پرمویی و هیرسوتیسم معمولاً در دوران بلوغ ایجاد شده و در سالهای بعد آشکارتر میشود. گرچه استعداد ارثی، تولید بیش از حد هورمونهای مردانه (آندروژن)، استفاده از برخی داروها، یا بیماریها علت پرمویی است و فرد در هر سنی به این مشکل دچار شود.
رشد موهایی زبر و خشن در قسمتهایی از بدن که رشد مو وابسته به هورمونهای جنسی مردانه است، هیرسوتیسم یا پرمویی نامیده میشود. البته ممکن است در نواحی مختلف بدن، موهایی وجود داشته باشد یا ایجاد شود ولی هیرسوتیسم فقط به مواردی اطلاق میشود که موهای زبر و خشن در قسمتهای خاصی از بدن مانند چانه، گونه‌ها، قفسه سینه، بازو و قسمت بالایی دستها و کشاله ران نمایان شود. موهایی که در این قسمتها رشد میکند، وابسته به هورمونهای جنسی مردانه است. بنابراین زمانی که خانمی با مشکل پرمویی روبه رو میشود، میتوان گفت دچار رشد موهای زائد یا هیرسوتیسم شده است که می تواند نشانه ای از یک بیماری باشد.
خانمهایی که دچار پرمویی هستند، معمولاً عادت ماهیانه شان نیز نامنظم است. در اکثر موارد رشد سینه در آنها کم بوده و صداهای بمی دارند. عضلات و دستگاه تناسلیشان نیز معمولاً درشت تر از خانمهای عادی است.
علل پرمویی و موهای زاید در زنان
رویش موهای زائد علل متفاوتی دارد که شایعترین آنها بیماری سندرم تخمدان پلی کیستیک است. سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCO) بیماری شایعی است که میتواند موجب رویش موهای زائد شود و تقریبا ۱۸ درصد خانمها نیز در سنین باروری، به پرمویی مبتلا هستند.
بیماریهای دیگری مانند کمکاری غده تیروئید یا پرکاری غده آدرنال نیز میتواند با پرمویی و رشد موهای زائد همراه باشد. البته بیماری پرکاری غده آدرنال که کوشینگ نامیده میشود، مورد نادری است و کمتر شاهد آن هستیم. پرکاری غده هیپوفیز نیز منجر به ترشح هورمونی به نام پرولاکتین شده و میتواند با افزایش رشد موهای زائد همراه باشد.
مصرف برخی از داروها مانند داروهای ضدتشنج یا بعضی از داروهای قلبی هم می تواند به عنوان عارضه دارویی، باعث رویش موهای زائد و پرمویی شود.
برخی از سرطان ها نیز ممکن است عامل ایجاد موهای زائد و پرمویی باشد. علاوه بر اینها، زمینه های ارثی و ژنتیکی هم یکی از علت های پرمویی و رویش موهای زائد به حساب می آید.
پرمویی و هیرسوتیسم ناشناخته معمولاً ارثی است، چون معمولاً پرمویی در سابقه خانوادگی فرد نیز وجود دارد. خانم هایی که دچار هیرسوتیسم ناشناخته هستند، چرخه ماهیانه شان منظم بوده و هیچکدام از علائم پرمویی ثانویه را ندارند.
هیرسوتیسم ثانویه معمولاً مربوط به سندرم چند کیسه ای بودن تخمدان است (یک اختلال هورمونی ارثی که از ویژگی های آن نامنظم بودن عادت ماهیانه، ناهنجاری های زیست شیمیایی، و چاقی می باشد . (این نوع هیرسوتیسم ممکن است به دلایل زیر نیز ایجاد شود:
- بد عمل کردن غده هیپوفیز یا غده آدرنال (فوق کلیوی)
- استفاده از هورمون های مردانه یا مینوزیدیل لونیت، دارویی که برای گشاد کردن رگ های خونی مورد استفاده قرار می گیرد.
- تومورهای آدرنال و تخمدان
پرمویی و رویش موهای زائد مشکل شایعی است که تقریبا ۵ تا ۱۵ درصد خانم ها، در جوامع مختلف درگیر این مساله هستند و به نوعی به دنبال علت پرمویی و رویش موهای زائد هستند تا این مشکل را درمان کنند.
علائم هیرسوتیسم
خانمی که دچار خفیف‌ترین نوع هیرسوتیسم است، متوجه رشد بیش از اندازۀ موهای زائد روی لب بالا، چانه، ناحیه خط ریش و دور نوک پستان یا پایین شکم میشود. این موهای زائد موی بالغ یا مویی با همان رنگ موهای سر است. هیرسوتیسم پیشرفته‌تر باعث رشد موهای بالغ روی شانه، قفسه سینه، بالای شکم و بالای کمر میشود و معمولاً در دوران بلوغ شروع میشود.
اگر پرمویی قبل از بلوغ یا بعد از بلوغ شروع شود، علت آن میتواند مربوط به مشکلات هورمونی باشد و پزشک باید علائم را بررسی کند.
