چنانچه میزان گلوکز در خون بسیار بالا باشد، بیماری دیابت بروز می‌یابد. وقتی بیماری دیابت (لینک به مقاله مرض قند و انواع آن) در کودک تشخیص داده شود، او تا پایان عمر به این بیماری مبتلا خواهد بود، البته روش‌هایی برای به حداقل رساندن عوارض و خطرات درازمدت دیابت در کودکان وجود دارد.
گلوکز از تجزیه‌ی کربوهیدرات‌های دریافت شده از غذا به دست می‌آید. سپس گلوکز از روده انسان، جذب و وارد جریان خون می‌شود. هورمون انسولین توسط سلول‌های بتا در پانکراس تولید می‌شود. برای این که گلوکز بتواند از جریان خون وارد سلول‌های بدن شود و در آنجا به صورت سوخت برای دریافت انرژی سوزانده شود، وجود انسولین لازم است. دیابت زمانی بروز می‌یابد که سلول‌های تولید کننده‌ی انسولین در پانکراس نتوانند مقدار کافی انسولین تولید کنند یا این که مقاومت نسبت به اثر انسولین در بدن وجود داشته باشد.
دیابت نوع دو در کودکان
برای دهه‌های متمادی تصور می‌شد که فقط بزرگسالان به دیابت نوع دو (لینک به مقاله دیابت نوع دو) مبتلا می‌شوند. در واقع دیابت نوع 2 در گذشته دیابت بزرگسالی نامیده می‌شد. اما آنچه زمانی صرفاً یک بیماری بزرگسالی پنداشته می‌شد، امروزه در حال تبدیل شدن به یک بیماری شایع در میان کودکان است.
مرض قند نوع دو عارضه‌ای مزمن است که چگونگی متابولیسم قند یا اصطلاحاً گلوکز را در بدن مختل می‌کند. در بازه زمانی 2011 ـ 2012 حدوداً 23 درصد از بیمارانی که به تازگی مبتلا به دیابت تشخیص داده شدند، کودک بودند.
علل دیابت نوع دو در کودکان
اضافه وزن نسبت مستقیمی با ابتلا به دیابت نوع دو دارد. احتمال ایجاد مقاومت به انسولین در کودکان دارای اضافه وزن بیشتر است. همان‌طور که بدن برای تنظیم انسولین تلاش می‌کند، بالا بودن قند خون (لینک به مقاله قند خون بالا) عوارض بالقوه خطرناکی را به وجود می‌آورد.
ژنتیک نیز در ابتلا به دیابت نوع 2 نقش دارد. برای مثال اگر پدر یا مادر یا هر دو به دیابت نوع دو مبتلا باشند، خطر ابتلا به دیابت نوع دو در فرزندشان افزایش می‌یابد.
علائم دیابت نوع دو در کودکان
تشخیص دادن علائم مرض قند نوع 2 همواره آسان نیست. چون این بیماری در اکثر موارد به تدریج بروز می‌یابد، شناسایی علائم آن دشوار است. بسیاری از بیماران هیچ گونه علائمی را احساس نمی‌کنند و در کودکان نیز علائمی مشاهده نمی‌شود.
چنانچه احتمال می‌دهید که فرزندتان به دیابت مبتلا شده باشد، وجود شش علامت زیر را در او بررسی کنید:
خستگی شدید و مزمن
اگر فرزندتان به شدت خسته یا خواب‌آلود به نظر می‌رسد، ممکن است تغییر میزان قند خون بر سطح انرژی‌اش تاثیر گذاشته باشد.
تکرر ادرار
بالا بودن میزان قند خون باعث می‌شود که قند خون اضافی وارد ادرار شود و آب بیشتری را به سمت خود بکشد. در نتیجه فرزندتان بارها در طول روز سرآسیمه به طرف سرویس بهداشتی می‌رود.
تشنگی شدید
تشنگی شدید در کودکان می‌تواند یکی از علائم بالا بودن قند خون باشد.
افزایش گرسنگی
در بدن کودکان مبتلا به دیابت انسولین کافی برای تامین سوخت مورد نیاز سلول‌های بدن وجود ندارد. غذا در این حالت به بهترین منبع انرژی تبدیل می‌شود و کودکان بیشتر از حد معمول احساس گرسنگی می‌کنند. این عارضه اصطلاحاً پلی‌فاژی یا هیپرفاژی گفته می‌شود.
