پای دیابتی و درمان زخم پای دیابتی

دیابت یک بیماری جدی است که ناشی از کمبود تولید انسولین در بدن یا ناتوانی انسولین بدن در اجرای عملکردهای معمول روزمره است. انسولین یک هورمون است که توسط غده لوزالمعده یا پانکراس ترشح می‌شود و در فرآوری غذا و تبدیل آن به انرژی نقش دارد. دیابت به دو دسته نوع یک و نوع دو تقسیم می‌شود و تقریباً 16 میلیون آمریکایی را درگیر خود ساخته است. دیابت نوع یک معمولاً مرتبط با دیابت نوجوانی است و اغلب ریشه در وراثت دارد. اما ویژگی اصلی دیابت نوع دو یا دیابت بزرگسالی، افزایش قند خون است که غالباً در افراد دارای اضافه وزن یا رژیم غذایی نامناسب رخ می‌دهد.

دیابت عوارض متعددی را به دنبال دارد، از جمله مختل شدن سیستم عروقی و آسیب دیدن بسیاری از بخش‌های بدن مانند چشم، کلیه، پا و انگشتان پا. بنابراین، بیماران مبتلا به دیابت باید به خصوص مراقبت ویژه‌ای از پای خود داشته باشند.

دو مشکل ناشی از دیابت که بر پا اثر می‌گذارد

• نوروپاتی: عارضه پای دیابتی پی‌آمد ترکیبی از دو علت گردش خون نامناسب و نوروپاتی است. نوروپاتی دیابتی، بی‌حسی یا عدم واکنش پا به درد، گرما و سرما را به دنبال دارد. در پای دیابتی‌های دچار مشکل نوروپاتی، بریدگی‌ها، ورم‌ها یا زخم‌های فشاری کوچکی به وجود می‌آید که بیمار ممکن است به دلیل بی‌حسی متوجه آن‌ها نشود. اگر این آسیب‌های جزئی درمان نشود، عوارضی را در پی خواهد داشت و به ایجاد زخم و جراحت و حتی نقص عضو منجر خواهد شد. نوروپاتی به بدشکلی‌هایی مانند قوز شست پا، انگشت چکشی و پای شارکو دامن می‌زند؛ بنابراین دیابتی‌ها باید احتیاط‌های لازم را برای پیشگیری از هرگونه آسیب‌دیدگی پا رعایت کنند. معاینه هرروزه پا با توجه به عوارض نوروپاتی محیطی و دیابتی حیاتی است. بیمار دیابتی می‌تواند با رعایت نکات پیشگیرانه و مراقبت از پا، احتمال بروز عارضه‌های جدی پا را به حداقل برساند.
• گردش خون نامناسب: دیابت غالباً به بیماری عروقی محیطی منجر می‌شود که به‌نوبه خود از گردش خون جلوگیری می‌کند. تنگ شدن شریان‌ها در اثر این مشکل، کاهش قابل‌توجه گردش خون را در بخش پایین پا به دنبال دارد. گردش خون نامناسب، مشکل پای دیابتی را به دلیل کاهش یافتن میزان اکسیژن و مواد مغذی در پوست و دیگر بافت‌ها تشدید می‌کند و آسیب‌دیدگی‌هایی را به وجود می‌آورد که به‌سختی التیام می‌یابند. به‌علاوه گردش خون نامناسب، تورم و خشکی پا را به دنبال دارد. بیماران دیابتی بیش از دیگران باید مراقب پای خود باشند، چون گردش خون نامناسب روند التیام یافتن را مختل می‌سازد و به جراحت، عفونت و دیگر عارضه‌های جدی پا منجر می‌شود.

علت‌ها و دلایل زخم دیابتی

رایج‌ترین دلایل زخم دیابتی عبارت‌اند از:

• گردش خون نامناسب
• قند خون بالا (هایپرگلیسمی)
• آسیب‌دیدگی عصبی
• تحریک یا زخم شدن پا

درمان و پیشگیری

کفش، کفی و ارتوز نقش مهمی را در مراقبت از پای دیابتی ایفا می‌کند. پزشکان معمولاً کفی‌ها یا ارتوزهای تهیه‌شده از فوم پلاستوزوت، ماده مناسب برای محافظت از پای دیابتی بی‌حس، را توصیه می‌کنند. پلاستوزوت ماده‌ای است که فشار روی “نقاط داغ” را با تطبیق گرما و فشار تعدیل می‌کند. ارتوز سفارشی ساخته شده از این جنس، راحتی و محافظت لازم را برای پای دیابتی به ارمغان می‌آورد. کفش ساخته شده از پلاستوزوت نیز غالباً به بیماران دیابتی پیشنهاد می‌شود. کفش دیابتی باید دارای فایده‌های محافظتی زیر باشد:

• پنجه بلند و پهن، تا فضای بلند و وسیعی برای انگشتان پا فراهم شود.
• متحرک بودن کفی برای مناسب کردن انعطاف‌پذیری و امکان قرار دادن کفی در صورت لزوم
• کفی‌های گهواره‌ای مخصوص کاهش فشار در ناحیه‌هایی از پا، به‌ویژه توپی یا برجستگی کف پا که در برابر درد آسیب‌پذیرترند.
• سفت بودن اطراف پاشنه به‌منظور افزایش پایداری

اگر دیابتی هستید، باید از هرگونه مشکل پا آگاهی بیشتری داشته باشید تا بتوانید با تشخیص و درمان پای دیابتی به‌هنگام، از وخیم شدن شرایط پا جلوگیری کنید. بیماران دیابتی مبتلا به نوروپاتی باید نکته‌های احتیاطی لازم را برای پیشگیری از آسیب‌دیدگی رعایت کنند و پا را سالم نگه دارند. اگر مبتلا به دیابت هستید و از ناراحتی پا رنج می‌برید، بی‌درنگ با متخصص پا مشورت کنید.

درمان زخم پای دیابتی

یکی از بهترین اقدام‌هایی که می‌توانید برای درد و درمان زخم پای دیابتی انجام دهید این است که سر پا نایستید تا بار و وزن به پا تحمیل نشود. رعایت این نکته ساده برای هرگونه زخم پای دیابتی مفید است. فشار ناشی از راه رفتن، عفونت را تشدید می‌کند و زخم را گسترش می‌دهد. اگر اضافه‌وزن دارید، فشار مضاعف می‌تواند دلیل درد مستمر پا باشد.

پزشک گاهی استفاده از موارد زیر را برای محافظت از پا توصیه می‌کند:

• کفش مخصوص دیابت
• قالب گچی
• بریس پا
• پانسمان کردن پا و بستن نوار فشاری
• قرار دادن کفی در کفش به‌منظور پیشگیری از میخچه و پینه

زخم پای دیابتی را می‌توان برداشت. پزشک در این عمل برای برداشتن زخم، پوست مرده را برمی‌دارد و وجود نشانه‌های عفونت یا جسم‌های خارجی ایجادکننده زخم (دبریمان) را بررسی می‌کند.

عفونت، عارضه‌ای جدی برای زخم پا است و به درمان فوری احتیاج دارد. تمام گونه‌های عفونت به روش یکسان درمان پای دیابتی پاسخ نمیدهند . بافت اطراف زخم را می‌توان برای تعیین آنتی‌بیوتیک مفید به آزمایشگاه فرستاد. اگر پزشک به وجود عفونت شدید مشکوک شود، برای بررسی نشانه‌های عفونت استخوان، دستور انجام اشعه ایکس (پرتونگاری) می‌دهد. عفونت زخم پا با روش‌های زیر قابل پیشگیری است:

• شستشوی پا
• عفونت‌زدایی ناحیه اطراف پوست
• تعویض مکرر پانسمان برای خشک نگه داشتن زخم
• درمان آنزیمی
• استفاده از پانسمان حاوی کلسیم آلژینات به‌منظور جلوگیری از رشد باکتری

مراقبت از پا و دیابت

مراقبت صحیح از پا برای بیماران دیابتی به این دلیل حیاتی است که آنان بیش از دیگران در برابر مشکل‌های پای اشاره‌شده در زیر، آسیب‌پذیرند:

• حس نداشتن پا
• تغییر شکل پا
• زخم یا جراحت پا که به‌سختی التیام می‌یابد.

با مراقبت ساده روزانه از پا می‌توان از بروز مشکلات جدی جلوگیری کرد. بر اساس گزارش انجمن ملی سلامت، انجام اقدام‌های ساده روزانه زیر به پیشگیری از بروز عوارض جدی ناشی از دیابت کمک می‌کند:

کنترل کردن دیابت

با در پیش گرفتن سبک زندگی سالم می‌توان قند خون را نزدیک به حد طبیعی نگه داشت. بیمار می‌تواند با همکاری تیم متخصص پزشکی، برنامه درمان دیابت را متناسب با ویژگی‌های سبک زندگی خود طرح‌ریزی کند.