خانمهای مبتلا به هیرسوتیسم علاوه بر پرمویی با علائم دیگری از قبیل موارد زیر نیز مواجه می‌شوند:
تشخیص
پزشک پرونده پزشکی بیمار، به ویژه سیکل قاعدگی وی را به دقت بررسی میکند. چنانچه عادت ماهانه الگوی منظمی داشته باشد، هیرسوتیسم احتمالاً علت ژنتیکی یا ارثی دارد. اما اگر قاعدگی همواره نامنظم بوده باشد، علت پرمویی احتمالاً سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است.
چنانچه هم پرمویی و هم نامنظم شدن عادت ماهانه به تازگی شروع شده باشد و اگر بیمار چند دوره پریود نشده باشد، متخصص دستور انجام آزمایش‌های مختلفی را می‌دهد، چون ممکن است عارضۀ جدی‌تری مانند تومور تخمدان، غدد آدرنال یا غده هیپوفیز این عوارض را ایجاد کرده باشد.
پزشک با توجه به میزان هورمون تستوسترون و DHEA در خون میتواند نشانه‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک، تومور تخمدان، تومور غده آدرنال یا تومورهای تحریک کننده غدد آدرنال را تشخیص بدهد.
چنانچه پرمویی خفیف باشد و هیچ گونه علائم دیگری دال بر تولید بیش از اندازۀ هورمونهای آندروژن وجود نداشته باشد، انجام آزمایش‌های بیشتر ضرورتی ندارد.
اما اگر انجام آزمایش لازم باشد، چند آزمایش خون برای بررسی کمبودهای هورمونهای غدد آدرنال انجام میشود؛ کمبود این هورمون‌ها منجر به بزرگ شدن غدد آدرنال میشود.
همچنین پزشک میزان هورمون پرولاکتین را نیز برای یافتن نشانه‌های وجود تومور در غده هیپوفیز بررسی میکند. میزان قند خون و کلسترول نیز اندازه‌گیری میشود.
آزمایش‌های تشخیصی زیر نیز به تشخیص تومورها یا ناهنجاری‌های جسمی که میتواند عامل پرمویی باشد، کمک میکند:
- اسکن MRI مغز
- سی تی اسکن غدد آدرنال
- سونوگرافی تخمدان
درمان پرمویی در زنان
اکثر موارد پرمویی با تجویز دارو درمان میشود؛ دارو میزان هورمون‌ها را متعادل میکند و مقدار هورمونهای آندروژن را کاهش می‌دهد.
داروهای زیر معمولاً برای درمان پرمویی تجویز میشود:
- داروهای آنتی آندروژن: از داروهای متداول این دسته میتوان به اسپیرونولاکتون و فیناستراید اشاره کرد. این داروها به بدن اجازه نمی‌دهند که هورمون مردانه تولید کند و میزان رشد مو را نیز کاهش می‌دهند. بااین حال داروهای آنتی آندروژن موهای زائدی را که قبلاً درآمده است، از بین نمی‌برند و اثرگذاری آنها حداقل سه تا شش ماه طول می‌کشد. به علاوه مصرف این داروها خطر بروز نقص‌های مادرزادی را به دنبال دارد، بنابراین مصرف آنها در دوران بارداری یا زمانی که بیمار قصد باردار شدن دارد، مجاز نیست.
- قرص ضدبارداری: قرص ضدبارداری میزان هورمون آندروژن را در بدن کاهش می‌دهد. قرص ضدبارداری گزینه‌ای مناسب برای خانمهایی است که قصد ندارند در آیندۀ نزدیک باردار شوند. قرص ضدبارداری را میتوان در کنار داروهای آنتی آندروژن مصرف کرد.
- کرم‌های موضعی: متداول‌ترین کرمی که برای درمان پرمویی تجویز میشود، کرم الفورنیتین است که رشد موهای زائد صورت را کند میکند و می‌توانید آن را روی بخش‌هایی از صورت و چانه بزنید که موی زائد روی آنها روییده است. اثرگذاری این کرم بعد از ۴ تا ۸ هفته شروع میشود و ممکن است عوارض جانبی مانند تحریک پوست، راش پوستی یا احساس سوزش را تولید کند.
برخی خانمها ترجیح می‌دهند که موهای زائد را برای همیشه از بین ببرند، دو روش برای از بین بردن همیشگی موهای زائد وجود دارد. برای اطمینان از مناسب بودن این روش‌ها با توجه به شرایط خود با پزشک معالجتان مشورت کنید.
- الکترولیز: دکتر سوزن‌های ظریفی را در فولیکول‌های موهای زائد فرو میکند. این سوزن‌ها بارهایی الکتریکی را آزاد می‌کنند که فولیکول‌های مو را تخریب میکند. الکترولیز درمانی دردناک و پرهزینه است و ممکن است لازم باشد که بیش از یک بار انجام شود.
