درمان پرمویی(هیرسوتیسم) و رفع موهای زائد در زنان

 

 

پرمویی به معنی رشد غیر طبیعی مو به شکل مردانه در زنان است، و اگر چه علت آن میتواند نژادي یا فامیلی باشد،ولی در حدود 50 درصد موارد موهای زائد وابسته به آندروژن یاهمان هورمون مردانه است. طبق بررسیهاي انجام شده، پرمویی بعد از اختلالات تیروئید و دیابت شایعترین بیماري غدد در زنان ایرانی است.

پرمویی در زنان(هیرسوتیسم) اغلب به علت افزایش تولید آندروژنها (به وسیله تخمدان یا غده فوق کلیه) و یا افزایش اثر آندروژنها ایجاد میشود.

علل با شیوع کمتر بیمار ي شامل: اختلالات غده آدرنال(تومور آدرنال، هیپرپلازي مادرزادي آدرنال از نوع غیرکلاسیک ، کوشینگ یا پر کاری غده فوق کلیه) و اختلالات تخمدان مانند تومورهاي تخمدان (خوش خیم و بدخیم) میباشد.

تشخیص علل پرمویی

پرمویی و علت آن بر اساس تاریخچه، معاینه بالینی و استفاده از یافته هاي پاراکلینیکی میباشد.

سن شروع: سن شروع پرمویی بستگی به علت زمینه اي آن دارد. انواع خوشخیم پرمویی اغلب در حوالی بلوغ ظاهر میشوند که شامل: سندرم تخمدان پلی کیستیک،هیپرپلازي مادرزادي آدرنال،و پرمویی بدون علت است.
پرمویی که بطور اولیه در سنین میان سالی و یا در افراد مسن ظاهر میشود، اغلب علامتی از یک اختلال زمینهاي جد ي چون تومور تخمدان یا آدرنال میباشد.

• شرح حال فامیلی : شرح حال فامیلی مثبت پرمویی اغلب به نفع هیپرپلازي مادرزادي آدرنال است هر چند پرمویی بدون علت و سندرم تخمدان پلی کیستیک هم میتواند فامیلی باشد.

• شدت پرمویی و سرعت پیشرفت بیماري: شکلهاي خوشخیم پرمویی معمولاً در زمان بلوغ شروع و به طور آهسته ظرف چند سالپیشرفت میکند، ولی در پرمویی شدید که سریع پیشرفت کرده و یا علائم مردانگی(ریزش مو در ناحیه تمپورال، پوست چرب و آکنه، افزایش بافت عضلانی در ناحیه کمربند شانه اي، کلیتورومگالی، آتروفی پستانها، قاعدگی نامنظم و رفتارهاي تهاجمی و افزایش تمایل جنسی)وجوددارد احتمال تومورهاي مولد آندروژن مطرح میشود.

• سن شروع آدرنارك(رویش موهای جنسی) و بلوغ: چون رویش مو در ناحیه عانه وابسته به آندروژنهاي آدرنال است شرح حال آدرنارك زودرس در بیماري که مبتلا به هیرسوتیسم است ممکن است به نفع تشخیص هیپرپلازي مادرزادي آدرنال باشد. برعکس افزایش آندروژن با منشاء تخمدان همراه با آدرنارك(رویش موی جنسی) طبیعی، تاخیر بلوغ و یا قاعدگی نامنظم است.

• سیستمهاي امتیازدهی مختلفی براي تقسیم بندي پرمویی وجود دارد، ولی متداولترین روشی که به کار میرود مقیاس فریمن- گالوي است. که میزان رشد مو را در نواحی حساس به آندروژن (بالا ي لب، چانه، قفسه سینه، قسمت فوقانی بازو، ساعد، قسمت فوقا نی پشت، قسمت تحتانی پشت و قسمتهاي فوقانی و تحتانی شکم میباشد. زنانی که با این سیستم امتیاز 8 یا بالاتر داشته باشند مبتلا به هیرسوتیسم محسوب میشوند. در زنانی که پرمویی متوسط تا شدید دارندامتیاز بالاي15بایستی به سایر علائم افزایش آندروژن نیز توجه نمود. معاینه بالینی باید شامل اندازه گیري قد و وزن و اندازه گیري نمایه توده بدنی(BMI) باشد. نمایه توده بدنی بیش از 30 قویاً با پرمویی رابطه دارد. اندازه گیري فشارخون براي ارزیابی آدرنال به عنوان یک علت دربیماری کوشینگ کمک کننده است.

