توصيه هاي غذايي در ديابت

آشنايي با ديابت نوع 1

دیابت نوع 1 یک بیماری کودکی است که ناشی از کمبود انسولین در بدن است و برای درمان آن، لازم است که به فرد مبتلا انسولین تزریق شود. با تزریق انسولین، بدن کودک می‌تواند از غذاهایی که مصرف می‌کند استفاده کند و او مانند دیگر کودکان هم سن و سال خود به طور طبیعی رشد خواهد کرد. ابتلا به دیابت نباید به هیچ وجه دلیلی برای جدا کردن کودک از خانواده، مدرسه، دوستان و غیره نباشد. افراد مبتلا به دیابت می‌توانند مانند دیگران به زندگی عادی خود ادامه دهند. برای این منظور، خانواده باید با رفتار مناسبی نسبت به کودک خود داشته باشند و بدانند که با مراقبت صحیح، کودک می‌تواند مانند دیگران زندگی کند.

از نظر غذا  خوردن نباید تفاوت زیادی  بین او و دیگر افراد خانواده وجود داشته باشد. براي کودک ديابتي  مصرف غذاهاي معمولي و سالم توصيه ميشود. طبخ جداگانه غذا برای فرد دیابتی کار درستی نیست بلکه غذای خانواده باید سالم و مغذی باشد و همه از آن به راحتی استفاده کنند.

اغلب افراد اطلاعات کافي در مورد ديابت نوع 1 ندارند و ممکن است آنرا  با ديابت نوع 2 (معمولا در بزرگسالان ايجاد ميشود) مقايسه کنند.افراد ديابتي نوع 2 عموما قرص استفاده ميکنند و شايد همراه با آن داروهاي گياهي پايين آورنده قند خون نيز مصرف کنند ،ولي در ديابت کودکان تنها تزريق انسولين و مصرف غذاهاي معمولي و مناسب براي رشد کودک لازم است .بنابراين مراقب باشيد تا اطلاعات نادرست  ديگران باعث ایجاد مشکلات برای فرزند شما نشود.

همچنين خانواده نبايد کودک ديابتي را مانند  يک بيمار تحت مراقبت شديد قرار دهند و باعث جدايي و منزوي شدن کودک در جمع خانواده ، فاميل و دوستان شوند.داشتن نشاط و شادابي در زندگي عادي لازمه سالم بودن کودک ديابتي است.

ديابت و تغذيه

شايد پس از اطلاع خانواده از ديابت کودک،اولين چيزي که در مورد غذا خوردن به ذهن آنها مي رسد،اين است که بعد از اين فرزند آنها نمي تواند به هيچ عنوان از مواد قندي و شيريني جات و مواد نشاسته اي استفاده کند، اين موضوع باعث ناراحتي زياد خانواده و کودک ميشود و حتي ممکن است بلافاصله مصرف اين غذاها در خانواده و يا براي فرد ممنوع شود در صورتيکه استفاده از موادغذايي قنددار براي ديابتي ها ممنوع نيست ولي مقدار مصرف آنها مهم است که بايد به آن توجه شود. . براي اصلاح اين رفتارهاي نادرست لازم است در ابتدا همه مواد غذايي که در اطراف ما وجود دارد و همچنين  اثر آنها بر قند خون  شناخته شوند .

غذاها انواع مختلفي دارند که بر حسب شباهتشان آنها را به 6 دسته تقسيم ميکنند ،در بين آنها 3 دسته داراي مواد قندي و نشاسته اي (کربوهيدرات) بوده و 3 دسته ديگر مواد قندي نشاسته اي(کربوهيدرات) ندارند يا بسيار کم دارند.

کربوهيدرات چيست؟ به مواد قندي يا نشاسته اي موجود در غذا کربوهيدرات ميگويند.بدن ما به کربوهيدرات نياز دارد و بايد روزانه به مقدار لازم دريافت شود.15 دقيقه بعد از مصرف کربوهيدراتها ، آنها به شکل قند وارد خون ميشوند.

