دیابت و تغذیه صحیح

[sbu_post_image]

برنامه غذایی و آموزش‌های لازم برای افراد مبتلا به دیابت باید عواملی مانند شیوه زندگی فرد، غذاهای مورد علاقه او، اوقات معمول غذا خوردن و پیش‌زمینه‌های قومی و فرهنگی را مورد توجه قرار دهد. برای بیمارانی که انسولین دریافت می‌کنند، باید انعطاف بیشتری در زمان و محتوای وعده‌های غذایی دیابت و تغذیه صحیح را در نظر بگیرد تا بیمار بتواند با ایجاد تغییر در عادات غذایی و ورزش خود، با دوز تعیین شده انسولین سازگاری پیدا کند. اولین اقدام باید اخذ یک تاریخچه تغذیه‌ای از بیمار باشد به منظور مشخص کردن عادات غذایی و شیوه زندگی او. از این طریق نیاز به کاهش یا ثابت بودن وزن مشخص می‌شود؛ در بیشتر موارد، بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 نیاز به کاهش وزن دارند.

از آنجایی که دیابت با تغییر شیوه زندگی ارتباط نزدیک دارد، نقش تغذیه و برنامه غذایی و همچنین فعالیت بدنی در این بیماری بسیار مهم است. داشتن الگوی غذایی مناسب به همراه تحرک کافی نه تنها در درمان دیابت مؤثر است، بلکه در جهت پیشگیری نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. غذا خوردن صحیح الفبای سالم ماندن بوده و مختص بیماران دیابتی نمی‌باشد. گاهی به غلط تصور می‌شود که افراد دیابتی نباید غذایی را که دوست دارند بخورند، در حالیکه با مراقبت و اعتدال و تنظیم برنامه غذایی، استفاده از مواد غذایی مورد علاقه اشکالی ندارد.

اهداف درمانی تغذیه صحیح در دیابت

کاهش وزن که منجر به افزایش تأثیر انسولین در بدن می شود.

مصرف غذاهای مفید که در کنترل قند خون مؤثر است.

تنظیم فشار خون و کم کردن مصرف نمک.

کاهش سطح چربی های مضر خون.

هرم غذایی

امروزه طبقه بندی مواد غذایی بر اساس اهمیت آن در سلامتی و میزان مصرف آنها می باشد. گروه های غذایی شامل گروه نان و غلات و سیب زمینی و حبوبات است که قاعده هرم را اشغال می کنند. گروه میوه ها، گروه سبزیجات، گروه گوشت، گروه شیر قسمت میانی هرم را اشغال نموده و در نوک هرم مثلث کوچکی به روغن ها، چربی و شیرینی اختصاص دارد و این بدان معنی است که باید این مواد را به مقدار کم مصرف کرد. ادویه ها، قهوه و نوشابه های گازدار در هرم جایی ندارند زیرا مواد مغذی را شامل نمی شوند ولی باعث لذیذتر شدن غذا می شوند. باید به این نکته توجه شود که غذاهای یک گروه از هرم نمی توانند به جای گروه دیگری مصرف شود ولی غذاهای موجود در یک گروه را می توان جایگزین هم نمود. به عنوان مثال در گروه غلات می توان نان را جایگزین برنج نمود ولی نان را نمی توان جایگزین میوه یا سبزی کرد.

• گروه نان و غلات:

یک واحد از این گروه 80 کیلوکالری انرژی دارد. این گروه شامل غلات کامل (گندم، جو، جو دو سر، ارزن) برنج و انواع ماکارونی می باشد. مصرف این گروه فیبرها، ویتامین های گروه B، املاح معدنی مانند آهن و پروتئین مورد نیاز بدن انسان را فراهم می نماید. روزانه به میزان 6 تا 11 واحد از گروه نان و غلات باید مصرف شود. هر واحد نان و غلات زیر است: نان لواش یک برش 20×20 (برای دیابتی ها منع مصرف می باشد و به جای آن از سنگک، بربری و تافتون استفاده گردد). نان سنگک و تافتون یک برش 10×10 سانتی متر. نان بربری یک برش 7×7 سانتی متری. یک سوم لیوان برنج (توصیه می شود از برنج کته شده استفاده نمایند). نصف لیوان لوبیا چیتی، عدس، نخود یا ذرت پخته. یک عدد سیب زمینی پخته کوچک. دو تا سه عدد بیسکویت سبوس دارد. ممکن است شنیده باشید که افراد دیابتی نباید مواد نشاسته ای مصرف کنند که این توصیه صحیح نبوده و خورد مواد نشاسته ای به مقدار نیاز لازم است.

