چاقی یک مشکل پیچیده است که نمی‌توان به راحتی توسط افراد کنترل شود و ناشی از عوامل مختلفی می‌باشد. این مشکل معمولاً ناشی از مصرف بیش از حد غذا، فعالیت بدنی کم، و عوامل ژنتیکی است. اضافه وزن و چاقی زمانی رخ می‌دهد که بدن بیشتر از حد کالری مصرف کند و این موجب افزایش وزن می‌شود. اما برخی افراد ممکن است به دلایلی نسبت به دیگران بیشتر دچار اضافه وزن شوند.
عوامل دیگری مانند عدم تعادل هورمونی مانند کم‌فعالیت غده تیروئید یا سندرم کوشینگ نیز می‌توانند علت چاقی باشند، اگرچه این اتفاقات بسیار نادر هستند.
مصرف برخی داروها نیز می‌تواند منجر به افزایش وزن شود، به عنوان مثال داروهای استفاده شده در درمان دیابت، بیماری‌های روانی، اختلالات عصبی و التهابات. در این صورت، پزشک ممکن است داروهای دیگری را تجویز کند که تأثیر کمتری بر روی افزایش وزن داشته باشند.
اطلاعات بیشتری اکنون در مورد چاقی و عوامل موثر بر آن در دسترس است. به عنوان مثال، ما می‌دانیم که سلول‌های چربی، دستگاه گوارش و مغز، هورمون‌های مختلفی تولید می‌کنند که نقش مهمی در مصرف خوراکی، مقدار انرژی (کالری) و وزن بدن ایفا می‌کنند.
هورمون‌های مؤثر بر چاقی زنان و مردان
عدم تعادل هورمونی می‌تواند پی‌آمد عامل‌های مختلفی مانند بلوغ، بارداری یا مصرف داروهای خاص باشد. عدم تعادل هورمونی بر سلامت جسمی و روانی تاثیر می‌گذارد و زمینه‌ساز چاقی هورمونی می‌شود. به علاوه کاهش وزن در زمانی که تعادل بین هورمون‌ها برقرار نیست، سخت‌تر از شرایط عادی می‌شود. بنابراین مهم است، هورمون‌هایی را که موجب اضافه وزن می‌شوند، تحت کنترل داشته باشید. سوال اینجا است که چطور می‌توانید این کار را انجام بدهید و چگونه می‌توانید از عدم تعادل هورمونی و چاقی هورمونی ناشی از آن جلوگیری کنید؟ در ادامه با این هورمون‌ها آشنا می‌شوید و یاد می‌گیرید که چطور با مدیریت میزان آنها در بدن از چاقی هورمونی پیشگیری کنید.
لپتین چیست؟
لپتین هورمونی است که از سلول‌های چربی واقع در بافت چربی آزاد می‌شود و سیگنال‌هایی به غده هیپوتالاموس در مغز می‌فرستد. این هورمون خاص، در طولانی مدت به تنظیم و تعدیل غذای جذب شده و انرژی مصرف شده کمک می‌کند. هدف اولیه لپتین کمک به حفظ وزن بدن است. مقدار لپتین به طور مستقیم به مقدار چربی بدن فرد بستگی دارد، زیرا لپتین از سلول‌های چربی بدست می‌آید. اگر مقدار چربی بدن فردی افزایش یابد، سطح لپتین بدن وی زیاد خواهد شد. همچنین اگر مقدار چربی بدن کاهش یابد، سطح لپتین کاهش می‌یابد.
وظیفه لپتین چیست؟
گاهی اوقات به لپتین «هورمون سیری» نیز گفته می‌شود. لپتین به مهار گرسنگی و تنظیم تعادل انرژی کمک می‌کند، به طوری که بدن زمانی که به انرژی نیاز ندارد به واکنش گرسنگی پاسخ نمی‌دهد. با این حال زمانی که سطح هورمون لپتین کاهش می‌یابد (کاهش سطح لپتین زمانی اتفاق می‌افتد که فرد کاهش وزن داشته است)، میزان اشتها و میل به غذا به مقدار قابل توجهی زیاد می‌شود. این به نوبه خود می‌تواند کاهش وزن را سخت‌تر کند.