- لیزردرمانی: پزشک با لیزرهای هدفمند به فولیکول‌های مو آسیب می‌زند، در نتیجه موهای زائد می‌ریزد. لیزردرمانی نیز روشی پرهزینه است و باید چند بار انجام شود. همچنین لیزر پوست را سرخ، قرمز، متورم یا تحریک میکند. ضمناً خطر سوختن، زخم شدن و تغییر رنگ پوست نیز در لیزردرمانی وجود دارد. از این گذشته رویش موهای زائد در برخی خانمها بعد از مدتی دوباره شروع میشود.
زندگی کردن با پرمویی
به کمک روش‌های درمانی مختلف میتوان پرمویی را درمان کرد یا اثرات آن را کاهش داد. همچنین روش‌های خانگی ساده‌ای برای پوشاندن موهای زائد یا از بین بردن موقتی آنها وجود دارد.
- اصلاح با تیغ: اصلاح با تیغ ایمن‌ترین، ارزان‌ترین و ساده‌ترین روش برای از بین بردن موهای زائد است. البته مجبور خواهید بود که هر روز اصلاح کنید، در غیر این صورت موهای زائد به سرعت دوباره رشد خواهد کرد. از این گذشته اصلاح مداوم پوست را تحریک میکند، برای این که پوست کمتر تحریک شود، می‌توانید مقدار کمی کرم هیدروکورتیزون ۱ % روی پوست بزنید.
- موچین، بند و وکس: موچین روش مناسبی برای کندن چند تار مو است. اپیلاسیون با وکس روش موثرتری برای صاف و بدون مو کردن ناحیه‌های بزرگتری از پوست است، هرچند باعث تحریک پوست و ناراحتی موقتی میشود.
- دکلره کردن: با دکلره کردن می‌توانید رنگ موهای زائد را روشن کنید تا کمتر جلب توجه کند. هنگام استفاده از این محصولات به دستور مصرف آن توجه کنید. دکلره کردن پوست را تحریک میکند و ممکن است منجر به تغییر رنگ پوست بشود.
- لوسیون، کرم و ژل موضعی: این محصولات فولیکول‌های مو را به مرور زمان از بین می‌برد. بااین حال مدتی طول می‌کشد تا اثرگذاری این محصولات شروع شود و در بعضی موارد هم اصلاً نتیجۀ موثری از آن به دست نمی‌آید. ضمناً برخی به مواد شیمیایی موجود در این فرآورده‌ها حساسیت دارند. برای تعیین میزان حساسیت پوست لازم است که ابتدا مقدار کمی کرم را روی بخش داخلی مچ دست بزنید. یک روز صبر کنید و اگر مشکل خاصی مشاهده نکردید، آن را بر روی بخش‌های دیگر بدنتان هم استعمال کنید. اگر به کرم حساسیت نشان دادید، به هیچ وجه از آن استفاده نکنید و از پزشک معالجتان بخواهید که کرم دیگری را برایتان تجویز کند.
اگر اضافه وزن دارید، وزنتان را کم کنید و رژیم غذایی سالمی را در پیش بگیرید. برخی خانمها با رعایت این توصیه‌های ساده توانسته‌اند هورمون‌هایشان را متعادل کنند.
پرمویی ممکن است اعتماد به نفس و عزت نفس را هم تحت الشعاع قرار بدهد. رشد موهای زائد میتواند بیمار را از نظر عاطفی و هیجانی دچار مشکل کند. بنابراین به بیماران توصیه میشود که به مشاور مراجعه کنند یا در جلسات حمایتی گروهی شرکت کنند.
پیشگیری
کنترل کردن پرمویی همواره ممکن نیست. بااین حال رعایت یک رژیم مغذی و متعادل و ورزش منظم به کنترل وزن کمک میکند و خطر بالا رفتن کلسترول و ابتلا به دیابت را کاهش می‌دهد. اجتناب از مصرف داروهای غیرضروری که باعث پرمویی میشود، نیز احتمال بروز این عارضه را کاهش می‌دهد.
سوالی که پیش می‌آید، این است که اگر علت پرمویی مشخص نباشد و اصطلاحاً پرمویی از نوع ایدیوپاتیک باشد، آیا روشی برای مدیریت دارویی این عارضه وجود دارد یا خیر؟ علت پرمویی ایدیوپاتیک ممکن است نوع خفیفی از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک باشد، اما لازم است که پژوهش‌های بیشتری در این زمینه انجام شود. در هر حال هیرسوتیسم ایدیوپاتیک و سندرم تخمدان پلی کیستیک با روش‌های مشابهی درمان می‌شوند.
لاغر شدن نیز به کاهش میزان هورمونهای آندروژن در بدن و در نتیجه کاهش هیرسوتیسم کمک میکند. برای اطمینان از مناسب بودن مصرف داروهای هورمونی یا آنتی آندروژن برای درمان هیرسوتیسم ایدیوپاتیک با پزشک معالجتان مشورت کنید.
دکتر سید حسین دهقان منشادی
فوق تخصص غدد و متابولیسم-رشد کودکان
آدرس : تهران خ شریعتی، متروی شریعتی، جنب حسینیه ارشاد، کوچه ارشاد، پلاک ۱، طبقه ۳، واحد ۲۱
تماس