ژنتیک می‌تواند در وزن کودکان نقش داشته باشد. ژن‌های ما در تعیین نوع بدن و چگونگی ذخیره و سوزاندن چربی بدن موثر هستند. اما ژن‌ها به تنهایی نمی‌توانند بحران فعلی چاقی را توضیح دهند. از آنجا که هم ژن و هم عادات و سبک زندگی از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود، ممکن است چندین عضو یک خانواده با اضافه وزن دست و پنجه نرم کنند.
افراد یک خانواده از الگوهای غذایی، میزان فعالیت بدنی و نگرشی مشابه نسبت به اضافه وزن پیروی می‌کنند. اگر یکی از والدین یا اضافه وزن داشته باشند، احتمال اضافه وزن در کودک نیز افزایش می‌یابد.
اضافه وزن و چاقی چگونه تعریف می‌شود؟
شاخص توده بدنی (BMI) برای اندازه‌گیری میزان چربی بدن فرد، از اندازه‌گیری قد و وزن استفاده می‌کند. اما از آنجایی که محاسبه BMI ممکن است پیچیده باشد، از ماشین حساب BMI که روشی ساده‌تر است استفاده می‌شود.
در نمودار استاندارد BMI، کودکان 2 تا 19 ساله در یکی از چهار دسته زیر قرار می‌گیرند:
- کمبود وزن: BMI زیر 5
- وزن طبیعی: BMI 5 و کمتر از 85
- اضافه وزن: BMI 85 و زیر 95
- چاقی: BMI 95 یا بالاتر
برای کودکان زیر 2 سال، پزشکان از نمودارهای وزن به جای BMI استفاده می‌کنند تا بتوانند وزن کودک را با قد او مقایسه کنند. ممکن است هر کودک زیر 2 سال که در صدک 95 یا بالاتر از آن قرار دارد، در دسته اضافه وزن قرار بگیرد.
BMI اندازه‌گیری کاملی از چربی بدن نیست و در بعضی موارد می‌تواند گمراه کننده باشد. به عنوان مثال، یک فرد عضلانی ممکن است از BMI بالایی برخوردار باشد اما اضافه وزن نداشته باشد (عضلات اضافی به وزن بدن افزوده‌اند، در صورتی که چربی زیادی وجود ندارد). همچنین، تفسیر BMI ممکن است در دوران بلوغ که کودکان دوره رشد سریعی دارند، دشوار باشد. به یاد داشته باشید که BMI معمولاً شاخص خوبی از چربی بدن است، اما اندازه‌گیری مستقیم آن نیست.
اگر نگران هستید، کودک یا نوجوان خود را نزد پزشک ببرید. پزشک در مورد عادت‌های غذایی و فعالیت او سؤال خواهد کرد و در مورد چگونگی ایجاد تغییرات مثبت، پیشنهاداتی را ارائه می‌دهد. پزشک همچنین ممکن است دستورات آزمایش خون را برای جستجوی برخی از مشکلات پزشکی مرتبط با چاقی توصیه کند. بسته به BMI کودک شما (یا اندازه‌گیری وزن نسبت به قد) و سلامتی، پزشک ممکن است شما را به یک متخصص تغذیه یا یک برنامه مدیریت وزن ارجاع دهد.
سایر دلایل اضافه وزن یا چاقی کودکان
موارد متعددی وجود دارد که باعث اضافه وزن می‌شود. عادات رژیم غذایی، عدم ورزش، ژنتیک یا ترکیبی از این موارد می‌تواند در چاقی و اضافه وزن افراد نقش داشته باشد. در برخی موارد، افزایش بیش از حد وزن ممکن است به دلیل مشکل غدد درون ریز، سندرم ژنتیکی، یا برخی داروها باشد.