• گروه سبزیجات:

یک واحد از این گروه 25 کیلوکالری انرژی دارد و این گروه تأمین کننده املاح و ویتامین های مورد نیاز بدن است. روزانه به میزان 5-3 واحد از گروه سبزیجات مورد نیاز است. یک واحد سبزی شامل مقادیر زیر می باشد: یک لیوان سبزیجات خام. نصف لیوان سبزیجات پخته مانند هویج و لوبیا. نصف لیوان آب سبزیجات مانند آب گوجه فرنگی. با توجه به تنوعی که در گروه سبزیجات وجود دارد و میزان سودمندی آنها برای عموم به خصوص بیماران دیابتی بسیار مهم هستند. و باعث تأمین فیبرها، مواد معدنی و ویتامین های بدن می شوند.

• گروه میوه ها:

یک واحد از این گروه 60 کیلوکالری انرژی دارد. این گروه شامل میوه های تازه، منجمد، کنسرو شده، خشک و همچنین آب میوه می باشد. میوه ها چربی نداشته و حاوی میزان اندکی پروتئین هستند و تمام کالری آنها از کربوهیدرات تأمین می شود. میوه ها تأمین کننده فیبر، ویتامین ها و پتاسیم بدن هستند. روزانه به میزان 4-2 واحد از گروه میوه ها باید در رژیم غذایی گنجانده شود. یک واحد میوه معادل مقادیر زیر می باشد: یک عدد میوه متوسط تازه مانند گلابی، سیب، کیوی. نصف لیوان کمپوت میوه. نصف لیوان آب میوه تازه. یک چهارم لیوان میوه خشک مثل انواع برگه. بهتر است به جای آب میوه از خود میوه به خصوص با پوست استفاده شود.

• گروه گوشت:

یک واحد از این گروه شامل 120-75 کیلوکالری انرژی دارد و شامل گوشت قرمز، گوشت ماکیان، ماهی، تخم مرغ و حبوبات است. حبوبات، اگرچه زیرگروه سبزیجات نشاسته‌ای هستند، اما از نظر مواد غذایی حاوی پروتئین و املاح شبیه به گوشت هستند و بنابراین در این گروه قرار می‌گیرند. گروه گوشت منبع اصلی پروتئین، فسفر، ویتامین‌های گروه B و املاح معدنی مانند آهن می‌باشد. بهتر است پوست مرغ و ماهی قبل از پخت از آن جدا شود. مصرف روزانه 3-2 واحد از گروه گوشت با توجه به میزان کالری مورد نیاز استفاده می‌شود. مصرف بیش از نیاز پروتئین در بدن پس از چند ساعت قابل تبدیل به کربوهیدرات می‌باشد و می‌تواند موجب افزایش قند خون شود. یک واحد گوشت شامل مقادیر زیر می‌باشد: 30 گرم گوشت گوسفند یا مرغ یا ماهی، یک عدد تخم مرغ متوسط، دو قاشق غذاخوری کره بادام زمینی و نصف لیوان سویا. بیماران دیابتی بهتر است گوشت را بجای سرخ کردن، آب‌پز یا کبابی مصرف نمایند.

• گروه شیر لبنیات:

یک واحد از این گروه 150 – 90 کیلوکالری انرژی دارد. این گروه شامل شیر، ماست و پنیر می باشد در بهترین منبع تأمین کننده کلسیم به شمار می روند. روزانه 3-2 واحد از گروه شیر و لبنیات با توجه به میزان کالری مورد نیاز در رژیم غذایی استفاده می شود. یک واحد شیر و لبنیات شامل مقادیر زیر است: یک لیوان شیر. یک لیوان ماست. دو لیوان دوغ. بهتر است افراد دیابتی از شیر و ماست کم چرب یا بدون چربی استفاده نمایند.

• گروه چربی ها و قندها:

یک واحد از این گروه 45 کیلوکالری انرژی دارد. این گروه از مواد غذایی در بدن انرژی زا بوده و طعم مواد غذایی را بهبود می بخشند ولی از نظر ارزش غذایی حاوی بسیار کمی در هرم غذایی اشغال می کنند و مصرف آنها به مقدار کم توصیه می شود. روزانه یک واحد از گروه چربی ها و قندها در رژیم غذایی افراد دیابتی توصیه می شود. یک واحد چربی معادل مقادیر زیر است: دو قاشق غذای خوری خامه. یک قاشق غذای خوری پنیر خامه ای. یک قاشق مرباخوری کره، روغن، سس مایونیز.

