بیماری دیابت، که به طور رایج توسط پزشکان به عنوان دیابت ملیتوس شناخته می‌شود، یک گروه از بیماریهای متابولیک است که به دلیل تولید ناکافی انسولین توسط بدن یا به دلیل عدم واکنش سلول‌های بدن به انسولین (یا هر دو عامل)، باعث افزایش قند خون در فرد مبتلا می‌شود. بیماران مبتلا به قند خون بالا معمولا با علائمی مانند ادرارزدایی مکرر (پلی اوریا)، عطش بیش از حد (پلی دیسیا) و گرسنگی شدید (پلی‌فاژی) روبرو هستند.
علائم دیابت
علائم زیر از نشانه‌های رایج دیابت می‌باشد. با این حال، علائم برخی از افراد مبتلا به دیابت نوع دو آنقدر خفیف است که افراد متوجه آنها نمی‌شوند.
علائم شایع دیابت عبارتند‌از:
• تکرر ادرار
• احساس تشنگی شدید
• احساس گرسنگی شدید (حتی در حین غذا خوردن)
• خستگی شدید
• تاری دید
• زخم/ کبودی که به کندی التیام می‌یابد.
• کاهش وزن – حتی اگر بیشتر از قبل غذا می‌خورید (دیابت نوع یک)
• احساس گزگز، درد یا بی‌حسی در دست و یا پاها (دیابت نوع دو)
تشخیص زود هنگام و درمان دیابت می‌تواند خطر ابتلا به عوارض ناشی از دیابت را کاهش دهد.
علت بیماری دیابت
عوارض دیابت
افراد مبتلا به دیابت، در معرض افزایش خطر تعدادی از مشکلات سلامتی جدی هستند. بالا بودن مداوم سطح قند خون می‌تواند منجر به بیماریهای جدی قلب و عروق خونی، چشم‌ها، کلیه‌ها، اعصاب و دندان‌ها شود. همچنین افراد مبتلا به دیابت، بیشتر در معرض خطر عفونت قرار دارند. تقریبا” در تمام کشورهای پر درآمد، دیابت یکی از علت‌های اصلی بیماریهای قلبی عروقی، کوری، نارسایی کلیه و قطع پا و اندام‌های تحتانی می‌باشد.
بیماریهای قلبی‌عروقی
این بیمار‌ی‌ها که بر قلب و عروق خونی تاثیر می‌گذارد، ممکن است موجب عوارض مهلکی مانند: بیماری عروق کرونری و نهایتا” منجر به حمله قلبی و سکته گردد. بیماریهای قلبی عروقی، شایع‌ترین علت مرگ و میر در افراد مبتلا به دیابت است. فشار خون بالا، کلسترول بالا، قند خون بالا و سایر عوامل خطرساز به افزایش خطر عوارض قلبی و عروقی کمک می‌کند.
بیماریهای کلیوی (نفروپاتی دیابتی)
منشاء این بیماری، آسیب به عروق خونی کوچک در کلیه است، که منجر به نارسایی کلیه‌ها و یا از کار افتادن کامل آنها می‌گردد. شیوع بیماریهای کلیوی در افراد مبتلا به دیابت، بسیار بیشتر از افراد فاقد دیابت است. حفظ سطح نرمال قند خون و فشار خون تا حد زیادی می‌تواند خطر ابتلا به بیماریهای کلیوی را کاهش دهد.
بیماری عصبی (نوروپاتی دیابتی)
هنگامی که قند خون و فشار خون به طور قابل توجهی بالا باشد، دیابت می‌تواند به آسیب دیدن اعصاب در سراسر بدن منجر شود. این نوع آسیب عصبی می‌تواند عوارضی از جمله مشکلات گوارشی، اختلالات حسی و مشکلات دیگر را به همراه داشته باشد. یکی از نواحی رایجی که از آسیب ناشی از دیابت رنج می‌برد، اندام‌های تحتانی (به ویژه پا) است. این نوع آسیب عصبی در این نواحی به عنوان “نوروپاتی محیطی” شناخته می‌شود و می‌تواند منجر به درد، سوزش و از دست دادن حس در آن قسمت‌ها شود. از دست دادن حس در این نواحی اهمیت زیادی دارد، زیرا می‌تواند منجر به ناآگاهی از وقوع صدمات و آسیب شود و در نتیجه به عفونت‌های جدی و حتی قطع عضو منجر شود. افراد مبتلا به دیابت بیش از 25 برابر بیشتر از افراد بدون دیابت در معرض خطر قطع عضو قرار دارند. با این‌حال، با مدیریت جامع و همه جانبه این بیماری، درصد بالایی از موارد قطع عضو مرتبط با دیابت، قابل پیشگیری است. حتی زمانی که فرد دچار قطع عضو می‌شود، با اقدامات مراقبتی مداوم تحت نظارت یک تیم متخصص در زمینه‌های مختلف مربوط به پا، قسمت‌های باقی مانده پا و نیز زندگی فرد را می‌توان نجات داد. افراد مبتلا به دیابت باید وضعیت پاهای خود را به طور منظم تحت کنترل و بررسی قرار دهند.