رژیم غذایی و سبک زندگی
بخش عمده‌ای از آنچه ما می‌خوریم سریع و آسان است. از فست فودهای چرب گرفته تا وعده‌های غذایی آماده و یا بسته‌بندی شده. برنامه‌های روزانه ما آنقدر شلوغ است که زمان کمی برای تهیه وعده‌های غذایی سالم‌تر یا ورزش کردن وجود دارد. حجم یک وعده غذایی، چه در خانه و چه در بیرون، بسیار زیاد است.
به علاوه، زندگی مدرن بی‌تحرک است. کودکان بیشتر از بازی کردن در خارج از خانه وقت بیشتری را با دستگاه‌های الکترونیکی می‌گذرانند. کودکانی که بیش از 4 ساعت در روز تلویزیون تماشا می‌کنند، در مقایسه با کودکانی که 2 ساعت یا کمتر در روز به تماشای تلویزیون می‌نشینند، احتمال اضافه وزن بیشتری دارند. همچنین کودکانی که در اتاق خواب خود تلویزیون دارند نیز احتمالاً دارای اضافه وزن هستند.
ورزش و فعالیت بدنی
بسیاری از کودکان فعالیت بدنی کافی ندارند. کودکان و نوجوانان باید روزانه 1 ساعت یا بیشتر ورزش متوسط و شدید انجام دهند، از جمله فعالیت‌های هوازی و عضلانی و تقویت‌کننده استخوان. کودکان 2 تا 5 سال نیز باید هر روز چندین بار بازی‌های پرتحرک انجام دهند.
فاکتورهای خطر چاقی کودکان
بدن شما انرژی استفاده نشده (کیلوژول) را به صورت چربی در بدن ذخیره می‌کند. برای داشتن وزن سالم، بدنتان باید غذاهایی که می‌خورید را استفاده کند (یا “بسوزاند”). اگر بیشتر از مصرف بدنتان غذا بخورید، بدن شما انرژی اضافی را به صورت چربی ذخیره می‌کند.
عواملی که ممکن است باعث اضافه وزن و چاقی کودکان شود شامل موارد زیر است:
- انتخاب مواد غذایی – این گزینه شامل انتخاب غذاهای پرچرب و شیرین به جای گزینه‌های سالم‌تر است.
- وقت زیادی را صرف کارهای بی‌تحرک می‌کنید – کودکان استرالیایی به طور متوسط روزانه حدود 2 ساعت از تلویزیون را تماشا می‌کنند، و همچنین وقت خود را با استفاده از رایانه و سایر بازی‌های الکترونیکی می‌گذرانند. به نظر می‌رسد که این سرگرمی‌ها جایگزین سرگرمی‌های پرتحرک شده است.
- والدین دارای اضافه وزن – الگوهای غذایی یک خانواده می‌تواند تأثیر عمده‌ای در حفظ وزن کودک داشته باشد. برخی از والدین دارای اضافه وزن ممکن است نسبت به والدینی که وزن سالمی دارند، نسبت به اضافه وزن خود نگران نباشند.
چه بیماری‌هایی ممکن است باعث چاقی شود؟
چاقی کودکان را در معرض مشکلات و بیماری‌هایی قرار می‌دهد که ممکن است سلامتی آن‌ها را در حال حاضر و در آینده به خطر بیندازد. این مشکلات شامل بیماری‌های جدی مانند دیابت نوع 2، فشار خون بالا و کلسترول بالا است که قبلاً بیماری‌های بزرگسالی محسوب می‌شدند.
همچنین کودکان دارای اضافه وزن و چاق در معرض خطرات زیر نیز هستند:
- مشکلات استخوانی و مفاصل
- تنگی نفسی که ورزش یا هر فعالیت بدنی را دشوار می‌کند. این تنگی نفس همچنین می‌تواند علائم آسم را تشدید کند یا کودکان را به سمت ابتلا به آسم سوق دهد.