• معاینه پوست از نظر وجود آکانتوزیس نیگریکانس. در زنان چاق مبتلا به هیرسوتیسم که نشانه مقاومت به انسولین است ضروریست . چاقی تنه اي، صورت شبیه به ماه،برآمدگی پشت،استریا ارغوانی یا ضعف عضلات پروکسیمال سندرم کوشینگ را مطرح میکنند.

• معاینه شکم و لگن ضروري است چون بیش از 50 درصد تومورهاي تخمدان و آدرنال قابل لمس هستند. نکته مهم در معاینه فیزیکی افتراق پرمویی از هیپرتریکوزیس(افزایش رشد موهاي کرکی) است چون این اختلال وابسته به آندروژن نبوده و به علت اختلالات متابولیک(پورفیري، پرکاري تیروئیدي، بی اشتهایی عصبی ) مصرف برخی از داروها (فنی توئین، دیازوکسید، مینوکسید یل،گلوکوکورتیکوئیدها، پنسیلامین، اینترفرون) و یا مادرزادي میباشد.

الگوریتم تشخیصی

اگر پرمویی خفیف است ( امتیاز بین8تا15) و با قاعدگی منظم همراه بوده و هیچگونه علامتی که مطرح کننده علل ثانویه باشد نیز وجود ندار دبررسی آزمایشگاهی لازم نیست، زیرا اغلب این افراد پرمویی بدون علت دارند. در پرمویی متوسط تا شدید ( امتیاز بالاي( 15 یا همراه با علائم جانبی که مطرح کننده علل ثانویه است اندازه گیری آندروژ ن ها ضروري است.

• تستوسترون

مهمترین بررسی آزمایشگاهی اندازه گیري تستوسترون سرم است، که اگر میزان آن طبیعی باشد تستوسترون آزاد را باید اندازه گیري کرد. میزانهاي خیلی بالاي تستوسترون (بیش از 200 نانوگرم بر دسی لیتر) احتمال تومور را مطرح میکند، که در ا ین صورت بایستی سونوگرافی، سیتی اسکن یا ام.آر.آياز تخمدان یا آدرنال انجام گیرد.

• DHEA-S چون در زنان تستوسترون هم منشا تخمدان و هم آدرنال دارد افزایش تستوسترون به تنهایی منشا آندروژن اضافی را مشخص نمیکند. اگر میزان تستوسترون وDHEA-S هر دو بالا باشد منشا آدرنال مطرح ولی اگر فقط تستوسترون بالا باشد منشا تخمدان مطرح میشود. در صورتی که میزان DHEA-Sبیش از 700 میکروگرم بر دسی لیتر باشد تومور آدرنال بایستی در نظر گرفته شود.

• سایر آزمایشات : آزمایشاتی چون تست تحریکACTH براي تشخیص نوع غیرکلاسیک هیپرپلازي مادرزادي آدرنال، تست سرکوب دگزامتازون براي تشخیص پرمویی وابسته بهACTH،اندازه گیريLH و FSH(در زنان دچار سندرم تخمدان پلی کیستیک نسبت LH به FSHافزایش یافته است)، اندازه گیري پرولاکتین در زنانی که پرمویی و قطع قاعدگی با علت نامشخص دارند و غربالگري دیابت در زنانی که سندرم تخمدان پلی کیستیک، چاقی یا آکانتوزیس نیگریکانس دارند،ممکن است لازم باشد.

درمان پرمویی یا هیرسوتیسم

درمان پرمویی و از بین بردن موهای زاید در زنان بستگی به علت زمینه اي دارد. بایستی به بیمار اطمینان داد که حالت زنانگی خود را از دست نداده است. روشهاي درمانی توام زیبایی و هورمونی باعث کنترل پرمویی و از بین بردن موهای زائد در اغلب بیماران میشود.

درمان زیبایی

تراشیدن یا از بین بردن موهای زائد بدن به شیوه شیمیایی: بی رنگ کردن، تراشیدن مو و استفاده از مواد موبر در بسیاري از بیمارن مؤثر است، ولی اغلب تحریک پوستی ایجاد کرده و براي پرمویی(هیرسوتیسم) شدید مناسب نیستند. استفاده از کرمهایی مانند وانیکا و.روشهایی نظیر لیزر موهای زائد و الکترولیز در حال حاضر در دست بررسی میباشند.