بیماریهای چشم (رتینوپاتی دیابتی)
بسیاری از افراد مبتلا به دیابت، دچار نوعی از بیماریهای چشم (رتینوپاتی) می‌شوند، که باعث کاهش بینایی یا نابینایی آنها می‌گردد. بالا بودن مداوم سطح قند خون، همراه با فشار خون بالا و کلسترول بالا، از علل اصلی رتینوپاتی است. این بیماری را می‌توان از طریق معاینه چشم به طور منظم و حفظ سطح قند خون و چربی در حد نورمال (و یا نزدیک به آن) کنترل و مدیریت کرد.
عوارض و مشکلات بارداری
زنانی که به هر نوع از دیابت مبتلا هستند، در صورت عدم نظارت دقیق و مدیریت مناسب این بیماری، در طول بارداری با خطرات متعددی مواجه خواهند شد. برای جلوگیری از وقوع آسیب‌های محتمل به اندام‌های جنین، زنان مبتلا به دیابت نوع یک، دیابت نوع دو و یا دیابت حاملگی باید قبل از بارداری، کنترل خوبی بر سطح قند خون خود داشته باشند. در طول دوران بارداری، تمام زنان مبتلا به دیابت بارداری باید برای کاهش عوارض آن، به سطح طبیعی قند خون دست یابند. سطح بالای قند خون در این دوران می‌تواند منجر به افزایش وزن جنین شود. این مسئله می‌تواند باعث مشکلات مربوط به زایمان، آسیب به جنین و مادر، و همچنین کاهش ناگهانی سطح قند خون نوزاد پس از تولد شود. نوزادانی که در رحم مادر برای مدت زمان طولانی در معرض سطح بالای قند خون قرار دارند، در آینده با خطر ابتلا به دیابت مواجه خواهند شد.
پیشگیری از دیابت
در حال حاضر، دیابت نوع یک قابل پیشگیری نیست. عوامل محیطی که تصور می‌شود باعث روند تخریب سلول‌های تولید‌کننده انسولین بدن می‌شوند، هنوز در دست بررسی است.
- شواهد بسیاری موجود است که تغییر در شیوه زندگی (دستیابی به وزن سلامتی بدن و فعالیت بدنی متعادل) می‌تواند به جلوگیری از ابتلا به دیابت نوع دو کمک کند.
- چاقی مفرط (به ویژه چاقی شکمی) با ابتلا به دیابت نوع دو در ارتباط است. کاهش وزن، مقاومت بدن به انسولین را کاهش می‌دهد و باعث کاهش فشار خون بالا می‌گردد. بنابراین افرادی که دچار اضافه وزن و یا چاقی مفرط هستند، باید برای حفظ وزن سلامتی بدن، تلاش کنند.
- فعالیت بدنی یکی از ارکان اصلی پیشگیری از دیابت است. افزایش فعالیت بدنی در کاهش وزن از اهمیت زیادی برخوردار است و با کاهش فشار خون، کاهش ضربان قلب در حالت استراحت، افزایش حساسیت بدن به انسولین، بهبود ترکیبات بدن و سلامت روانی فرد، مرتبط می‌باشد.
رژیم غذایی متعادل و مغذی برای سلامتی بدن ضروری است. یک رژیم غذایی سالم، عوامل خطر ساز بیماریهای قلبی عروقی را کاهش می‌دهد.
سایر عادات و اقداماتی که باید تجدید نظر شود، عبارتند از:
مصرف سیگار
سیگار کشیدن به عنوان یک عامل خطر اثبات شده برای بسیاری از بیماریهای مزمن از جمله دیابت و عوارض ناشی از آن شناخته شده است. علاوه بر اثرات مضر سیگار، این عادت باعث تجمع چربی در حفره شکمی و مقاومت بدن به انسولین می‌شود. ترک سیگار توصیه می‌شود، اما افراد ممکن است در این راه افزایش وزن تجربه کنند. بنابراین، مشاوره رژیم غذایی نیز می‌تواند کمک کننده باشد. همچنین، افراد باید به فعالیت بدنی مداوم و کاهش استرس توجه کنند.