مشکلات بالقوه یا پنهان لپتین
هنگامی که بدن به درستی کار می‌کند، سلول‌های اضافی چربی لپتین تولید می‌کنند. این هورمون لپتین، هیپوتالاموس را تحریک می‌کند تا اشتهای فرد کاهش یابد و به بدن اجازه می‌دهد چربی‌های ذخیره شده را برای تغذیه‌ی خود استفاده کند و در نتیجه مقدار آن را کاهش دهد. اما متأسفانه وقتی کسی چاق می‌شود، ممکن است مقدار لپتین در خون وی بیش از حد باشد که می‌تواند باعث فقدان حساسیت به این هورمون شود. این شرایط به وجود آمده، مقاومت در برابر لپتین نامیده می‌شود. هنگامی که فرد از خوردن غذا پرهیز می‌کند، سلول‌های چربی بیشتری لپتین تولید می‌کنند تا احساس سیری در فرد ایجاد شود و این کار منجر به افزایش سطح لپتین می‌شود.
پایین بودن سطح لپتین اتفاقی نادر است، اما گاهی اوقات ممکن است رخ دهد. برای تعدادی از بیماران، یک بیماری شناخته شده به نام “کمبود مادرزادی لپتین”، بدن را از تولید لپتین باز می‌دارد. وقتی لپتین نباشد، بدن فکر می‌کند که هیچ چربی ندارد و این باعث گرسنگی شدید و غیرقابل کنترل و در نتیجه مصرف غذا می‌شود. این بیماری اغلب در چاقی شدید در دوران کودکی و تأخیر در بلوغ بروز می‌کند. روش درمان بیماری کمبود لپتین، تزریق لپتین است.
کوله سیستوکینین چیست؟
کوله سیستوکینین هورمونی است که در سلول‌های بسته‌ای که در اثنی‌عشر وجود دارند، تولید می‌شود. این هورمون همچنین توسط نرون‌های خاصی در مغز نیز آزاد می‌شود. به نظر می‌رسد این هورمون در کنترل اشتها دخالت دارد و همچنین نقش بالقوه‌ای در اختلالات اضطراب و وحشت بازی می‌کند.
هورمون کوله سیستوکینین چگونه کار می‌کند؟
شناخته‌شده‌ترین عملکرد کوله سیستوکینین، توانایی آن برای بهبود هضم است. این هورمون سرعت کار معده را کاهش می‌دهد (وقتی که معده از غذا خالی باشد) و همچنین تولید صفرا در کبد را تحریک می‌کند. صفرا ذره‌های چربی را کوچک می‌کند، این کار آنزیم‌ها را قادر می‌کند که با سرعت بیشتری ذره‌های چربی را بشکنند. در همان زمان، کوله سیستوکینین مقدار مایع و آنزیم آزاد شده توسط پانکراس را افزایش می‌دهد، بنابراین بدن غذا را بهتر هضم می‌کند.
علاوه بر این، این هورمون در کوتاه مدت احساس سیری و پُری را افزایش می‌دهد، به‌طوری که در طول یک وعده‌ی غذایی اشتها کم می‌شود. برخی شواهد نشان داده است که کوله سیستوکینین آزاد شده در مغز، ممکن است بر روی اضطراب تأثیر داشته باشد. با این حال این عملکرد خاص کوله سیستوکینین به مطالعه بیشتری نیاز دارد.
