رشد قد کودک: میزان نرمال افزایش قد بچه ها در هر سال چقدر است؟

والدین و فرزندان، به خصوص کودکان و نوجوانان، معمولاً وقتی متوجه کوتاهی قد خود نسبت به دیگران هم‌سن و سال و هم‌کلاسی‌های خود می‌شوند، نگران می‌شوند. اگرچه مشکلات پزشکی متعددی وجود دارد که می‌تواند باعث کوتاهی قد کودکان شود، اما بیشتر موارد کوتاهی قد در کودکان به طور طبیعی است.

در این موارد، بچه‌ها می‌توانند والدین خود یا حداقل ژنتیک خود را به عنوان عاملی مسئول برای کوتاهی قد خود معرفی کنند. بیشتر کودکان کوتاه قد به دلیل وراثت از والدین خود این ویژگی را به ارث می‌برند. ژنتیک نقش بسیار مهمی در تعیین اندازه قد شما دارد. اندازه‌گیری دوره‌ای قد، وزن و دور سر کودک شما و سپس نمودار کشیدن این اطلاعات، روش مناسبی برای نظارت بر رشد قد فرزند شما است. پزشکان از این اطلاعات برای ارزیابی رشد قد کودکان استفاده می‌کنند.

رشد نرمال برای کودکان

اگرچه بسیاری از والدین به نمودار رشد فرزندشان توجه می‌کنند و اگر قد فرزندشان کوتاه باشد یا در انتهای جدول رشد قرار داشته باشد نگران می‌شوند، اما نرخ رشد فرزند شما مهمترین عاملی است که هنگام ارزیابی باید به آن توجه کنید تا ببینید کودک به طور عادی در حال رشد و پیشرفت است یا خیر. اگر فرزند شما در حال پیروی از منحنی رشد خود است، احتمالاً در حال رشد طبیعی خود است.

به خاطر داشته باشید که ممکن است بعضی از کودکان در سن 6 تا 18 ماهگی بالاتر یا پایین‌تر از منحنی رشد خود حرکت کنند. کاهش صدک رشد تا زمانی که کاهش وزن و علائم دیگری مانند اسهال مداوم، استفراغ، اشتهای ضعیف یا عفونت‌های مکرر نداشته باشند، ممکن است طبیعی باشد. اما کودکان بزرگتر باید بسیار نزدیک به منحنی رشد خود باشند.

میزان رشد قد کودک

در چهار سال اول زندگی کودکان (به ویژه در دو سال اول)، رشد قد آن‌ها به طور میانگین 10.16 سانتی‌متر است. پس از سن چهار سالگی، معمولاً سرعت رشد به طور مداوم کاهش می‌یابد و تا زمان بلوغ به اندازه 5.8 تا 6.35 سانتی‌متر در سال می‌رسد. پس از آن، در دوران بلوغ، دختران در هر سال حدود 7.62 تا 8.89 سانتی‌متر و پسران حدود 10.16 سانتی‌متر در سال رشد می‌کنند. بعد از رسیدن به اوج رشد، سرعت رشد نوجوانان تا رسیدن به قد کامل بزرگسالی‌شان (حدود 4 تا 5 سال پس از اوج رشد) به تدریج کاهش می‌یابد.

پسران و دختران معمولاً تا سن 14 تا 16 سالگی به رشد خود ادامه می‌دهند، اما این سن بیشتر بستگی به زمان بلوغ آن‌ها دارد که می‌تواند از هر جایی بین 8 تا 13 برای دختران و 9 تا 14 برای پسران شروع شود.

به عنوان مثال، اگر دختری از سن هشت سالگی بلوغ خود را آغاز کرد، ممکن است در سن 9 سالگی به اوج رشد خود برسد و پس از آن فقط تا 13 سالگی رشد کند. از طرف دیگر، اگر دختر دیگری تا سن 12 سالگی بلوغ را شروع نکرده باشد، ممکن است تا 17 سالگی رشد به خود ادامه دهد.

همچنین، باید به یاد داشت که دختران حدود دو سال زودتر از پسران به شکاف رشد بلوغ خود می‌رسند، بنابراین در اوایل بزرگسالی بسیاری از دختران قد بلندتر از پسران هستند.

این تفاوت‌ها علاوه بر قد والدین، باعث تفاوت‌های بسیاری در قد کودکان بین سال‌های آغازین و نوجوانی می‌شود.

ارزیابی رشد قد کودک

هنگام ارزیابی رشد کودکان کوتاه قد، مهمتر از موقعیت آن‌ها در نمودار رشد، نحوه رشد آن‌ها است. برای بررسی این الگوی رشد یا سرعت رشد قد کودک، معمولاً باید به چندین سال رشد نگاه کنید.

