کوتاهی قد و كاهش رشد قدي می تواند ناشي از كمبود ترشح هورمون رشد در اثر عوامل ارثي يا محيطي باشد که با تشخيص به موقع پزشك قابل درمان است. ترشح اين هورمون كه از غده هيپوفيز صورت مي‌گيرد، هنگام شروع بلوغ به سرعت افزايش مي‌يابد كه نتيجه آن رشد قابل توجه در اين سنين است اما با ترشح هورمون‌هاي جنسي صفحات استخواني بسته شده و كم‌كم رشد قدي متوقف مي‌شود. اگر اين افزايش هورمون صورت نگيرد كودك كوتاه قد باقي مي‌ماند كه البته همان‌طور كه گفته شد اين كوتاه قدي با تشخيص به موقع پزشك و هورمون‌تراپي قابل درمان است.
كمبود هورمون رشد، تنها بر اساس آزمایش‌های هورمونی مشخص نمی شود و حتما سرعت رشد در دوران كودكی نیز باید بررسی شود، یعنی اگر در دوران كودكی، سرعت رشد قدی خوب بود، بر اساس یك آزمایش هورمونی نمی توان كمبود هورمون رشد را تشخیص داد و درمان را شروع كرد. علت باید معلوم شود و قد كودك به طور دقیق بر اساس منحنی‌های استاندارد رشد سنجیده شود.
يكي از دلايل رشد ناكافي بچه‌ها مي‌تواند كمبود هورموني باشد. هورمون‌هاي مختلفي در روند رشد و تكامل بچه‌ها تاثير گذارند. از اين ميان مي‌توان هورمون‌هاي تيروئيد، غدد فوق كليوي و هورمون‌هاي مختلف غده هيپوفيز نظير هورمون رشد را نام برد. در مورد هورمون رشد آزمايش‌هاي خاصي وجود دارد. اگر کودکی کوتاه قد است،مي‌توان ابتدا اين آزمايش‌ها را انجام داد تا مطمئن شد كه كودك از نظر هورمون رشد مشكل دارد يا نه. اگر دچار كمبود اين هورمون باشد مسلما جايگزين كردن و تجويز هورمون رشد كار عاقلانه‌اي است. اما در غير اين صورت به نظر نمي‌رسد كه تجويز اين هورمون كمك خاصي به كودك كند.
هورمون رشد از غده هيپوفيز که به اندازه يک آلبالوست و در کف مغز قرار دارد، ترشح مي‌شود. ترشح اين هورمون از غده هيپوفيز تحت تاثير عوامل هورموني که از غده هيپوتالاموس ترشح مي‌شوند، تنظيم مي‌شود. هورمون رشد از ابتداي تولد نقش بسيار مهمي در زندگي انسان دارد. اثر آن در کودکان عمدتا روي رشد قد است و کمبود آن يکي از علل مهم و قابل درمان کوتاهي قد. اين هورمون در بزرگسالان هم ترشح مي‌شود اما بعد از بلوغ، ترشح آن کاهش‌مي‌يابد. از طرفي چون در بزرگسالان صفحه‌هاي رشد استخواني بسته‌شده‌است، نقشي در افزايش قد ندارد اما اگر اين هورمون پس از بلوغ زيادتر از معمول ترشح شود، باعث حجيم شدن استخوان‌ها بدون افزايش طول آنها خواهد شد (بيماري آکرومگالي). هورمون رشد در سطوح فيزيولوژي و طبيعي بدن بزرگسالان تاثيرات ديگري دارد. به عنوان مثال کمبود هورمون رشد مي‌تواند باعث کاهش انرژي، خستگي‌پذيري، افسردگي، کاهش توده عضلاني بدن، افزايش توده چربي بدن و پوکي استخوان شود بنابراين امروزه کمبود هورمون رشد را در سنين بزرگسالي نيز مورد توجه قرار مي‌دهند و چنانچه ثابت شود در يک فرد بزرگسال کمبود هورمون رشد وجود دارد، بايد حتما درمان شود.
ارزیابی رشد قدی با استفاده از منحنی رشد
پس از ارزیابی رشد قدی و رسم در منحنی:
رشد قدی در مقایسه با منحنی رشد زیر صدک 3% می باشد این کودک کوتاه قد است و بررسی بیماری زمینه ای و بیماریهای اندوکرین لازم است.
بالای صدک 3 است ولی طبق منحنی رشد پیش نمی رود این کودک دچار اختلال رشد است. در اینصورت باید:
- کودک از نظر بیماریهای عمومی از جمله سوء تغذیه بررسی شود
- آموزش به مادر از نظر تغذیه
- پی گیری و مراجعه بعدی
بالای صدک 3 است و موازی با منحنی رشد پیش می رود این کودک طبیعی است و شامل موارد کوتاه قدی سرشتی و کوتاه قدی ژنتیکی می باشد.
1-بررسی بالینی
2-بررسی ازمایشگاهی
بررسی کودک کوتاه قد
بررسی بالینی شامل:
- خصوصیات زمان تولد
- سیر رشد (در صورتیکه امکان داشته باشد)
- سابقه بیمار (بیماری-مصرف دارو)
درمعاینه بالینی:
- معاینه فیزیکی کامل(سمع قلب –لمس شکم …..)
- ارزیابی تناسب اندامها
- قد نشسته به ایستاده
- علائم بیماریهای اندوکرین(غدد درون ریز)
- معاینه ته چشم و اندازه گیری فشار خون
ازمایشات اختصاصی شامل:
- تستهای تیروئید
- تست تحریکی هورمون رشد
- سایر تستهای هورمونی در صورت لزوم