- خواب بی‌قرار یا مشکلات تنفسی در شب مانند آپنه انسدادی خواب
- تمایل به بلوغ زودرس. در کودکانی که دارای اضافه وزن هستند ممکن است قد بلندتر و از نظر جنسی بالغ‌تر از همسالان خود باشند، بنابراین از این کودکان انتظار می‌رود که باید به همان اندازه که پخته به نظر می‌رسند عمل کنند، نه به اندازه سنشان. دختران دارای اضافه وزن نیز ممکن است در بزرگسالی دچار چرخه قاعدگی نامنظم و مشکلات باروری شوند.
- بیماری کبد و کیسه صفرا
فاکتورهای خطر مشکلات قلبی عروقی (از جمله فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت) که در دوران کودکی بروز می‌کند می‌تواند منجر به بیماری‌های قلبی، نارسایی قلبی و سکته مغزی در بزرگسالی شود. جلوگیری یا درمان اضافه وزن و چاقی در کودکان ممکن است در بزرگسالی آن‌ها را در برابر این مشکلات محافظت کند.
چاقی در دوران کودکی منجر به چاقی در بزرگسالی می‌شود
کودکان دارای اضافه وزن یا چاق به احتمال زیاد در بزرگسالی نیز دچار چاقی و اضافه وزن خواهند بود. حدود 80 درصد از نوجوانان چاق، در بزرگسالی نیز چاق می‌شوند.
مشکلات اجتماعی کودکان و نوجوانان چاق
چاقی می‌تواند تأثیر عمده‌ای در نحوه احساس کودکان در مورد خود و نحوه تعامل او با دیگران داشته باشد. نوجوانان چاق به احتمال زیاد از اعتماد به نفس پایینی برخوردار هستند که این امر می‌تواند بر جنبه‌های دیگر زندگی آن‌ها مانند دوست یابی و شایستگی در مدرسه تأثیر بگذارد.
چاق بودن در دوران کودکی یا نوجوانی، بدون در نظر گرفتن اینکه فرد در دوران بزرگسالی نیز چاق است یا خیر، خطر طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات در بزرگسالی را افزایش می‌دهد. شناسایی و شروع به معکوس کردن شرایط قبل از بزرگ شدن کودکان مهم است. در حالت ایده‌آل باید از اضافه وزن و چاقی جلوگیری شود.
چگونه می‌توان از اضافه وزن و چاقی جلوگیری کرد؟
نکته اصلی در نگه داشتن کودکان در وزن سالم در هر سنی، رویکرد تمام خانواده است. غذای سالم درست کنید و به داشتن یک رابطه خانوادگی بپردازید. فرزندان خود را درگیر کنید تا به شما در برنامه‌ریزی و تهیه وعده‌های غذایی سالم کمک کنند. هنگام خرید مواد غذایی، کودکان خود را همراه خود ببرید. به آن‌ها بیاموزید که چگونه غذای خوبی را انتخاب کنند.
سعی کنید از این تله‌های متداول پرهیز کنید:
- به فرزندان خود بخاطر رفتار خوب آن‌ها پاداش ندهید یا سعی نکنید با شیرینی دادن رفتار بد آن‌ها را متوقف کنید. روش‌های دیگری را برای تغییر رفتار کودکانتان پیدا کنید.
- سیاست بشقاب تمیز نداشته باشید. حتی نوزادان نیز وقتی سیر می‌شوند از بطری یا پستان دوری می‌کنند تا سیگنال‌هایی را مبنی بر سیر بودن به اطرافیان ارسال کنند. اگر بچه‌ها راضی هستند، آن‌ها را مجبور به غذا خوردن نکنید. این ایده را در آن‌ها تقویت کنید که فقط هنگام گرسنگی باید غذا بخورند.