 شناخت انواع گروههاي غذايي از نظر داشتن کربوهيدرات

 1- مواد نشاسته اي يا  غلات

موادی مانند گندم , برنج ، جو و ذرت  و محصولاتي که از آنها به دست مي آيد (مانند انواع نانها ,ماکارونی ها,رشته فرنگی ,رشته آشی ,انواع آردگندم ,برنج,آرد برنج ,جو بلغور،جو پرک و غيره ) دارای کربوهیدرات به شکل نشاسته هستند.اگر اين مواد در هر وعده غذايي به مقدار زياد استفاده شوند  باعث افزايش قند خون ميشوند.

نکات مهم در استفاده از مواد نشاسته اي

• نان مناسب و سالم براي همه خانواده ها و افراد ديابتي ،انواع سبوس دار و تهيه شده از آرد تيره است (مانند نان سنگک،نان ماشيني معمولي و انواع نانهاي معمولي که سبوس بيشتري دارد )،هر چه رنگ آرد سفيد تر باشد و نان حجيم تر باشد مقدار نشاسته آن بيشتر است و بايد در حد کم مصرف شود مانند نانهاي فانتزي ،نانهاي بربري و تافتون که ضخامت داشته باشند  و يا نانهاي  پيتزا و پيراشکي که از آرد سفيد تهيه ميشود.
• استفاده از  نان رژيمي و يا نان جو براي کودکان ديابتي توصيه نميشود.(نانهاي سنتي تهيه شده از جو براي کودکان طعم خوبي ندارد و سفت است و اغلب نانهاي صنعتي تهيه شده از جو  ، شکر و آرد گندم دارد)
• نان سوخاري و کاملا برشته برخلاف تصور عموم مناسب نيست زيرا به علت حرارت ديدن و برشته شدن نشاسته آن سريعتر به قند تبديل ميشود. قسمتهاي خيلي برشته و تقريبا سوخته شده نيز مواد سمي براي بدن دارد بنابراين نان قندي شده و خيلي برشته توصيه نميشود.
• برنج سفيد داراي قند به صورت نشاسته است و در صورتيکه زياد مصرف شود باعث افزايش قند ميشود .انواع برنج قهوه اي يا رژيمي به علت داشتن سبوس برنج  بهتر از برنج سفيد است ولي چون هنوز براي همه افراد و به صورت معمول استفاده نميشود براي کودکان ديابتي نيز توصيه نميشود.در هر صورت بهتر است در هنگام مصرف برنج (آبکش يا کته) به مقدار مصرف توجه شود و همراه با آن نيز از انواع خورشها و سبزيجات  به صورت سالاد استفاده شود و يا پلو مخلوط مصرف شود .
• در تهيه غذا هايي مانند سوپ و آش بهتر است از يک نوع ماده نشاسته اي استفاده شود (مثلا رشته فرنگي يا جو پرک يا بلغور گندم )و البته  مقدار آن نبايد زياد نباشد.

2-     گروه میوه ها

انواع مختلف میوه ها ی تازه,خشکبار و آبمیوه ها دارای قند میباشند ولی به علت داشتن ویتامین ها و سایر مواد مغذی که براي رشد کودکان لازم است مصرف آنها توصيه ميشود.

• براي کودکان 2 تا 3 عدد ميوه در يک روز توصيه ميشود که بهتر است در هر ميان وعده يک عدد(به اندازه يک سيب متوسط) استفاده شود ،خوردن مقدار زياد ميوه در يک وعده باعث افزايش قند خون ميشود.
• افراد ديابتي از همه انواع ميوه ها ميتوانند استفاده کنند و خوردن هيچ ميوه اي ممنوع نيست .مهم اين است که در هنگام خريد ميوه ، خانواده دقت کنند تا از انواع معمولي آن انتخاب کنند مثلا به جاي انگور زرد که شيريني و قند آن بيشتر است از انگور قرمز يا سبزکه مزه ملايم تري دارد تهيه کنند .  و يا اينکه در فصل تابستان از ميوه هاي معمولي استفاده شود مانند هلو ،شليل ،گيلاس،توت فرنگي و ميوه هاي مشابه . و از خريد ميوه هاي بسيار شيرين و آبدار مانند خربزه ،طالبي شيرين،هندوانه در هر روز خودداري کنند (هفته اي يکبار خريداري شود.)
• مزه ميوه ها نشان دهنده مقدار قند آنهاست،هرچه ميوه شيرين تر و رسيده تر باشد قند آن بيشتر است.
• خشکبار مانند خرماي خشک،کشمش، برگه زردآلو ، توت خشک ، لواشک ، آلو خشک و غيره داراي قند هستند و به علت اينکه وزن آنها کمتر شده (آب آنها خشک شده است) بايد در حجم کمتر مصرف شوند.
• انواع آبميوه هاي صنعتي مانند سانديس،راني ،نکتار و غيره به علت نداشتن ويتامين براي هيچ کس مناسب نيست و توصيه نميشود.
• در صورت تهيه آبميوه طبيعي در منزل نيز بايد توجه شود که بيشترين قند در آبميوه وجود دارد و تفاله هاي ميوه (فيبر انها) قند کمتري دارد ،در صورتيکه فقط از آب آنها استفاده شود قند سريعتر بالا ميرود(مانند آب پرتقال،آب ليموشيرين،آب انار  و غيره).بنابراين تمام ميوه به صورت کامل بايد مصرف شود.

