آناتومی غدد فوق کلیوی: نقش آدرنال و هورمون آدرنالین در بدن

غده فوق کلیوی از دو قسمت اصلی ساخته شده است: کورتکس آدرنال در قسمت بیرونی که همچنین بزرگترین قسمت غده فوق کلیه است. این بخش به سه منطقه مجزا تقسیم می‌شود: بخش گلومروزا؛ بخش فاسیولتا و بخش رتیکولاریس. هر یک از این سه منطقه مسئول تولید هورمون‌های خاصی هستند. مدولا آدرنال در داخل قشر آدرنال و در مرکز غده فوق کلیوی قرار دارد. این ناحیه باعث تولید “هورمون‌های استرس” از جمله آدرنالین می‌شود. کورتکس آدرنال و مدولا آدرنال در یک کپسول قرا دارند که یک لایه محافظ در اطراف غده آدرنال تشکیل می‌دهد.

هورمون‌های غده فوق کلیوی

نقش غدد آدرنال در بدن شما آزاد کردن هورمون‌های خاصی است که به طور مستقیم به جریان خون وارد می‌شوند. بسیاری از این هورمون‌ها مربوط به نحوه پاسخ بدن به استرس هستند و برخی نیز از نظر حیاتی لازم هستند. هر دو بخش غدد فوق کلیوی- کورتکس آدرنال و مدولا آدرنال- عملکردهای مجزا و جداگانه‌ای را انجام می‌دهند.
هر ناحیه از کورتکس آدرنال هورمون‌های خاصی را ترشح می‌کند. هورمون‌های اصلی تولید شده توسط قشر آدرنال عبارتند از:

کورتیزول

کورتیزول یک هورمون گلوکوکورتیکوئیدی است که توسط ناحیه فاسیکولاتا تولید می‌شود و چندین نقش مهم را در بدن ایفا می‌کند. این ماده به کنترل استفاده از چربی، پروتئین و کربوهیدرات‌های بدن کمک می‌کند. سرکوب التهاب؛ فشار خون را تنظیم می‌کند. قند خون را افزایش می‌دهد و همچنین می‌تواند تشکیل استخوان را کاهش دهد.
این هورمون همچنین چرخه خواب و بیداری را کنترل می‌کند. این ماده در مواقع استرس آزاد می‌شود تا به بدنتان کمک کند انرژی بیشتری پیدا کنید و در وضعیت‌های اضطراری عملکرد بهتری را نشان دهید.
غدد فوق کلیوی در پاسخ به سیگنال‌های غده هیپوفیز در مغز، هورمون‌هایی تولید می‌کند که به ارسال سیگنال از هیپوتالاموس، که در مغز قرار دارد، واکنش نشان می‌دهد. به این بخش محور آدرنال هیپوتالاموس گفته می‌شود. به عنوان مثال، برای تولید کورتیزول از غده فوق کلیوی موارد زیر رخ می‌دهد:
• هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH) را تولید می‌کند که باعث تحریک غده هیپوفیز شده و سبب ترشح هورمون آدرنرژیکورتروپین (ACTH) می‌شود.
• ACTH سپس غدد آدرنال را تحریک کرده و هورمون‌های کورتیزول را درون خون آزاد می‌کند.
• به طور معمول، هم هیپوتالاموس و غده هیپوفیز می‌توانند تشخیص دهند که آیا خون مقدار مناسبی از کورتیزول را در گردش خود دارد یا خیر. اگر کورتیزول خیلی کم یا زیاد باشد، این غدد به ترتیب مقدار CRH و ACTH که آزاد می‌شود را تغییر می‌دهند. به این سیکل، حلقه بازخورد منفی گفته می‌شود.
• تولید بیش از حد کورتیزول می‌تواند از گره‌های غده فوق کلیوی یا تولید بیش از حد ACTH در اثر وجود تومور در غده هیپوفیز یا منبع دیگری ایجاد شود.

آلدوسترون

این هورمون مینرالوکورتیکوئید توسط ناحیه گلومروزا تولید می‌شود و نقش مهمی در تنظیم فشار خون و برخی الکترولیت‌ها (سدیم و پتاسیم) دارد. آلدوسترون سیگنال‌هایی را به کلیه‌ها می‌فرستد و در نتیجه آن کلیه‌ها سدیم بیشتری را به جریان خون جذب کرده و پتاسیم را به ادرار دفع می‌کنند. این بدان معنی است که آلدوسترون با کنترل سطح الکترولیتها در خون، به تنظیم pH خون نیز کمک می‌کند.