وقتی که نوبت به از بین بردن موهای زائد ناحیه تناسلی می‌رسد، هر چه نتایج آن پوستی صاف‌تر و اثرات پایدارتری باشد، احساس بهتری خواهیم داشت. صاف و تمیز بودن این منطقه حتی در هنگام حمام کردن یا پوشیدن لباس زیر اهمیت بیشتری می‌یابد.

اگر چه تا کنون استفاده از تیغ برای اصلاح منطقه تناسلی رایج بوده است، اما امروزه استاندارد بهداشت و رفع موهای زاید بسیار بالاتر رفته و تنها لیزر می‌تواند آن را برآورده سازد. با استفاده از لیزر بیکینی می‌توان در طی سه تا شش جلسه درمان از بین بردن موهای زائد با لیزر ، موهای زائد تناسلی را به طور دائمی کاهش داد.

درمان هورمونی

روشهاي درمانی هورمونی با مکانیسم کاهش تولید یا اثر آندروژن در کنترل پرمویی و رفع موهای زائد مؤثر هستند ولی به علت طولانی بودن دوره رشد مو،- ماکزیمم اثرات این دارو6تا12ماه بعد از درمان ظاهر میشود.

• داروهاي ضد حاملگی خوراکی

این ترکیبات باعث کاهش تستوسترون پلاسما خصوصاً تستوسترون آزاد از طریق مهار ترشح LHو افزایش سطح SHBGمی شونداین دسته داروها برای از بین بردن موهای زائد در زنان جوان مبتلا به پرمویی که خواهان باردار شدن نیستند انتخاب اول است و نیز به منظم شدن سیکل قاعدگی در زنانی که قاعدگی نامنظم یا قطع قاعدگی دارند کمک میکنند. از این ترکیبات در زنانی که سابقه میگرن، بیماریهاي ترومبوآمبولیک، سرطان رحم یا پستان دارند نباید استفاده کرد. مصرف داروهاي ضد حاملگی خوراکی باعث کنترل پرمویی و رفع موهای زائد با علل مختلف در بیش از50درصد بیماران میشود ولی معمولااستفاده از روشهاي زیبایی هم لازم است.

• ضد آندروژنها

این دسته از داروها باعث کاهش تولید آندروژن یا مهار اثر آندروژن در فولیکولهاي مو میشوند و در درمان افزایش آندروژن خون با علل متفاوت ونیز در درمان پرمویی و رفع موهای زائد بدون علت مؤثر هستند. در زنانی که از نظر جنسی فعال هستند و از ضد آندروژنها استفاده میکنند، مصرف هم زمان داروهاي ضدبارداري حاوي استروژن و پروژسترو ن در حال حاضر در کشور ما متداولترین درمان استفاده از داروهاي ضد حاملگی خوراکی یا سیپروترون کامپاند،همراه با اسپیرونولاکتون در اغلب بیماران میباشد.

سایر درمانها

گلوکوکورتیکوئیدها(کورتون ها)

دگزامتازون یا پردنیزون در موقع خواب باعث بهبود پرمویی و رفع موهای زائد در بیماران دچار نوع غیر کلاسیک هیپرپلازي مادرزادي آدرنال میشود، ولی اثرات آن در سایر علل پرمویی روشن نیست و میتواند با مختصر افزایش دوز باعث ایجاد عوارض جانبی جدي شود.

آگونیستهاي هورمونهاي آزاد کننده گونادوتروپین

این داروها باعث کاهش تولید آندروژنها از تخمدان میشوند و مکانیسم اثر آن مهار ترشح LH و FSHاست و در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک که تولید آندروژن زیادي دارند مؤثر است و از این ترکیبات میتوان به جاي داروهاي ضد بارداري خوراکی استفاده کر د ولی لازم است براي جلوگیري ازکمبود استروژن و پوکی استخوان همراه با ترکیبات استروژن و پروژسترون مصرف شوند و مهمترین مسئله در مصرف این ترکیبات گران بودن آن است.

• حساس کننده به انسولین

مصرف متفورمین و رزیگلیتازون در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلیکیستیک باعث کاهش مقاومت به انسولین و کاهش میزان آندروژن شده و ممکن است در کاهش شدت پرمویی مؤثر باشند.

• سیبوترامین

کاهش وزن با مصرف داروهاي ضد اشتها ممکن است باعث کاهش شدت پرمویی، رفع موهای زائد و سطح آندروژن در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک شود.

ترجمه و تلخیص دکتر دهقان منشادی فوق تخصص غدد درون ریز
برگرفته از کتاب مرجع طب غدد ویلیامز