3 – گروه شیرو ماست

این دو ماده غذایی و موادی که از آنها بدست ميايد قندي به نام لاکتوز دارد که شيرين مزه نيست ولي در بدن به قند تبديل ميشود. مصرف روزانه شير و ماست  به دليل تامين کلسيم و پروتئين بدن لازم و ضروری است.

• برای کودکان کوچکتر روزانه 1 تا 2 ليوان و براي افراد بزرگتر روزانه 2 تا 3 ليوان شير يا ماست لازم است مصرف شود .براي جلوگیری از افزایش قند خون بهتر است این مواد (خصوصا شیر)در حجم زیاد و به یکباره مصرف نشود. و يا اينکه در هنگام بالا بودن قند خون و با وجود تشنگي  شير مصرف نشود .و بهتر است آب مصرف شود.
•  قند ماست کمتر از شير است .و در صورت ماندن و ترش شدن قندآن کمتر از ماست تازه است .توصيه ميشود اقلامي مانند دوغ از اين قبيل ماستها و به صورت خانگي تهيه شود. انواع دوغ آماده نيز داراي مقداري قند است و در هنگام بالا بودن قند خون مصرف مقدار زياد آن توصيه نمي شود.

گروههاي غذایی کم کربوهيدرات  یا بدون کربوهيدرات

1-     گروه سبزیها

سبزی‌های برگی (مانند کاهو، اسفناج، جعفری، سبزی خوردن و غیره) و همچنین صیفی‌جات (مانند گوجه فرنگی، خیار، کدو، بادمجان، کرفس، انواع کلم، پیاز، سیر و غیره) دارای مقدار بسیار کمی کربوهیدرات یا قند و نشاسته هستند.

سبزیجات منبع باارزش ویتامین‌ها هستند و لازم است در هر وعده، با توجه به عادات غذایی خانواده، به صورت خام مانند سالاد یا پخته شده در غذاها استفاده شوند. در بین سبزیجات، اقلامی مانند هویج، سیب‌زمینی و چغندر قند دارای کربوهیدرات به شکل نشاسته یا قند هستند و لازم است به مقدار کمتر مصرف شوند. این سبزیجات در صورت پخته شدن، نشاسته و قند آن‌ها جذب می‌شود و باعث افزایش قند خون می‌شود. به عنوان مثال، مصرف هویج خام تاثیر زیادی در افزایش قند خون ندارد، اما انواع پخته یا آب‌هویج، در صورت زیاد مصرف شدن، می‌تواند باعث بالا رفتن قند خون شود.

در صورتی که در تهیه غذاها، به جای مواد نشاسته‌ای از سبزیجات به مقدار بیشتر استفاده شود، افزایش قند خون پس از غذا کمتر ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، استفاده از سبزی به جای سیب‌زمینی در تهیه انواع کتلت و کوکو، استفاده از گوجه فرنگی، فلفل دلمه، کلم برگ خرد شده به جای سیب‌زمینی و رشته فرنگی در تهیه سوپ‌ها و مواد ماکارونی.

سبزیجات موادی به نام فیبر دارند که باعث می‌شود قند و نشاسته غذاها دیرتر جذب شود و افزایش قند خون بلافاصله بعد از مصرف غذا ایجاد نشود.