DHEA و استروئیدهای آندروژنیک

این هورمون‌ها توسط ناحیه رتیکولیس تولید شده و هورمون‌های ضعیف مردانه هستند. آنها هورمون‌های پیش سازی هستند که در تخمدان‌ها به هورمون‌های زنانه (استروژن) و در بیضه‌ها به هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) تبدیل می‌شوند. با این حال، استروژن‌ها و آندروژن‌ها به میزان بسیار بیشتری توسط تخمدان‌ها و بیضه‌ها تولید می‌شوند.

اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپی نفرین (نورآدرنالین)

مدولا آدرنال یک بخش از غده فوق کلیوی است که نقش مهمی در تولید و کنترل هورمون‌هایی دارد که در پاسخ به وضعیت‌های مبارزه و گریز از مواقع خطرناک ترشح می‌شوند. این هورمون‌ها شامل اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپی نفرین (نورآدرنالین) هستند که عملکردهای مشابهی دارند.

این هورمون‌ها نقش‌های متعددی دارند، از جمله تنظیم ضربان قلب و نیروی انقباض قلب، افزایش جریان خون به عضلات و مغز، ریلکس شدن عضلات صاف و کمک به متابولیسم گلوکز (قند). آنها همچنین فشار رگ‌های خونی را کنترل می‌کنند (انقباض عروق) که به حفظ فشار خون و افزایش آن در پاسخ به استرس نیز کمک می‌کنند.

مانند بسیاری از هورمون‌های دیگر تولید شده توسط غده فوق کلیوی، اپی نفرین و نوراپی نفرین اغلب در شرایط استرس زا، همراه با فعالیت جسمی و عاطفی، فعال می‌شوند. این هورمون‌ها بدن را برای تحمل فشارهای غیرمعمول آماده می‌کنند.

اختلالات غده فوق کلیوی

دو حالت معمول که در آن غدد فوق کلیوی باعث ایجاد مشکلاتی برای سلامتی می‌شوند (بیماری های آدرنال) تولید خیلی کم یا بیش از حد برخی از هورمون‌های خاص است که منجر به عدم تعادل هورمونی می‌شود. این ناهنجاری های عملکرد فوق کلیه می‌تواند ناشی از بیماری‌های مختلف غدد فوق کلیوی یا غده هیپوفیز باشد.

نارسایی فوق کلیه

نارسایی آدرنال، یا فوق کلیه، یک بیماری نادر است که ممکن است ناشی از بیماری غدد فوق کلیوی (نارسایی اولیه آدرنال، یا بیماری آدیسون) یا به دلیل بیماری‌هایی در هیپوتالاموس یا هیپوفیز باشد (نارسایی ثانویه آدرنال). این بیماری متضاد سندرم کوشینگ است و با سطح پایین هورمون‌های آدرنال شناخته می‌شود.

علائم نارسایی آدرنال شامل کاهش وزن، کمبود اشتها، تهوع و استفراغ، خستگی، تیرگی پوست (فقط در نارسایی اولیه آدرنال)، درد شکم و سایر علائم دیگر است. علل نارسایی اولیه آدرنال ممکن است شامل اختلالات خود ایمنی، آلودگی قارچی و سایر عفونت‌ها، سرطان (به ندرت) و عوامل ژنتیکی باشد.

گرچه نارسایی آدرنال معمولاً با گذشت زمان بروز می‌کند، اما گاهی نیز به طور ناگهانی می‌تواند به عنوان یک نارسایی حاد آدرنال (آدرنال بحرانی) ظاهر شود. این حالت نیز علائم مشابهی دارد، اما گاهی علایم آن جدی تر است، از جمله شوک تهدید کننده زندگی، تشنج و کما که اگر این بیماری درمان نشود، ممکن است ایجاد شوند.

ناهنجاری مادرزادی فوق کلیه

نارسایی آدرنال همچنین می‌تواند ناشی از یک اختلال ژنتیکی به نام هایپرپلازی مادرزادی آدرنال باشد (درمان هیپرپلازی مادرزادی آدرنال). کودکانی که با این اختلال متولد می‌شوند، آنزیمهای ضروری و لازم برای تولید کورتیزول، آلدوسترون یا هر دو را از دست می‌دهند. در عین حال، آنها اغلب دارای سطوح بیش از حد آندروژن هستند که ممکن است منجر به بروز ویژگی‌های مردانه در دختران و بلوغ زودرس در پسران شود.
هیپرپلازی مادرزادی فوق کلیه بسته به شدت کمبود آنزیم ممکن است تا سالها تشخیص داده نشود. در موارد شدیدتر، نوزادان ممکن است از شکل نگرفتن دستگاه تناسلی، کم آبی، استفراغ و عدم رشد رنج ببرند.