بررسی هرروزه پا

ازآنجایی‌که بیمار گاهی متوجه آسیب دیدن و مشکل در پا نمی‌شود، باید به‌طور مرتب پا را معاینه کند تا بریدگی‌ها، زخم‌ها، نقطه‌های قرمز، تاول، ورم یا عفونت ناخن انگشت پا را به‌سرعت تشخیص دهد. بیمار دیابتی باید معاینه پا را در برنامه روزانه خود بگنجاند. اگر برای بیمار دشوار است تا برای دیدن پا روبه‌جلو خم شود، می‌تواند از آینه پلاستیکی استفاده کند یا از خانواده خود کمک بگیرد. نکته مهم این است که باید به‌محض مشاهده هرگونه بریدگی، زخم، تاول یا کبودی روی پا که پس از یک روز بهبود نیافته است به پزشک مراجعه نمود.

شستن هرروزه پا

شستن هرروزه پا با آب گرم، نه آب داغ، مفید است. البته پا نباید مدت زیادی در آب بماند، چون پوست خشک خواهد شد. بیمار باید پیش از دوش گرفتن یا حمام رفتن دمای آب را با دماسنج یا آرنج خود چک کند تا دمای آب بیش‌ازاندازه بالا نباشد و پس از شستشو پای خود و همچنین بین انگشتان را به‌خوبی خشک کند. برای خشک کردن پوست بین انگشتان می‌توان از پودر تالک استفاده کرد.

نرم و صاف نگه داشتن پوست

مالیدن لایه نازکی از کرم یا لوسیون مخصوص پوست روی بالا و پایین پا مفید است، البته باید دقت کرد تا لوسیون بین انگشتان نماند، چون ممکن است منجر به عفونت شود.

همواره جوراب و کفش به پا داشتن

بیمار باید همواره کفش و جوراب به پا داشته باشد و حتی در خانه و فضای سرپوشیده پابرهنه راه نرود، چون ممکن است ناگهان پایش را روی چیزی بگذارد که به پا آسیب بزند. جوراب و ساق همیشه باید بدون درز و نایلونی باشد تا زخم و تاول ایجاد نشود. این افراد می توانند از جوراب های دیابتی استفاده کنند. جوراب دیابتی بدون درز طراحی شده و ساخته شده از موادی است که رطوبت را از پا بگیرد و ضربه و تنش را جذب کند و همچنین احتمال ورم پای دیابتی را کاهش می دهد. جوراب‌های تهیه شده از چنین موادی، پا را خشک نگه می‌دارد. همواره باید پیش از کفش پوشیدن داخل کفش را بررسی کرد. لایه و پوشش داخلی کفش باید نرم باشد و هیچ شی خارجی، از قبیل، سنگریزه، درون کفش نباشد. به‌علاوه کفش باید کاملاً اندازه پا باشد و به‌خوبی از پا محافظت کند.

محافظت از پا در برابر سرما و گرما

کمک به جریان یافتن خون در پا

بیمار باید هنگام نشستن پاها را بالا بگذارد و انگشتان خود را 2 تا 3 بار در روز به مدت 5 دقیقه تکان دهد. همچنین باید مچ پاها را به سمت بالا و پایین و داخل و خارج حرکت دهد تا جریان خون در پاها افزایش یابد.

نباید پاها را برای مدت طولانی روی یکدیگر قرار داد. همچنین استفاده از جوراب‌های تنگ یا بندهای جوراب و نوارهای فشاردهنده اطراف پا ممنوع است. استفاده از کفش یا پاپوش‌های تنگ و محدودکننده نیز خطرناک است زیرا می‌تواند گردش خون را در پا قطع کند. بیماران دیابتی نباید از پاپوش‌های لاستیکی استفاده کنند.

استفاده از دخانیات نیز مجاز نیست زیرا می‌تواند جریان خون را در پا کاهش دهد. همچنین اگر فشار خون یا کلسترول بیمار بالا باشد، باید با کمک پزشک این موارد را کنترل کند.

افزایش فعالیت

پزشک برای بیمار برنامه تمرینی مخصوصی را متناسب با شرایط وی تدوین می‌کند. پیاده‌روی، رقص، شنا و دوچرخه‌سواری ورزش‌های مفیدی هستند که به پا فشار نمی‌آورند. بیمار باید از انجام هرگونه فعالیت تحمیل‌کننده فشار به پا، مانند دو و پرش، پرهیز کند. انجام نرمش پیش از شروع ورزش برای گرم کردن بدن و به آهستگی به اتمام رساندن فعالیت، الزامی است. به پا داشتن کفش ورزشی یا پیاده‌روی محافظ اندازه پا و حمایت‌کننده از پا را نباید فراموش کرد.

در ارتباط بودن با پزشک

پزشک باید دست‌کم یک‌بار در سال حس و ضربان پا را بررسی کند و وجود مشکل جدی پا را به‌سرعت تشخیص دهد. بیمار می‌تواند در مورد کفش مناسب و برندهای معتبر تولیدکننده کفش طبی و متخصصین پای نزدیک به محل سکونت خود، از پزشک راهنمایی بگیرد.