2-     گروه گوشتها و مواد پروتئيني

انواع مختلف گوشتها (مانند مرغ , ماهی ,گوشت گوسفند ,گوساله و غيره) ،گوشتهاي احشايي (مانندجگر,دل ،قلوه ) ، تخم مرغ ، پنیر و کشک  در این گروه قرار دارند و هيچ گونه کربوهيدراتي ندارند.

• اين مواد تأمین کننده پروتئین و آهن بدن هستند و لازم است روزانه مصرف شوند.
• بهتر است براي حفظ سلامتي افراد خانواده و فرد ديابتي از گوشتهاي کم چرب استفاده شود.
• تخم مرغ منبع باارزش پروتئين براي کودکان است و مصرف آن 3 تا 4 عدد در هفته توصيه ميشود. بر خلاف تصور عموم زرده تخم مرغ قند ندارد و ميتوند مصرف شود ولي به علت داشتن کلسترول مصرف مقدار زياد آن توصيه نميشود .سفيده تخم مرغ منبع با ارزش پروتئيني است و چربي ندارد و حتي بعضي مواقع به جاي گوشت ميتوان از آن استفاده کرد.
• مصرف تخم مرغ آبپز و يا املت که داراي سبزيجات است (گوجه فرنگي،پياز) بهتر از نيمرو ي روغن دار است.
• حبوبات (مانند عدس,ماش,لپه,لوبیاها ,نخود وغيره) به علت داشتن پروتئين در اين گروه قرار دارد ولي مانند گوشتها بدون کربوهيدرات نيست بلکه مقداري نشاسته دارد ولي نشاسته آنها به مراتب کمتر از نان ، برنج و سيب زميني است.توصيه ميشود در پخت غذاها از انها استفاده شود (مانند ماش پلو ،عدسي،خوراک لوبيا و يا استفاده از حبوبات بيشتر به جاي سيب زميني در آبگوشت).

• در کودکان کوچکتر به علت حساس بودن آنها  از حبوبات سبکتر مانند ماش يا عدس يا لپه  به جاي نخود و لوبيا استفاده شود.
• به علت نفاخ بودن حبوبات لازم است ابتدا به مدت يک روز خيسانده شده ،آب آن دور ريخته شده و سپس استفاده شود.

 گروه چربیها و روغن ها

انواع روغنهای مایع و گياهي (مانند آفتابگردان , سویا , زیتون،کانولا يا کلزا , ذرت و غيره) ,روغنهاي جامد و يا حيواني (مانند روغن نباتي ،دنبه ،روغن زرد ،کره و غيره)و اقلامي مانند خامه وسس مايونز  بدون کربوهيدرات هستند.

• براي حفظ سلامتي خانواده و فرد ديابتي بهتر است مصرف روزانه روغنها و چربيها در غذا به اندازه و تقريبا کم باشد و از غذاهاي سرخ کرده و چرب کمتر استفاده شود .
• مصرف روغنهاي گياهي بهتر از روغنهاي حيواني است .مصرف بيشتر روغنهاي حيواني و جامد باعث افزايش چربي خون و  ايجاد بيماريهاي قلبي در بزرگسالي ميشود.
•  دانه هاي روغني (مانندگردو , بادام , پسته ،کنجد , تخمه آفتابگردان , تخمه کدو وساير مغزها )از بهترين  روغنها هستند و منابع خوب مواد معدني،فيبر و پروتئين محسوب ميشوند .اين مواد کربوهيدرات بسيار کمي دارند ولي به راحتي ميتوان آنها را هر روز به عنوان ميان وعده استفاده کرد.

• براي اطمينان از کهنه نبودن مغزها و نداشتن مواد رنگي و نمک زياد بهتر است اين مواد به صورت خام از بازار تهيه شده و در منزل تف داده شده و با ادويه هاي دلخواه مزه دار شود.
• استفاده از مغزهاي روغني بايد جايگزين مصرف روغنها و چربيها شود نه اينکه علاوه بر آنها مصرف شود (روغن و چربي کمتري در هنگام پخت و پز مصرف شود وبه جاي آن عصرانه  يا صبح از مغزهاي روغني استفاده شود.).