مشکلات بالقوه یا پنهان هورمون کوله سیستوکینین
افرادی که سطح کوله سیستوکینین در بدن آنها بسیار زیاد است، از اثرات بد و ناشناخته‌ی آن رنج می‌برند. عدم وجود عوارض جانبی کوله سیستوکینین، پژوهش‌ها را برای استفاده از آن به‌عنوان یک گزینه دارویی برای کاهش وزن سوق داد؛ زیرا این هورمون باعث کاهش اشتها می‌شود.
کمبود خیلی زیاد کوله سیستوکینین می‌تواند اثرات بدی روی بدن داشته باشد. یافته‌ها نشان می‌دهد که افراد چاق کوله سیستوکینین کمتری از سطح متوسط دارند که این باعث مشکلات افزایش اشتها و درنتیجه سخت‌تر شدن عمل کم کردن وزن می‌شود. تغییر در سطح کوله سیستوکینین به چاقی بستگی دارد اما دلیل این امر هنوز ناشناخته است.
اختلالات هورمونی
ارتباط بین اختلال غدد درون‌ریز (غدد مترشحه داخلی) و چاقی امری شناخته شده است. کم کاری غده تیروئید به دلیل کاهش مصرف کالری باعث چاقی می‌شود. بیماری سندرم کوشینگ (شرایطی که در آن سطح هورمون طبیعی کورتیزول یا یک هورمون مصنوعی مرتبط با آن بالا می‌رود) نیز باعث چاقی می‌شود. این مکانیزم شامل افزایش اشتها و تغییر سوخت و ساز چربی و رسوب چربی در گردن (به اصطلاح قوزبوفالو) و شکم است. کم کاری غده هیپوفیز و کمبود هورمون رشد نیز باعث چاقی می‌شوند. مکانیزم کم کاری غده هیپوفیز به خوبی مشخص نشده است اما کمبود هورمون رشد فرایند سوخت و ساز چربی را تغییر می‌دهد و اغلب با کم کاری غده تیروئید در ارتباط است. در کودکان در حال رشد، بسیار واضح است که اگر اختلال غدد درون‌ریز باعث افزایش وزن بیش از حد شده است؛ هر سه بیماری که در بالا ذکر شد، با رشد ضعیف قد در ارتباط است.
چاقی و انسولین
انسولین یک هورمون است که توسط لوزالمعده تولید می‌شود و نقش مهمی در تنظیم کربوهیدرات و سوخت وساز چربی دارد. انسولین، جذب گلوکز (قند) از خون را به سمت بافت‌های مختلف مانند عضلات، کبد و چربی تحریک می‌کند. این فرایند بسیار حائز اهمیت است تا انرژی مورد نیاز برای فعالیت‌های روزمره بدن تأمین شود و همچنین سطح طبیعی قند خون در گردش حفظ شود.
در یک فرد چاق گاهی سیگنال‌های انسولین از بین میروند و بافت‌ها دیگر قادر به کنترل سطح قند خون نیستند. این می‌تواند منجر به ابتلا به بیماری دیابت نوع دوم و سندرم متابولیک شود.
چاقی و هورمون‌های جنسی
به نظر می‌رسد که استروژن و آندروژن به توزیع چربی بدن کمک می‌کنند. استروژن هورمون جنسی است که توسط تخمدان‌ها و در زنانی که هنوز به یائسگی نرسیده‌اند ساخته می‌شود. این هورمون مسئول تخمک‌گذاری رحم در هر دوره قاعدگی است. زنان یائسه در تخمدان خود و مردان در بیضه خود استروژن زیادی تولید نمی‌کنند. در عوض بیشتر استروژن آنها در چربی بدن آنها تولید می‌شود، اگرچه مقدار آن کمتر از مقداری است که قبل از یائسگی در تخمدان‌ها تولید می‌شد. در مردان جوان آندروژن در سطح بالایی در بیضه‌های آنان تولید می‌شود. هرچه یک مرد مسن‌تر شود، سطح هورمون او به تدریج کاهش می‌یابد.