همچنین، ارتباط بین افسردگی و دیابت و بیماریهای قلبی عروقی مشاهده شده است. الگوی خواب نیز می‌تواند نقش مهمی در ابتلا به دیابت داشته باشد. خواب کوتاه مدت یا بلند مدت هر دو می‌توانند باعث افزایش خطر ابتلا به دیابت شوند. محرومیت از خواب می‌تواند تعادل هورمون‌های تنظیم‌کننده جذب غذا و تعادل انرژی را تخلیه کند. همچنین، خواب طولانی مدت ممکن است نشانه اختلالات تنفسی هنگام خواب و یا افسردگی باشد. بنابراین، توجه به الگوی خواب نیز اهمیت دارد.
درمان و کنترل
کنترل میزان گلوکز خون و پیشگیری از بروز عوارض دیابت از اهداف اصلی درمان بیماری دیابت محسوب می‌شود. گروه درمانگر بیماری دیابت با تمرکز بر این سه حوزه نهایت سعی خود را به کار می‌بندد تا وضعیت سلامتی بهینه حاصل شود.
تغذیه
بیمار در صورت ابتلا به دیابت نوع 1 و 2 باید نه فقط به آنچه می‌خورد، بلکه به زمان و میزان وعده‌های غذایی خود نیز توجه کند. دکتر غلام‌پور با دانش و تجربه بالا در زمینه بیماریهای دیابت رژیم و برنامه غذایی متناسب با شیوه زندگی خاص هر بیمار را طرح‌ریزی می‌کنند. بیمار با پیروی از این برنامه غذایی موفق می‌شود وزن خود را کاهش دهد و از خطر ابتلا به عوارض گسترده و خطرناک دیابت در امان بماند.
فعالیت بدنی
فعالیت بدنی بخش مهمی از کنترل بیماری دیابت و پیشگیری از بروز عوارضی چون: فشار خون بالا و ناراحتی قلبی به شمار می‌آید. ورزش کردن روشی بسیار کارآمد برای تحت کنترل درآوردن قند خون بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 است. 30 دقیقه ورزش متوسط، برای مثال پیاده‌روی سریع، در اکثر روزها اثری معجزه‌آسا دارد. برنامه های ورزشی ارائه شده توسط دکتر غلام‌پور و برنامه‌های ورزشی آسان و مقدماتی در شروع کار منابع ارزشمندی برای تدوین یک برنامه ایمن کاهش وزن محسوب می‌شوند.
دارو
بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 باید انسولین مصرف کنند. برخی بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 می‌توانند دیابت خود را با رعایت رژیم غذایی سالم و ورزش کردن مدیریت کنند. بااین حال پزشک گاهی لازم می‌بیند تا داروهای خوراکی (قرص) و یا انسولین را نیز برای رساندن میزان گلوکز خون به سطح مناسب تجویز کند.
انسولین و دیگر داروهای تزریقی
انسولین هورمونی است که توسط غده پانکراس (لوزالمعده) ترشح می‌شود. برای بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت انسولین یا به این دلیل تجویز می‌شود که بدن‌شان انسولین ترشح نمی‌کند (دیابت نوع 1) یا این که انسولین را به خوبی مصرف نمی‌کند (دیابت نوع 2).
بیش از 20 نوع انسولین وجود دارد که از نظر چگونگی شیوه تهیه، مکانیسم تأثیرگذاری در بدن و قیمت تفاوت می‌کنند. پزشک نوع مناسب انسولین را با توجه به نیازها و شیوه زندگی بیمار تعیین می‌کند.
داروهای خوراکی
نخستین درمان دیابت نوع 2 برای کنترل گلوکز (قند) خون غالباً کاهش وزن، تعریف رژیم غذایی مناسب و ورزش است. اما گاهی این روش‌ها برای پایین آوردن قند خون و رساندن آن به میزان نرمال کافی نیستند؛ در این صورت اقدام بعدی مصرف داروهای پایین آورنده میزان قند خون خواهد بود.
مفید بودن قرص‌های دیابت
این قرص‌ها زمانی بیشترین تأثیر را دارند که، بیمار علاوه بر مصرف آنها رژیم غذایی مناسب داشته باشد و ورزش کند. بااین حال قرص‌های دیابت برای تمام بیماران سودمند نیست. اگرچه میزان گلوکز خون اکثر بیماران پس از مصرف این قرص‌ها پایین می‌آید، ممکن است میزان گلوکز خون به دامنه نرمال نزدیک نشود.
داروهای متفاوت پایین آورنده قند خون
داروهای متعددی در انواع یا طبقه‌های مختلف وجود دارند که به روش‌های متفاوت میزان گلوکز (قند خون) را کاهش می‌دهند:
• سولفونیل اوره
• بیگوانید
• مگلیتینید
• تیازولیدین دیون
• بازدارنده‌های DPP-4
• بازدارنده‌های SGLT2
• بازدارنده‌های آلفا گلوکوزیداز
• متوقف کننده اسید صفرا