 سايرتوصيه هاي تغذيه اي

• بهتر است براي كنترل تغذيه کودک و کسب اطلاعات غذايي  از متخصص تغذيه يا كارشناس تغذيه کمک بگيريد.
• کودک شما به غذاي مخصوص يا رژيمي نياز ندارد,  مهم اين است كه غذاهاي سالم و مغذي مصرف شود. در اغلب غذاهاي رژيمي و مخصوص ديابتي به جاي شکر از قند هاي مصنوعي (مانند ساخارين ،اسه سولفام،سوکرالوز،اسپارتام) به  همراه قندهاي طبيعي دير جذب (مانند ايزومالت ،سوربيتول و غيره )استفاده ميشود که مصرف طولاني مدت آنها براي کودکان توصيه نميشود. همچنين آرد موجود در آنها باعث افزايش قند خون و چربي انها باعث اضافه وزن وچاقي ميشود زيرا به خاطر رژيمي بودن ممکن است در مقدار زياد مصرف شوند.
• بهتر است روزانه 3 وعده غذاي اصلي(صبحانه,نهار,شام) و 3 ميان وعده كوچك مصرف شود. وعده هاي غذايي كوچك از گرسنگي و پرخوري در وعده بعد جلوگيري ميکند و در نتيجه قند خون بهتر کنترل ميشود.
• جهت جلوگیری از افزایش یا کاهش قند خون لازم است در هر وعده غذایی یا در میان وعده ها از موادکربوهيدرات دار و بدون کربوهيدرات با هم استفاده شود.راهنما ي زير:

• در افرادي که از دو نوبت تزريق انسولين استفاده ميکنند با توجه به تزريق انسولين در ساعات مشخصي از روز ، بهتر است زمان غذاخوردن نيز در هر روز تقريبا ثابت باشد تا افت قند خون يا افزايش قند خون ايجاد نشود.
• مصرف صبحانه براي کودکان ديابتي بسيار مهم است .در صورتيکه صبحانه به اندازه کافي مصرف نشود احتمال افت قند خون قبل از ظهر وجود دارد.در صورتي که کودک تمايلي به مصرف نان و پنير يا ساير اقلام مشابه را در صبح ندارد از غذاهايي مانند: املت ،خوراک عدسي و يا سوپ  ميتوان استفاده کرد.
• غذاهاي آماده مانند ساندويچ ها،سوسيس و کالباس،همبرگر،پيتزا وغيره ،همچنين تنقلاتي مانند چيپس،پفک،انواع کيکها و بيسکويتها و نوشابه ها نبايد به صورت روزمره و هميشگي در خانواده استفاده شود.اين غذاها اغلب چربي و نمک و شکر زيادي دارد و براي سلامتي همه افراد خانواده مضر است.
• طعم و ظاهر غذاهاي تهيه شده در منزل بايد خوب باشد و افراد خانواده از غذا خوردن لذت ببرند . استفاده از ادويه ها و چاشني ها ي گوناگون مانند دارچين، فلفل ،زرد چوبه ،زنجفيل، سير،آبليمو، آبغوره، نعناع يا شويد خشك توصيه ميشود.
• در تهيه سالاد ها ميتوانيد از ماست چكيده كم چرب همراه با ادويه هاي خوش طعم به جاي سس مايونز استفاده كنيد و يا مقدار کمي سس مايونز به ماست اضافه کنيد.
• مصرف نمک در غذا به اندازه باشد . اقلامي مانند خيار شور،آجيلهاي شور ،چيپس و پفک ،کنسروها ،ترشي و شوريهايي که نمک فراوان دارد کمتر استفاده شود.نمک زياد ميتواند قند خون را سريعتر افزايش دهد.
•  مصرف آب را در کودکان فراموش نکنيد . ساير مايعات مانند چاي نيز به صورت کم رنگ استفاده شود(چاي پر رنگ باعث دفع آب بدن ميشود.)استفاده از آبنباتهاي معمولي مانند آبنبات هلي يا دارچيني  به اندازه يک نقل کوچک  يا 2 عدد کشمش  يا توت خشک يا چيپس خرما با چاي مناسب است.توجه کنيد اگر همه افراد خانواده از آبنبات يا قند استفاده ميکنند  کودک را مجبور به استفاده از کشمش يا توت نکنند(مقدار قند در آنها با هم برابر است ولي سرعت جذب قند ميوه هاي خشک کمتر از قند معمولي است). مصرف 1 عدد آبنبات يا قند کوچک (2 تا 3 بار در روز) اثر قابل توجهي در افزايش قند خون ندارد.