تغییرات سن و سطح هورمون‌های جنسی هم در مردان و هم در زنان با تغییرات توزیع چربی بدن مرتبط است. زنان وقتی در سن باروری هستند چربی ذخیره شده در پایین بدن آنها جمع می‌شود (حالت گلابی شکل)، اما چربی ذخیره شده در بدن مردان مسن‌تر و زنان یائسه در اطراف شکم آنها جمع می‌شود (حالت سیب شکل). زنان یائسه که داروهای مکمل استرژن را مصرف می‌کنند، دور شکم آنها چربی جمع نمی‌شود.
استروژن
باید توجه داشت که بالا یا پایین بودن سطح هورمون استروژن می‌تواند منجر به افزایش وزن و چاقی هورمونی شود. افزایش تولید استروژن توسط سلول‌های تخمدان یا مصرف غذاهای حاوی استروژن می‌تواند منجر به افزایش سطح این هورمون شود. بدن سالم معمولاً مقدار مناسبی از هورمون انسولین تولید می‌کند و میزان قند خون را در حد مطلوب نگه می‌دارد. اما افزایش سطح استروژن باعث فشار بر سلول‌های تولید کننده انسولین می‌شود. این باعث مقاومت بدن در برابر انسولین می‌شود و سطح گلوکز خون افزایش می‌یابد که در نتیجه به افزایش وزن منجر می‌شود.
کاهش سطح استروژن معمولاً در سالمندان و در اثر کاهش تولید هورمون‌های استروژن دیده می‌شود. در این شرایط، بدن سعی می‌کند سلول‌های چربی را برای تولید استروژن بیشتر به کار بگیرد و تمام انرژی را به چربی تبدیل کند تا سطح گلوکز را دوباره افزایش دهد. به همین دلیل، فرد دچار چاقی هورمونی می‌شود.
برای حفظ تعادل سطح هورمون استروژن، اهمیت دارد که از مصرف الکل و گوشت فرآوری شده خودداری کرده و به طور منظم ورزش کنید. همچنین، مصرف سبزیجات و میوه‌های تازه می‌تواند به حفظ سطح استروژن در حد مطلوب کمک کند.
تستوسترون و چاقی هورمونی
تستوسترون غالباً به عنوان هورمون مردانه در نظر گرفته می‌شود، اما بدن زنان نیز این هورمون را تولید می‌کند. تستوسترون به حفظ میل جنسی، سوزاندن چربی و تقویت استخوان‌ها و عضلات کمک می‌کند. بااین حال میزان تسوسترون در بدن در اثر عامل‌های مختلف سبک زندگی از قبیل سن و استرس پایین می‌آید و در نتیجه فرد دچار چاقی هورمونی می‌شود. برای پیشگیری از کاهش تستوسترون در بدن لازم است که هر روز ورزش کنید، از مصرف الکل خودداری کنید و غذاهای سرشار از فیبر میل کنید.
پروژسترون
پروژسترون برای عملکرد بهینه بدن لازم است. میزان پروژسترون در اثر عواملی مانند استرس، یائسگی و مصرف قرص ضدبارداری کاهش می‌یابد و به این ترتیب فرد مستعد چاقی هورمونی می‌شود. مدیتیشن و ورزش منظم را برای پیشگیری از کاهش میزان هورمون پروژسترون فراموش نکنید، مدیتیشن به کاهش استرس و اضطراب کمک می‌کند.
چاقی و هورمون رشد
غده هیپوفیز که در مغز ما قرار دارد، هورمون رشد را تولید می‌کند. این هورمون تأثیر زیادی بر روی ارتفاع قد فرد دارد و به ساختار استخوان و عضلات کمک می‌کند. هورمون رشد همچنین سرعت مصرف کیلوژول برای تولید انرژی در بدن را نیز تنظیم می‌کند. پژوهشگران مشاهده کرده‌اند که سطح هورمون رشد در افراد چاقتر از سطح آن در افراد با وزن طبیعی کمتر است.