کودکانی که در حال رشد عادی هستند، باید منحنی رشد طبیعی خود را دنبال کنند. بنابراین، حتی اگر آن‌ها در صدک 5 یا 3 قرار داشته باشند، اما در جایی باشند که همیشه بوده‌اند، احتمالاً در حال رشد طبیعی خود هستند. اما اگر فرزند شما در حال عبور از صدک‌ها یا خطوط روی منحنی رشد باشد، ممکن است مشکل پزشکی‌ای وجود داشته باشد که باعث کاهش سرعت رشد او شده است. در نظر داشته باشید که کودکان در سال‌های ابتدایی زندگی ممکن است عبوری از صدک‌ها داشته باشند و این در واقع در میان کودکانی که والدین کوتاه قامت هستند یا در رشد جسمانی (که گاهی به آن “بلوغ دیررس” هم گفته می‌شود) تاخیر دارند، طبیعی است.

علائم دیگری که ممکن است نشان دهنده مشکل در رشد کودک باشد شامل داشتن یک بیماری مزمن پزشکی یا علائم دیگر مزمن مانند استفراغ، اسهال، تب، کاهش وزن، کاهش شاشتها، تغذیه نامناسب، سردرد و بلوغ دیررس است. کوتاهی قد نامتناسب می‌تواند نشانه‌ای از اختلال کروموزومی مانند کوتوله‌گی آکندروپلاستیک باشد و کوتاه بودن و داشتن اضافه وزن هم می‌تواند نشان دهنده مشکل غدد درون ریز یا هورمونی باشد.

مهمترین بخش ارزیابی قد کودکان بررسی پرونده رشد یا نمودار رشد آن‌ها است. اگر كودك كوتاه قد شما بیش از یك پزشك متخصص اطفال داشته است، بنابراین بهتر است كه همه پرونده‌های قدیمی كودك را با هم جمع كنیم تا پزشك فعلی كودك بتواند آن‌ها را بررسی كند. اگر کودک شما فقط كوتاه باشد اما روند رشد او طبیعی باشد، آزمایش دیگری لازم نیست. پزشک شما ممکن است تصمیم بگیرد که فقط طی 3 تا 6 ماه آینده رشد فرزندتان را تحت نظر بگیرد تا مطمئن شود که او به رشد عادی خود ادامه می‌دهد.

علل کوتاهی قد

یكی از شایع‌ترین دلایل كوتاه قد بودن كودك شما، كوتاهی قد خانوادگی است. به این معنی كه والدین كودك و سایر اعضای خانواده نیز كوتاه هستند. این کودکان اگرچه کوتاه هستند اما معمولاً با سرعت عادی رشد می‌کنند و از یک منحنی رشدی پیروی می‌کنند که ممکن است پایین‌تر اما موازی با منحنی‌های رشد طبیعی باشد. در این موارد به طور معمول آزمایش لازم نیست اما اگر ارزیابی سن استخوانی انجام شود، نتیجه طبیعی خواهد بود و تاخیری را نشان نمی‌دهد.

یکی دیگر از دلایل عمده کوتاهی قد در کودکان عادی، تأخیر در رشد سرشتی است. كودكاني كه در این نوع رشد طبيعي قرار دارند كوتاه هستند و منحنی رشد آن‌ها در صدك 3 یا در زیر آن قرار دارد. سرعت رشد این کودکان از 5.8 تا 6.35 سانتی‌متر در سال عادی خواهد بود. این کودکان با تاخیر در سن استخوانی همراه خواهند بود و این نشان می‌دهد که هنوز فضای اضافی برای رشد وجود دارد. این کودکان همچنین اغلب در شروع بلوغ تأخیر دارند. كودكانی که در رشد سرشتی خود تاخیر دارند، علیرغم اینکه کوتاه هستند اما معمولاً وقتی رشد کودکان دیگر متوقف می‌شود، به رشد خود ادامه می‌دهند و در نهایت به قدی بزرگسالی نرمال خود می‌رسند. این شرایط در کودکان گاهی اوقات به عنوان “بلوغ دیررس” توصیف می‌شود و معمولاً در سایر اعضای خانواده نیز وجود دارد.

بررسی علت عدم رشد کودک

گاهی اوقات لازم است که کودکان کوتاه قدت آزمایش دهند تا مشخص شود که آیا یک بیماری باعث کوتاه شدن قد آن‌ها شده یا هیچ مشکلی وجود ندارد و کودک به طور نرمال به رشد خود ادامه می‌دهد.

یکی از مهمترین آزمایشات سن استخوان است. برای تعیین سن استخوان فرزندتان، پزشک تست اشعه ایکس از دست فرزند شما را انجام می‌دهد . اشعه ایکس با یک سری اشعه X استاندارد از کودکان عادی در سنین مختلف مقایسه می‌شود. به عنوان مثال، اگر پرتونگاری دست فرزند شما بیشتر شبیه به اشعه ایکس استاندارد یک کودک 8 ساله باشد، گفته می‌شود که سن استخوان فرزند شما 8 ساله است.

اگر سن استخوان فرزند شما بسیار کمتر از سن واقعی او باشد، احتمالاً بعد از سنی که به طور معمول انتظار دارید رشد قد متوقف شود، هنوز جا برای رشد استخوان‌های او وجود دارد. دختران معمولاً تا سن 14 سالگی رشد خود را ادامه می‌دهند و رشد استخوان پسران بعد از سن 16 سالگی (اوج رشد استخوانی در 14 سالگی است) متوقف می‌شوند. داشتن تاخیر یا پیشرفت در رشد استخوان می‌تواند نشانه مشکلی باشد که نیاز به ارزیابی بیشتر دارد.