- در مورد “غذاهای بد” صحبت نکنید یا تمام شیرینی‌ها و میان‌وعده‌های مورد علاقه کودکانتان را کاملاً ممنوع نکنید. بچه‌ها ممکن است به غذاهای ممنوعه در خارج از خانه علاقه زیادی نشان داده و در مصرف آن‌ها زیاده‌روی کنند. بیشتر اوقات غذاهای سالم مصرف کنید و هرازگاهی غذاهای موردعلاقه آن‌ها را نیز امتحان کنید.
کنترل چاقی ژنتیکی کودکان با رژیم غذایی مناسب
تراکم انرژی رژیم غذایی یا DED در واقع به معنی مقدار انرژی است که هر واحد وزن از غذا مصرف می‌کند. تراکم انرژی غذایی پایین زمانی حاصل می‌شود که فرد مقادیر زیادی از مواد غذایی غنی از آب مانند میوه‌ها و سبزی مصرف کند و خوردن مواد غذایی چرب و شیرین مانند شکلات و بیسکوئیت را محدود کند. کودکانی که در رژیم غذایی خود بیشتر از مواد پرکالری و با تراکم انرژی زیاد مصرف می‌کنند سه سال بعد اغلب چاق‌تر هستند و علاوه بر این کودکانی که حامل ژن چاقی پرخطر هستند نسبت به سایر همسالان خود در صورت دنبال کردن رژیم غذایی پرکالری به چاقی‌های خطرناک و حتی گاهی بیمارگونه مبتلا خواهند شد.
توصیه‌هایی برای سن‌های مختلف
توصیه‌های اضافی برای بچه‌ها در هر سنی:
- تولد تا سن 1 سالگی: شیردهی علاوه بر فواید بسیاری که برای سلامتی دارد، ممکن است به جلوگیری از افزایش وزن بیش از حد کودک نیز کمک کند.
- 1 تا 5 سالگی: عادات خوب را زود شروع کنید. با ارائه انواع غذاهای سالم به ترجیحات غذایی کمک کنید. گرایش طبیعی بچه‌ها را به فعالیت ترغیب کنید و به آن‌ها در پیشرفت مهارت‌هایشان کمک کنید.
- 6 تا 12 سالگی: بچه‌ها را تشویق کنید هر روز از نظر جسمی فعال باشند، چه از طریق شرکت در یک تیم ورزشی سازمان یافته و چه از طریق یک بازی انتخابی فوتبال در مواقع استراحت و بیکاری. با فعالیت‌های روزمره مانند بازی کردن در خارج از خانه یا پیاده‌روی خانوادگی، فرزندانتان را در خانه فعال نگه دارید. بگذارید در انتخاب غذاهای خوب مانند بسته بندی ناهار شرکت داشته باشند.
- 13 تا 18 سالگی: به نوجوانان خود بیاموزید که چگونه غذا و میان وعده‌های سالم را در خانه تهیه کنند. آن‌ها را ترغیب کنید که هرروز در خارج از خانه فعالیت کنند و انتخاب‌های سالمی داشته باشند.
- همه سنین: تلویزیون، تلفن، رایانه و زمان بازی‌های ویدیویی را کاهش داده و از خوردن جلوی مانیتور (تلویزیون یا موارد دیگر) خودداری کنید. انواع غذاهای سالم را سرو کنید و هر چند وقت یکبار غذاهای خانوادگی را همراه با اعضای خانواده میل کنید. فرزندانتان را تشویق کنید که هر روز صبحانه بخورند، حداقل پنج وعده میوه و سبزیجات در رژیم غذایی روزانه خود داشته باشید و نوشیدنی‌های شیرین شده توسط قند را محدود کنید.
در مورد اهمیت خوردن غذای سالم و پرتحرک بودن با کودکانتان صحبت کنید. با خوردن غذای خوب، ورزش کردن به طور منظم، و ایجاد عادات سالم در زندگی روزمره خود یک الگو باشید. این سبک زندگی را در خانواده نهادینه کنید تا به خوی و خصلت ذاتی تمام اعضای خانواده تبدیل شود.
