاهش قند خون لازم است در هر وعده غذایی یا در میان وعده ها از موادکربوهیدرات دار و بدون کربوهیدرات با هم استفاده شود.راهنما ی زیر:

 

 

• در افرادی که از دو نوبت تزریق انسولین استفاده میکنند با توجه به تزریق انسولین در ساعات مشخصی از روز ، بهتر است زمان غذاخوردن نیز در هر روز تقریبا ثابت باشد تا افت قند خون یا افزایش قند خون ایجاد نشود.
• مصرف صبحانه برای کودکان دیابتی بسیار مهم است .در صورتیکه صبحانه به اندازه کافی مصرف نشود احتمال افت قند خون قبل از ظهر وجود دارد.در صورتی که کودک تمایلی به مصرف نان و پنیر یا سایر اقلام مشابه را در صبح ندارد از غذاهایی مانند: املت ،خوراک عدسی و یا سوپ  میتوان استفاده کرد.
• غذاهای آماده مانند ساندویچ ها،سوسیس و کالباس،همبرگر،پیتزا وغیره ،همچنین تنقلاتی مانند چیپس،پفک،انواع کیکها و بیسکویتها و نوشابه ها نباید به صورت روزمره و همیشگی در خانواده استفاده شود.این غذاها اغلب چربی و نمک و شکر زیادی دارد و برای سلامتی همه افراد خانواده مضر است.
• طعم و ظاهر غذاهای تهیه شده در منزل باید خوب باشد و افراد خانواده از غذا خوردن لذت ببرند . استفاده از ادویه ها و چاشنی ها ی گوناگون مانند دارچین، فلفل ،زرد چوبه ،زنجفیل، سیر،آبلیمو، آبغوره، نعناع یا شوید خشک توصیه میشود.
• در تهیه سالاد ها میتوانید از ماست چکیده کم چرب همراه با ادویه های خوش طعم به جای سس مایونز استفاده کنید و یا مقدار کمی سس مایونز به ماست اضافه کنید.
• مصرف نمک در غذا به اندازه باشد . اقلامی مانند خیار شور،آجیلهای شور ،چیپس و پفک ،کنسروها ،ترشی و شوریهایی که نمک فراوان دارد کمتر استفاده شود.نمک زیاد میتواند قند خون را سریعتر افزایش دهد.
•  مصرف آب را در کودکان فراموش نکنید . سایر مایعات مانند چای نیز به صورت کم رنگ استفاده شود(چای پر رنگ باعث دفع آب بدن میشود.)استفاده از آبنباتهای معمولی مانند آبنبات هلی یا دارچینی  به اندازه یک نقل کوچک  یا ۲ عدد کشمش  یا توت خشک یا چیپس خرما با چای مناسب است.توجه کنید اگر همه افراد خانواده از آبنبات یا قند استفاده میکنند  کودک را مجبور به استفاده از کشمش یا توت نکنند(مقدار قند در آنها با هم برابر است ولی سرعت جذب قند میوه های خشک کمتر از قند معمولی است). مصرف ۱ عدد آبنبات یا قند کوچک (۲ تا ۳ بار در روز) اثر قابل توجهی در افزایش قند خون ندارد.

• دفتر کوچکی تهیه کنید و اندازه گیریهای قند خون را به صورت منظم یادداشت کنید و هنگام مراجعه به پزشک آنرا به همراه داشته باشید.حتی میتوانید مقدار و نوع غذاها را در روزهایی که قند خون را اندازه میگیرید یادداشت کنید تا متوجه شوید غذاهای مختلف چه اثری بر قند خون دارند .

• همیشه مراقب بهداشت بدن  و دندانها باشید و هر گونه مشکل را بلافاصله با پزشک در میان بگذارید.

 

 

افت قند خون چیست :

کاهش ناگهانی قند خون (قند زیر ۷۰ ) افت قند خون نام دارد. که به دلیل غذا نخوردن یا کم خوردن،فعالیت بیش از اندازه ،تزریق اشتباه انسولین  ممکن است ایجاد شود.در این صورت کودک علائمی مانند ضعف،سرگیجه،طپش قلب،لرزش دست و پا ،عرق کردن  و غیره دارد .در این مواقع لازم است بلافاصله نصف لیوان آب قند یا آبمیوه شیرین داده شود . و پس از بهبود حال کودک(۱۰ تا ۱۵ دقیقه بعد) میوه یا نان و یا غذا نیز داده شود.دقت کنید که در مواقع افت قند خون مواد جامد مانند کیک ،شکلات ،بیسکویت به جای اب قند داده نشود زیرا این گونه مواد نیاز به جویدن دارد (حال کودک برای خوردن مناسب نیست)همچنین به علت داشتن چربی، مدتی طول میکشد تا قند خون را افزایش دهند(افزایش قند خون ۱ تا ۲ ساعت بعد ایجاد میشود)

در صورتیکه افت قند  شدید باشد و کودک قادر به خوردن  نیست (تقریبا بی هوش است) از آمپول گلوکاگون باید استفاده شود.

افزایش قند چه زمانی ایجاد میشود؟

در صورتیکه فرد بیش از اندازه غذاهای کربوهیدرات دار استفاده کند یا انسولین تزریق نکند یا دچار عصبانیت ویا مبتلا به بیماری (سرما خوردگی یا عفونت) باشد، قند خون افزایش میابد.همچنین بی تحرکی  ونداشتن فعالیت باعث افزایش قند خون میشود.در این مواقع لازم است فرد آب بنوشد و دستشویی برود  تا قند اضافه از بدن خارج شود و فعالیت ملایمی نیز داشته باشد مانند پیاده روی ملایم.انجام فعالیت سنگین در هنگام افزایش قند خون توصیه نمیشود .برای تزریق انسولین به مقدار بیشتر ،لازم است با  پزشک مشورت شود.

توصیه ها در شرایط بیماری:

•  زمانی که فردبیمار است (مانند ابتلا به سرما خوردگی)داروهای تجویز شده پزشک را مصرف کنید و قند خون را اندازه گیری کنید.از غذاهای مایع و نرم مانند سوپ نیز هر ۳ تا ۴ ساعت استفاده شود.
•  مصرف مایعات به مقدار زیاد در زمان بیماری لازم است.( ۱ لیوان در هر ساعت)
•  ازآبگوشت حاوی سبزیجات در زمانی که کودک اسهال یا استفراغ دارد نیز به عنوان مایعات استفاده شود تا مواد از دست رفته بدن جبران شود

داشتن آرامش و پرهیز از هر گونه اضطراب و استرس در محیط خانواده باعث بهتر کنترل شدن قند خون میشود

                                                                                                  با آرزوی سلامتی