دیر التیام یافتن زخم‌ها
زخم‌ها یا عفونت‌هایی که به کندی التیام می‌یابند یا مقاوم هستند، می‌توانند نشانه‌ی ابتلا به دیابت نوع دو باشند؛ بنابراین لازم است که اطلاعات خود را درباره‌ی سلامت پوست و دیابت نوع دو افزایش دهید.
تیره شدن پوست
مقاومت به انسولین باعث تیرگی پوست، به ویژه پوست زیربغل و گردن می‌شود. اگر فرزندتان مبتلا به دیابت نوع 2 باشد، ممکن است بعضی قسمت‌های پوست او تیره شده باشد. این عارضه اصطلاحاً آکانتوز نیگریکانس (acanthosis nigricans) گفته می‌شود.
عامل‌های خطر
دیابت در کودکان در میان کودکان 10 ـ 19 ساله، بالاترین درصد شیوع را دارد.
عامل‌های زیر خطر ابتلا به دیابت نوع دو را افزایش می‌دهد:
- چنانچه خواهر، برادر یا یکی از بستگان نزدیک به دیابت نوع دو مبتلا باشد.
- علائم مقاومت به انسولین، شامل لکه‌های تیره‌ی روی پوست در کودک مشاهده شود.
- چاقی یا اضافه وزن کودک
کودکان با شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از 85، چهار برابر بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع دو قرار دارند. در راهنماهای فعلی توصیه شده است که غربالگری دیابت برای تمام کودکان چاق یا دارای اضافه وزنی که حداقل یک عامل خطر فوق درباره‌ی آنها صدق می‌کند، انجام شود.
عوارض احتمالی
با رشد سن، کودکان مبتلا به دیابت نوع 2 با افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف روبرو می‌شوند. بیماری‌های عروقی مانند بیماری قلبی از جمله عوارض شایعی است که در این گروه از کودکان دیده می‌شود.
عوارضی همچون مشکلات بینایی و آسیب‌های عصبی نیز در کودکان مبتلا به دیابت نوع 2 مشاهده می‌شود و این بیماری در این گروه از کودکان با سرعت بیشتری پیشرفت می‌کند نسبت به دیابت نوع 1.
مشکلات کنترل وزن، فشار خون بالا و هیپوگلیسمی (افت قند خون) نیز از جمله عوارضی است که در کودکان مبتلا به دیابت نوع 2 مشاهده می‌شود. ضعف بینایی و نقص عملکرد کلیه نیز ممکن است از عوارضی باشد که بیماران دیابت نوع 2 در طول عمر خود با آنها روبرو شوند.
تشخیص دیابت نوع دو در کودکان
برای تشخیص دیابت نوع دو در کودکان باید به متخصص اطفال مراجعه کنید. اگر پزشک اطفال احتمال ابتلا به دیابت نوع 2 را بدهد، دستور آزمایش اندازه‌گیری میزان گلوکز در ادرار و خون، آزمایش تحمل گلوکز یا آزمایش A1C را می‌دهد.
گاهی اوقات چند ماه طول می‌کشد تا دیابت نوع دو در کودک تشخیص داده شو.د.
درمان دیابت نوع دو در کودکان
درمان دیابت نوع دو در کودکان تفاوتی با درمان این بیماری در بزرگسالان ندارد. طرح درمان با توجه به نیازهای رشدی و نگرانی‌های خاص هر بیمار تهیه می‌شود. آموزگاران، مربیان و افراد دیگری که فرزندتان را تحت نظر دارند، با توجه به علائم و داروهای مورد نیاز وی باید از برنامه‌ی درمانی وی اطلاع داشته باشند. درباره‌ی اقدامات درمانی لازم در زمانی که فرزندتان در مدرسه است یا بنا به دلایلی از شما دور است، با پزشک معالج وی صحبت کنید.
کنترل گلوکز خون
اندازه‌گیری روزانه قند خون در خانه به منظور بررسی واکنش به درمان و ثبت میزان قند خون ضروری است. برای این منظور می‌توانید از دستگاه‌های اندازه‌گیری فند خون استفاده کنید.
تغذیه و ورزش
پزشک اطفال توصیه‌های تغذیه‌ای و ورزشی را برای حفظ سلامت کودک به وی و والدینش ارائه می‌دهد. والدین باید میزان کربوهیدرات مصرفی روزانه‌ی فرزندشان را به دقت کنترل کنند.
چنانچه کودک هر روز، تحت نظارت در ورزش‌ها و فعالیت‌های بدنی مورد تایید شرکت کند، می‌تواند وزنش را در حد مناسب نگه دارد و اثرات منفی ابتلا به دیابت نوع 2 را کاهش دهد.