سوالات متداول
کدام هورمون‌ها به کاهش وزن کمک می‌کند؟
نتایج یک مطالعه جدید بیانگر آن است که هورمون آدیپونکتین که در بافت چربی وجود دارد، از طریق افزایش متابولیسم و بدون اثر گذاشتن بر اشتها منجر به کاهش وزن می‌شود. پژوهشگران معتقدند که این نتیجه راه را برای یافتن درمان‌های بهتر چاقی و اختلال‌های متابولیک از قبیل دیابت باز می‌کند.
چطور تعادل هورمونی را در بدنم برقرار کنم تا وزنم کم شود؟
روش‌های طبیعی زیر کمک می‌کند تا تعادل هورمونی را در بدنتان به وجود بیاورید:
- پروتئین کافی در هر وعده غذایی مصرف کنید. مصرف پروتئین کافی بسیار مهم است.
- ورزش منظم را فراموش نکنید.
- کربوهیدرات‌های تصفیه شده و قند مصرف نکنید.
- روش‌های مدیریت استرس را یاد بگیرید.
- چربی‌های سالم مصرف کنید.
- از پرخوری و کم‌خوری اجتناب کنید.
- چای سبز بنوشید.
- ماهی چرب بیشتری مصرف کنید.
آیا لپتین به کاهش وزن کمک می‌کند؟
هورمون لپتین عمدتاً توسط بافت چربی تولید می‌شود و نقش مهمی در تنظیم وزن دارد. مصرف مکمل‌های لپتین در سال‌های گذشته رواج یافته است. تولیدکنندگان این مکمل‌ها ادعا می‌کنند که مصرف این محصولات اشتها را کم می‌کند و کاهش وزن را آسان‌تر می‌کند.
آیا ژن‌ها در چاقی نقش دارند؟
سرعت تغییرات ژنتیکی در انسان آهسته‌تر از آن است که بتوان ژن‌ها را عامل اپیدمی چاقی دانست. بااین حال واکنش‌های مختلفی که افراد به محیط تشویق کننده به ورزش و مصرف غذاهای پرکالری نشان می‌دهند، بیانگر آن است که ژن‌ها در چاق شدن بی‌تاثیر نیستند.
ژن‌ها چه تاثیری بر چاقی دارند؟
ژن‌ها به بدن دستور می‌دهند که چگونه به تغییرات محیطی واکنش نشان بدهند. پژوهشگران گونه‌های مختلفی از ژن‌هایی را پیدا کرده‌اند که از طریق افزایش حس گرسنگی و ترغیب به پرخوری باعث چاقی می‌شوند.
به ندرت پیش می‌آید که الگوی مشخصی از چاقی ارثی در یک خانواده معلول گونه خاصی از یک ژن معین باشد؛ به این نوع چاقی، چاقی مونوژنیک می‌گویند. اما اکثر موارد چاقی احتمالاً از نوع چندعاملی است، به عبارت دیگر چاقی نتیجه فعل و انفعال‌های پیچیده بین ژن‌های مختلف و عامل‌های محیطی گوناگونی است که هنوز شناخت کاملی از آنها نداریم.
سابقه خانوادگی چه تاثیری در چاقی هورمونی دارد؟
پزشکان معمولاً سابقه سلامتی خانوادگی بیمارانشان را جمع‌آوری می‌کنند تا بهتر بتوانند خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با چاقی، از قبیل دیابت، بیماری‌های قلبی ـ عروقی و بعضی گونه‌های سرطان را تعیین کنند. سابقه خانوادگی بازتابی از اثرات ژنتیک و محیط مشترک بین خویشاوندان است. خانواده‌ها نمی‌توانند ژن‌هایشان را تغییر بدهند، اما می‌توانند محیط خانوادگیشان را عوض کنند تا به عادت‌های غذایی سالم و ورزش تشویق شوند. این تغییرات سلامت اعضای خانواده را بهبود می‌دهد و نسل بعدی را از خانواده‌ای سالم‌تر برخوردار می‌سازد.