غدد فوق کلیوی بیش فعال

بعضی اوقات در غدد فوق ممکن است گره‌هایی ایجاد شود که سبب تولید بیش از حد هورمون‌های خاصی شود (ارتباط با پرکاری قشر فوق کلیه). این گره‌های 4 سانتی متری یا بزرگتر و گره‌هایی که ویژگی‌های خاصی را در تصویربرداری نشان می‌دهند، شک به بدخیمی را افزایش می‌دهند. هم گره خوش خیم و هم سرطانی ممکن است مقادیر بیش از حد هورمون‌های خاصی را ایجاد کند که به آن گره عملکردی گفته می‌شود. توصیه می‌شود تومورهای عملکردی، تومورهای بدخیم یا گره‌های بزرگتر از 4 سانتی متر برای ارزیابی به جراح ارجاع داده شوند.

کورتیزول بیش از حد: سندرم کوشینگ

سندرم کوشینگ ناشی از تولید بیش از حد کورتیزول از غدد فوق کلیوی است. این علائم ممکن است شامل افزایش وزن و رسوبات چربی در قسمت‌های خاصی از بدن مانند صورت و در زیر و پشت گردن باشد که به آن صدای شکم بوفالویی گفته می‌شود. لاغر شدن شدن بازوها و پاها. خطوط بنفش روی شکم؛ افزایش موی صورت؛ خستگی؛ ضعف عضلانی؛ کبودی راحت پوست از جمله علایم آن است. فشار خون بالا؛ دیابت؛ و سایر موارد بهداشتی تولید بیش از حد کورتیزول را می‌توانند تحت تاثیر قرار دهند و همچنین این عارضه می‌تواند با تولید بیش از حد ACTH توسط یک تومور خوش خیم در غده هیپوفیز یا سایر تومورهای بدن ایجاد شود. این حالت به بیماری کوشینگ معروف است. یکی دیگر از دلایل عمده سندرم کوشینگ مصرف بیش از حد و طولانی مدت استروئیدهای خارجی مانند پردنیزون یا دگزامتازون است که برای درمان بسیاری از بیماری‌های خود ایمنی یا التهابی (به عنوان مثال لوپوس، آرتروز روماتوئید، آسم، بیماری التهابی روده، مولتیپل اسکلروزیس و غیره) تجویز می‌شود.

آلدوسترون بیش از حد: هایپرالدوسترونیسم

هایپرآلدوستونیسم ناشی از تولید بیش از حد آلدوسترون از یک یا هر دو غده فوق کلیوی است. این حالت با افزایش فشار خون مشخص می‌شود که اغلب برای کنترل به داروهای بسیاری نیاز دارد. برخی از افراد می‌توانند سطح پتاسیم کمی در خون داشته باشند که این امر می‌تواند باعث درد عضلانی، ضعف و اسپاسم شود. هنگامی که علت آن ترشح بیش از حد آدرنال است، به این بیماری سندرم کان گفته می‌شود.

آدرنالین یا نورآدرنالین بیش از حد: فئوکروموسیتوم

فئوکروموسیتوم یک نوع تومور است که باعث تولید بیش از حد آدرنالین یا نورآدرنالین توسط مدولای آدرنال می‌شود. این تومور به طور معمول در بافت آدرنال پشت سر هم اتفاق می‌افتد. گاهی اوقات، بافت تاج عصبی که بافتی مشابه با مدولا آدرنال دارد، ممکن است دلیل تولید بیش از حد این هورمون‌ها باشد و به عنوان پاراگانگلیوما شناخته می‌شود.

این نوع تومور می‌تواند باعث فشار خون پایدار یا پراکنده شود که کنترل آن با داروهای منظم ممکن است دشوار باشد. علائم دیگر این بیماری شامل سردرد، تعریق، لرزش، اضطراب و ضربان قلب سریع است. همچنین برخی افراد از نظر ژنتیکی ممکن است مستعد ابتلا به این نوع تومور باشند.

سرطان آدرنال

تومورهای بدخیم فوق کلیه (سرطان آدرنال) مانند کارسینوم آدرنال، نادر است و اغلب زمانی تشخیص داده می‌شوند که در سایر ارگان‌ها و بافت‌ها گسترش یافته‌اند. این تومورها تا اندازه بزرگی رشد می‌کنند و قطر آنها به چندین اینچ هم می‌رسد.
تومورهای آدرنال سرطانی می‌توانند نقش عملکردی داشته باشند و همانطور که در بالا ذکر شد، می‌توانند سبب آزاد سازی بیش از یک یا چند هورمون شوند. همچنین ممکن است بیماران درد شکم، درد پهلو یا احساس پر بودن شکم را تجربه کنند، به خصوص وقتی تومور آدرنال بسیار بزرگ شود.
همه سرطان‌های یافت شده در غدد فوق کلیوی از خود غده سرچشمه نمی‌گیرند. اکثر تومورهای آدرنال در اثر متاستاز یا گسترش سرطان از یک تومور اولیه به نقاط دیگر بدن است.