دیگر روش‌های موثر برای درمان دیابت نوع دو
- اکثر بیماران کم‌سن و سال در مرحله‌ای از بیماری به درمان‌های دارویی مانند قرص، تزریق انسولین یا ترکیبی از این دو نیاز پیدا می‌کنند، قرص قند به بدن کمک می‌کند تا به روش موثرتری از انسولین استفاده کند.
- دارو دیابت را درمان نمی‌کند و اکثر بیماران باید این داروها را تا پایان عمر مصرف کنند.
- کودک یا بیمار جوان مبتلا به دیابت نیاز به مراقبت بیشتری دارد و والدین باید عادت‌های سالم را در او نهادینه کنند تا زندگی با دیابت برایش راحت‌تر شود.
اقدامات لازم برای مراقبت از کودکان مبتلا به دیابت نوع دو
نظارت
- با توجه به سن فرزندتان و میزان وابستگی او لازم است که قند خونش را اندازه‌گیری کنید و دارو را در موقع مناسب تزریق کنید یا در اختیارش بگذارید.
- مراجعه به گروه‌های تخصصی دیابت
- سعی کنید فرزندتان مراقبت و حمایت شما را احساس کند.
آموزش
- درباره این بیماری مطالعه کنید و اطلاعات خود را افزایش دهید.
- تا جایی که می‌توانید این اطلاعات را به فرزندتان منتقل کنید و شیوه‌های تغذیه و زندگی سالم را حتی‌الامکان به او آموزش بدهید. اطلاعات را متناسب با سن فرزندتان به او منتقل کنید.
- از دانش و مهارت‌های پزشک معالج برای مراقبت از فرزندتان بهره بگیرید، پزشک می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را به شما و فرزندتان ارائه دهد و به خوبی راهنمایی‌تان کند.
چه نکات دیگری لازم است درباره دیابت نوع دو بدانم؟
در این بخش به بررسی مشکلات شایعی می‌پردازیم که معمولاً در کودکان مبتلا به دیابت نوع 2 مشاهده می‌شود:
- زیاده‌روی در مصرف تنقلات: برخی کودکان مبتلا به دیابت در مصرف تنقلات زیاده‌روی می‌کنند یا این که چون والدین نگران افت قند خون (هیپوگلیسمی) هستند، تنقلات زیادی را به فرزندشان می‌خورانند. مقدار تنقلاتی را که تهیه می‌کنید و سرعت مصرف آنها را یادداشت کنید. درباره تنقلات سالم با متخصص تغذیه یا پزشک اطفال مشورت کنید.
- کش رفتن تنقلات: کودکان یا نوجوانان شیرینی‌جات یا شکلات‌هایی را که قرار است، در حد اعتدال مصرف کنند، مخفیانه کش می‌روند و قند خون‌شان در نتیجه‌ی خوردن آنها بالا می‌رود. والدین در این شرایط دوزهای بالاتری از انسولین را به فرزندشان می‌دهند؛ این چرخه منجر به افزایش وزن می‌شود. اطمینان حاصل کنید که فرزندتان متوجه اهمیت برنامه‌ی غذایی‌اش شده است و اگر قند خونش بدون دلیل مشخصی به شدت بالا رفت، از او سوال کنید که آیا مخفیانه چیزی خورده است یا خیر.
- رژیم‌های سختگیرانه: برخی کودکان مبتلا به دیابت، به ویژه نوجوانان سعی می‌کنند خودشان را از طریق رژیم‌های مد روز و سختگیرانه لاغر کنند. این رژیم‌های غیراصولی برای هیچ فردی، به ویژه بیماران مبتلا به دیابت مناسب نیست، چون میزان قند خون را کاملاً از کنترل خارج می‌کند.
- مصرف نکردن انسولین: نوجوانان گاهی اوقات به امید لاغر شدن از تزریق انسولین خودداری می‌کنند. به فرزندتان توضیح بدهید که این ترفند خطرناک است، چون منجر به افزایش بسیار زیاد قند خون و حتی کتواسیدوز دیابتی می‌شود. نوجوانانی که از مصرف انسولین خودداری می‌کنند، باید برای پرداختن به اختلال تغذیه یا مشکلات مربوط به رضایت از تصویر بدن و ناراحتی‌های هیجانی به مشاور و متخصص سلامت روان مراجعه کنند.