پروتئین کافی در هر وعده غذایی مصرف کنید. مصرف پروتئین کافی بسیار مهم است. ورزش منظم را فراموش نکنید. کربوهیدرات‌های تصفیه شده و قند مصرف نکنید. روش‌های مدیریت استرس را یاد بگیرید. چربی‌های سالم مصرف کنید. از پرخوری و کم‌خوری اجتناب کنید. چای سبز بنوشید. ماهی چرب بیشتری مصرف کنید." } },{ "@type": "Question", "name": "آیا لپتین به کاهش وزن کمک می‌کند؟", "acceptedAnswer": { "@type": "Answer", "text": "هورمون لپتین عمدتاً توسط بافت چربی تولید می‌شود و نقش مهمی در تنظیم وزن دارد. مصرف مکمل‌های لپتین در سال‌های گذشته رواج یافته است. تولیدکنندگان این مکمل‌ها ادعا می‌کنند که مصرف این محصولات اشتها را کم می‌کند و کاهش وزن را آسان‌تر می‌کند." } },{ "@type": "Question", "name": "آیا ژن‌ها در چاقی نقش دارند؟", "acceptedAnswer": { "@type": "Answer", "text": "سرعت تغییرات ژنتیکی در انسان آهسته‌تر از آن است که بتوان ژن‌ها را عامل اپیدمی چاقی دانست. بااین حال واکنش‌های مختلفی که افراد به محیط تشویق کننده به ورزش و مصرف غذاهای پرکالری نشان می‌دهند، بیانگر آن است که ژن‌ها در چاق شدن بی‌تاثیر نیستند." } },{ "@type": "Question", "name": "ژن‌ها چه تاثیری بر چاقی دارند؟", "acceptedAnswer": { "@type": "Answer", "text": "ژن‌ها به بدن دستور می‌دهند که چگونه به تغییرات محیطی واکنش نشان بدهند. پژوهشگران گونه‌های مختلفی از ژن‌هایی را پیدا کرده‌اند که از طریق افزایش حس گرسنگی و ترغیب به پرخوری باعث چاقی می‌شوند.
به ندرت پیش می‌آید که الگوی مشخصی از چاقی ارثی در یک خانواده معلول گونه خاصی از یک ژن معین باشد؛ به این نوع چاقی، چاقی مونوژنیک می‌گویند. اما اکثر موارد چاقی احتمالاً از نوع چندعاملی است، به عبارت دیگر چاقی نتیجه فعل و انفعال‌های پیچیده بین ژن‌های مختلف و عامل‌های محیطی گوناگونی است که هنوز شناخت کاملی از آنها نداریم." } },{ "@type": "Question", "name": "سابقه خانوادگی چه تاثیری در چاقی هورمونی دارد؟", "acceptedAnswer": { "@type": "Answer", "text": "پزشکان معمولاً سابقه سلامتی خانوادگی بیمارانشان را جمع‌آوری می‌کنند تا بهتر بتوانند خطر ابتلا به بیماری‌های مرتبط با چاقی، از قبیل دیابت، بیماری‌های قلبی ـ عروقی و بعضی گونه‌های سرطان را تعیین کنند. سابقه خانوادگی بازتابی از اثرات ژنتیک و محیط مشترک بین خویشاوندان است. خانواده‌ها نمی‌توانند ژن‌هایشان را تغییر بدهند، اما می‌توانند محیط خانوادگیشان را عوض کنند تا به عادت‌های غذایی سالم و ورزش تشویق شوند. این تغییرات سلامت اعضای خانواده را بهبود می‌دهد و نسل بعدی را از خانواده‌ای سالم‌تر برخوردار می‌سازد." } }] }