آزمایش‌های دیگر ممکن است شامل آزمایش خون برای بررسی کم کاری تیروئید (T4 و TSH)، سطح هورمون رشد (معمولاً با چک کردن IGF-1 و IGF BP3)، شمارش کامل خون (برای بررسی کم خونی)، شیمی خون (که می‌تواند شامل SMA 20 برای بررسی بیماری کلیه و کبد باشد)، ادرار و گاهی اوقات کاریوتایپ برای جستجوی ناهنجاری‌های کروموزومی (خصوصاً در دخترانی که به سندرم ترنر مشکوک هستند) باشد.

لزوم چکاپ قد کودک

ثبت سوابق مناسب از قد و وزن فرزند شما می‌تواند ارزیابی کودک قد کوتاه را آسان‌تر کند. حتما به طور مرتب به پزشک معالج کودکتان مراجعه کنید و حتی در یک جلسه ویزیت از او بخواهید قد فرزندتان را اندازه بگیرد. اکثر متخصصان اطفال می‌توانند ارزیابی اولیه یک کودک کوتاه قد را شروع کنند اما در صورت نیاز به آزمایش و بررسی بیشتر، لازم است که به یک متخصص غدد مراجعه کنید.

درمان رشد نکردن قد کودک

اگرچه دلایل عادی زیادی برای کوتاهی قد کودک شما وجود دارد اما برخی از بیماری‌های جدی نیز می‌توانند باعث این مشکل شوند که نیاز به درمان دارد. كودكانی که بیماری خاصی دارند کوتاه هستند اما به طور معمول در حال رشد نيستند، از يك منحني رشد تبعيت نمي‌كنند، و غالباً در صدك‌هاي متقاطع رو به پايين قرار دارند.

یکی از این مشکلات و بیماری‌هایی که والدین معمولاً از آن نگران هستند، کمبود هورمون رشد است. هورمون رشد برای رشد طبیعی لازم است و كودكان دارای كمبود این هورمون كوتاه قد هستند، اغلب نسبت به سن واقعی خود کوچک‌تر به نظر می‌رسند و ممکن است اضافه وزن داشته باشند. کودکان دارای کمبود هورمون رشد مانند کودکانی که در رشد سرشتی تاخیر دارند، در رشد استخوانی خود دچار تاخیر می‌شوند، سرعت رشد آهسته‌ آن‌ها آهسته است و منحنی رشدی دارند که از منحنی‌های رشد طبیعی دور است. کمبود هورمون رشد ممکن است مادرزادی باشد (کودک با آن متولد می‌شود)، یا ممکن است بعداً در زندگی در اثر آسیب‌دیدگی سر یا تومور مغزی یا توده ایجاد شود.

اگر پزشک متخصص اطفال شما مشکوک باشد که فرزند شما دچار کمبود هورمون رشد است، می‌تواند سطح IGF-1 و IGF BP3 فرزند شما را بررسی کند که میزان آن در این کودکان کم خواهد بود. آزمایش تحریک هورمون رشد نیز ممکن است توسط متخصص غدد کودکان انجام شود.

درمان کمبود هورمون رشد مصرف داروهای هورمون رشد است. از سایر بیماری‌هایی که در حال حاضر برای کنترل آن‌ها از هورمون رشد استفاده می‌شود می‌توان به سندرم ترنر، نارسایی مزمن کلیه و سندرم پرادر ویلی اشاره کرد.

هورمون درمانی اخیراً برای معالجه طولانی مدت در کودکان دارای قد کوتاه ایدیوپاتی که به آن کوتاهی قد غیرمرتبط به کمبود هورمون رشد نیز گفته می‌شود، تأیید شده است. اگر انحراف معیار آن‌ها در سن و جنس بیش از 2.25 باشد، یا در میان 1.2 درصد کوتاهترین کودکان قرار داشته باشند از این روش درمانی استفاده می‌شود.

توجه به این نکته مهم است که تزریق هورمون رشد بسیار گران است و به مدت 6 بار در هفته تا پایان بلوغ به کودکان کوتاه قد تزریق می‌شود و معمولاً فقط 5.8 تا 7.62 سانتی‌متر به قد کودک اضافه خواهد کرد.

كودك کوتاه قدی که پیش‌بینی می‌شود قد او از 152 تا 182 سانتی‌متر بیشتر رشد نخواهد کرد یا  کودکانی كه كوتاهی قد ایدیوپاتیک دارند، صرفا به دلیل تزریق هورمون رشد، به احتمال زیاد به قد 182 سانتی‌متر نخواهد رسید.

هورمون رشد همچنین می‌تواند برای کودکانی که کوچک به دنیا آمده‌اند و تا زمان دو سالگی رشد آن‌ها افزایش نمی‌یابد، استفاده شود.