یک واحد قند شامل مقادیر زیر است: نصف لیوان بستنی. دو عدد شیرینی خشک. یک عدد کلوچه متوسط. چهار عدد شکلات. برنامه غذایی بیماران دیابتی باید شامل تمام گروه های غذایی باشد. مصرف بیش از حد مورد نیاز چربی در بدن می تواند تبدیل به قند شده و میزان گلوکز خون را بالا ببرد. بنابراین رعایت رژیم غذایی ضروری است.

بیماران دیابتی بهتر است مصرف مواد غذایی حاوی فیبر را در تغذیه خود افزایش دهند. فیبرها با طولانی کردن زمان گوارش، سطح قند خون بعد از غذا را تعدیل می کنند. همچنین فیبرها تأثیر مطلوبی بر کاهش میزان کلسترول دارند. توصیه می شود روزانه 30-20 گرم فیبر در رژیم غذایی وجود داشته باشد. فیبرهای غذایی دو نوع هستند، فیبرهای محلول و نامحلول در آب. فیبرهای محلول در غذاهایی مثل حبوبات، جودوسر و برخی میوه ها وجود دارد و در کاهش سطح گلوکز و چربی خون مؤثر است. تصور می شود که فیبرهای محلول منجر به شکل گیری یک ماده ژله مانند در دستگاه گوارش می شوند که حرکت غذا در لوله گوارش و تخلیه معده را کند می کند. تأثیر احتمالی فیبرها در جلوگیری از افزایش ناگهانی قند خون ناشی از این اثر است. فیبرهای نامحلول در نان، غلات و بعضی از سبزیجات وجود دارند. نقش این فیبرها افزایش حجم مدفوع در روده و پیشگیری از یبوست می باشد. فیبرها موجب سیری زودرس و کاهش وزن می شوند. توجه شود که میزان فیبرها در رژیم غذایی از میزان توصیه شده 30-20 گرم در روز تجاوز نکند. در صورت افزایش ناگهانی فیبر در رژیم غذایی مشکلاتی مانند احساس پری شکم، تهوع، اسهال، نفخ شکم و یبوست ایجاد می شود. به همراه مصرف فیبرها بهتر است مایعات کافی مصرف شود. به کلیه بیماران دیابتی به خصوص بیماران مسن توصیه می شود که هر روز به مقدار کافی آب مصرف نمایند بویژه در هنگام ورزش و هوای گرم و بروز بیماری های دیگر مصرف آب و مایعات فراوان ضروری است.

برچسب مواد غذایی:

کارخانه‌های تولید کننده مواد غذایی موظفند اطلاعات مربوط به ترکیبات، مقدار انرژی، تاریخ تولید و میزان افزودنی‌ها را بر روی بسته‌بندی محصولات خود نمایش دهند. خواندن این اطلاعات یک مهارت اساسی برای افراد دیابتی است. بیماران می‌توانند با استفاده از این اطلاعات، مقدار انسولین و داروهای خود را تنظیم کنند. مقدار انرژی موجود بر اساس کیلوکالری و مقدار کربوهیدرات، پروتئین و چربی با واحد گرم ذکر می‌شود. کالری تولید شده توسط یک غذا در بدن مجموع کالری تولید شده از کربوهیدرات، پروتئین و چربی آن ماده غذایی است. باید توجه داشت که هر گرم کربوهیدرات 4 کالری، هر گرم پروتئین 4 کالری و هر گرم چربی 9 کالری انرژی تولید می‌کنند.

شیرین کننده ها

به طور کلی شیرین کننده ها به دو گروه عمده تقسیم می شوند:

1) شیرین کننده های تغذیه ای (Nutritive): شامل فروکتوز، سوربیتول، گزیلیتول می باشند. این شیرین کننده ها حاوی کالری هستند و مقدار کالری آنها برابر مقدار کالری ساکاروز می باشد ولی این مواد نسبت به ساکاروز کمتر موجب افزایش گلوکز خون می شوند و اغلب در غذاهای بدون قند بکار می روند. شیرین کننده های حاوی سوربیتول دارای اثرات ملین می باشند.

2) شیرین کننده های غیر تغذیه ای: فاقد کالری بوده و اثری بر روی افزایش قند خون نرمال ندارند و از طرف FDA به عنوان غذاهای ایمن برای افراد دیابتی مطرح شده اند. ساخارین، اسپارتام، سانت، ساکرالوز (اسپلندا) از شیرین کننده های غیر تغذیه ای در موضوع دیابت و تغذیه صحیح می باشند.

خواننده گرامی، پیشنهاد می شود مطلب ” تغذیه و دیابت نوع 1 ” را جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه دیابت و تغذیه صحیح مطالعه فرمایید.

منبع: کتاب راهنمای دیابت