- ورزش: بسیاری از والدین نگران افت قند خون هستند و به شدت نگران‌اند که مبادا فرزندشان حین ورزش کردن دچار افت قند خون بشود. اما دلیلی برای محدود کردن فعالیت بدنی وجود ندارد. متخصص دیابت می‌تواند برنامه ورزشی مناسبی را برای فرزندتان تهیه کند تا مشکل کاهش قند خون در اثر تغییر کردن زمان مصرف تنقلات یا دارو پیش نیاید.
پرسش‌های متداول
دیابت نوع یک چه تفاوتی با دیابت نوع دو دارد؟
یکی از مشکلات اصلی در دیابت نوع یک، تخریب سلول‌های تولیدکننده انسولین در پانکراس است که باعث عدم تولید انسولین کافی می‌شود. این نوع دیابت عمدتاً در کودکان تشخیص داده می‌شود و اغلب به خاطر اضافه وزن یا مصرف غذاهای شیرین نیست.
اما مشکل اصلی در دیابت نوع دو، مقاومت بدن در برابر انسولین است، به این معنی که بدن نمی‌تواند به نحو موثری از انسولین استفاده کند. در این نوع دیابت، سلول‌های تولیدکننده انسولین هنوز هم می‌توانند انسولین تولید کنند، اما به دلیل مقاومت در برابر تاثیر انسولین، این هورمون نمی‌تواند به خوبی عمل کند. همچنین، در برخی موارد، پانکراس نیز ممکن است از کار افتاده باشد و تولید انسولین کافی صورت نگیرد که باعث افزایش مقاومت به انسولین می‌شود. دیابت نوع دو بیشتر در افراد مسن، به ویژه کسانی که اضافه وزن دارند، دیده می‌شود.
دیابت چه مدت طول می‌کشد؟
دیابت نوع دو یکی از عارضه‌های مادام‌العمر است. وقتی پزشک دیابت نوع دو را در فرزندتان تشخیص می‌دهد، او باید خودش را برای یک عمر زندگی با این بیماری آماده کند.
البته عوارض و خطرهای درازمدت دیابت نوع دو را می‌توان با رعایت توصیه‌های زیر به حداقل رساند:
- میزان گلوکز خون را حتی‌الامکان در سطح نرمال نگه دارید.
- وضعیت سلامت عمومی فرزندتان را تحت نظر بگیرید و همواره مراقب او باشید.
- اطلاعات خود را درباره دیابت تا جایی که می‌توانید، افزایش بدهید.
- دقت کنید فرزندتان از مراقبت پزشکی درمانی مناسبی برخوردار باشد.
- مراقب باشید فرزندتان حمایت کافی را در خانواده دریافت کند.
- سبک زندگی سالمی را در پیش بگیرید.
هرچند دیابت نوع دو یک بیماری مادام‌العمر است، اما اگر بیمار دیابتی وزنش را کاهش دهد، فعالیت بدنی داشته باشد و سبک زندگی سالم‌تری را در پیش بگیرد، علائم بیماری کاهش می‌یابد.
فرزندم مبتلا به دیابت نوع دو است، چه زمانی باید نگران وضعیت او بشوم و به پزشک مراجعه کنم؟
چنانچه نشانه‌ها و علائم گفته شده را در فرزندتان مشاهده کردید و بدحالی او نگران کننده بود، با پزشک خانوادگی یا پزشک اطفال معالج فرزندتان تماس بگیرید. اگر به هر دلیلی به پزشک دسترسی نداشتید، فرزندتان را به نزدیکترین اورژانس ببرید.
فرزندم به دیابت نوع دو مبتلا است، چه کمکی می‌توانم به او بکنم؟
پشتیبانی عاطفی نقش مهمی در کمک به کودکان برای رسیدن به وزن سالم دارد. اضافه وزن می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس و اعتماد به نفس در کودکان شود و احساس گناه و خجالت آورد. سعی کنید نگرش مثبتی داشته باشید و هنگام صحبت با فرزندتان از واژه “سالم” به جای “چاق” یا “لاغر” استفاده کنید. به فرزندتان کمک کنید تا متوجه شود که تمام افراد سالم، حتی خودشان باید وزن خود را مدیریت کنند.
همچنین به یاد داشته باشید که کودکان از دیدگاه و اعمال والدین درباره وزن و تغذیه الگو می‌برند، در هر صورت شما مسئول تهیه مواد غذایی و پخت غذا هستید. اگر خوراکی‌های سالم خریداری کنید و وعده‌های غذایی سالم و مغذی طبخ کنید، فرزندتان را به ابزار لازم برای رسیدن به وزن مناسب مجهز کرده‌اید.