• دفتر كوچكي تهيه کنيد و اندازه گيريهاي قند خون را به صورت منظم يادداشت کنيد و هنگام مراجعه به پزشک آنرا به همراه داشته باشيد.حتي ميتوانيد مقدار و نوع غذاها را در روزهايي که قند خون را اندازه ميگيريد يادداشت کنيد تا متوجه شويد غذاهاي مختلف چه اثري بر قند خون دارند .

• همیشه مراقب بهداشت بدن  و دندانها باشيد و هر گونه مشکل را بلافاصله با پزشک در ميان بگذاريد.

 

 

افت قند خون چيست :

افت قند خون، کاهش ناگهانی سطح قند خون زیر ۷۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر را نشان می‌دهد. این مشکل ممکن است به دلیل نخوردن یا کم خوردن، فعالیت بیش از حد، تزریق اشتباه انسولین و … ایجاد شود. در این موارد، کودک علائمی مانند ضعف، سرگیجه، تپش قلب، لرزش دست و پا، عرق کردن و … دارد. در این شرایط، باید بلافاصله نصف لیوان آب قند یا آبمیوه شیرین به کودک داده شود و پس از بهبود حال کودک (۱۰ تا ۱۵ دقیقه بعد)، میوه، نان یا غذا نیز به او داده شود. در این حالت، مواد جامد مانند کیک، شکلات و بیسکوئیت به جای آب قند داده نشوند، زیرا نیاز به جویدن دارند و حال کودک برای خوردن مناسب نیست. همچنین، به دلیل داشتن چربی، مدتی طول می‌کشد تا سطح قند خون افزایش یابد (افزایش سطح قند خون ۱ تا ۲ ساعت بعد ایجاد می‌شود).

در صورتی که افت قند خون شدید باشد و کودک قادر به خوردن نباشد (تقریباً بی‌هوش باشد)، باید از آمپول گلوکاگون استفاده شود. به همین دلیل، همیشه باید در کنار خود داروهای لازم برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ داشته باشید و در صورت ایجاد هرگونه علائمی، باید بلافاصله اقدام به درمان کنید.

افزايش قند چه زماني ايجاد ميشود؟

در صورتيکه فرد بيش از اندازه غذاهاي کربوهيدرات دار استفاده کند يا انسولين تزريق نکند يا دچار عصبانيت ويا مبتلا به بيماري (سرما خوردگي يا عفونت) باشد، قند خون افزايش ميابد.همچنين بي تحرکي  ونداشتن فعاليت باعث افزايش قند خون ميشود.در اين مواقع لازم است فرد آب بنوشد و دستشويي برود  تا قند اضافه از بدن خارج شود و فعاليت ملايمي نيز داشته باشد مانند پياده روي ملايم.انجام فعاليت سنگين در هنگام افزايش قند خون توصيه نميشود .براي تزريق انسولين به مقدار بيشتر ،لازم است با  پزشک مشورت شود.

توصیه ها در شرایط بیماری:

•  زمانی که فردبیمار است (مانند ابتلا به سرما خوردگی)داروهای تجویز شده پزشک را مصرف کنید و قند خون را اندازه گیری کنید.از غذاهاي مايع و نرم مانند سوپ نيز هر 3 تا 4 ساعت استفاده شود.
•  مصرف مایعات به مقدار زیاد در زمان بیماری لازم است.( 1 لیوان در هر ساعت)
•  ازآبگوشت حاوی سبزیجات در زمانی که کودک اسهال یا استفراغ دارد نيز به عنوان مایعات استفاده شود تا مواد از دست رفته بدن جبران شود

داشتن آرامش و پرهيز از هر گونه اضطراب و استرس در محيط خانواده باعث بهتر کنترل شدن قند خون ميشود

                                                                                                  با آرزوی سلامتی