دیابت یکی از عوامل اصلی صدمه زننده به کلیه‌ها و نارسایی آن‌ها است. وقتی قند خون بالا باشد، کلیه‌ها مجبور به انجام کار اضافی می‌شوند. اگر گرفتاری کلیه‌ها زود تشخیص داده شود، قابل درمان است و پیشرفت نارسایی را می‌توان جلوگیری کرد. اما اگر تشخیص دیر داده شود، قابل درمان نیست و ممکن است به نارسایی کلیه منجر شود. در صورت نارسایی کلیه، درمان آن ممکن است نیازمند دیالیز یا پیوند کلیه باشد. کلیه‌ها به عنوان ارگان‌های مهم و حیاتی شناخته می‌شوند و وظیفه‌ی آن‌ها جدا کردن مواد زاید از خون و دفع آن‌ها از بدن است. اما در برخی موارد، این سیستم جداکننده ممکن است دچار اختلال شود و دیابت یکی از مهم‌ترین عوامل صدمه زننده به کلیه‌ها و نارسایی آن‌ها است.
دیابت چگونه به کلیه‌ها صدمه می‌زند؟
هنگامی که شما مواد پروتئینی می‌خورید و بدنتان آن‌ها را هضم می‌کند، در طی فرایند هضم، مواد زاید تولید می‌شود. در کلیه‌های شما میلیون‌ها عروق کوچک (که به آن‌ها مویرگ می‌گویند) وجود دارد که در دیواره‌ی آن‌ها سوراخ‌های بسیار ریزی قرار دارد. این سوراخ‌ها به عنوان فیلتر عمل می‌کند و مواد زاید را از خون شما جدا می‌کند. خون شما هنگامی که از این مویرگ‌ها عبور می‌کند، مولکول‌های کوچک مواد زاید از سوراخ‌ها عبور می‌کند و وارد لوله‌های دفعی می‌شود. مواد مفید مانند پروتئین‌ها و گلبول‌های قرمز به علت اندازه‌ی بزرگ به عبور از این سوراخ‌ها قادر نیستند و در جریان خون باقی می‌مانند.
دیابت به این سیستم جداکننده صدمه می‌زند. قند بالای خون موجب تحمیل کار اضافی به کلیه‌ها می‌شود و کلیه‌ها مجبور است مقدار بیش‌تری از خون را فیلتر کند. این کار اضافی در طی سالیان دراز سبب صدمه به مویرگ‌ها می‌شود و در نتیجه شروع به فیلتر کردن و عبور دادن مواد مفید مانند پروتئین‌ها از خود می‌کنند. این پروتئین‌های مفید از راه ادرار از بدن شما دفع می‌شوند. وجود مقدار کمی پروتئین در ادرار «میکروالبومینوری» نام دارد.
اگر گرفتاری کلیه‌ها در این مرحله (میکروالبومینوری) تشخیص داده شود؛ با درمان‌های خاص می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرد. دفع بیشتر پروتئین که به آن ماکروآلبومینوری می‌گویند به راحتی قابل درمان نیست و در نهایت به نارسایی مزمن کلیه منجر می‌شود.
در فرد مبتلا به نارسایی مزمن کلیه، کلیه‌ها به دفع مواد زاید قادر نیستند و در نتیجه این مواد در بدن انباشته می‌شوند. درمان نارسایی مزمن کلیه، انجام دیالیز منظم و یا پیوند
بیماری کلیه در چه کسانی به وجود می‌آید؟
همه‌پ مبتلایان به دیابت، به بیماری کلیه‌ها دچار نمی‌شوند. عوامل مؤثر در گرفتاری کلیه‌ها عبارت است از عوامل ژنتیکی، میزان کنترل قند خون و میزان کنترل فشار خون.
هرچه قند خون بیمار و فشار خون بهتر کنترل شود؛ شانس گرفتار شدن کلیه‌ها کاهش می‌یابد.
علائم و نشانه ها
تا زمانی که تقریباً تمام عملکرد کلیه‌ها از بین نرود؛ هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. گاهي علایم مربوط به نارسایی کلیه‌ها اختصاصی نیست و در شرایط دیگري نیز دیده می‌شود. اولين علامت گرفتاری کلیه‌ها تجمع آب در بدن است. علايم دیگر عبارت است از اختلال خواب، کاهش اشتها، نفخ شکم، ضعف بدن و اختلال حواس.
آنچه بسیار حايز اهمیت است مراجعه‌ی منظم فرد مبتلا به پزشک است. پزشک در هر ویزیت، فشار خون شما را اندازه می‌گیرد، ادرارتان را از نظر وجود میزان پروتئین آزمایش می‌کند، خون شما را از نظر میزان تجمّع مواد زاید آزمایش می‌کند و بدن شما را از نظر عوارض احتمالی دیگر دیابت معاینه می‌کند.
راه ها و روش های درمان
مراقبت از خود
درمآن‌های مؤثّر گرفتاری کلیه‌ها عبارت است از کنترل شدید قند خون و فشار خون. فشار خون بالا تأثیر بسیار چشم‌گیری در پیشرفت گرفتاری کلیه‌ها دارد. حتی افزایش خفیف فشار خون می‌تواند وضعیت کلیه‌ها را بدتر کند. چهار روش کنترل فشار خون بالا عبارت است از: کاهش وزن، پرهیز از الکل و دخانیات و ورزش منظم.
داروها
اگر روش‌های گفته شده نتواند فشار خون شما را کنترل کند، باید دارو مصرف کنید. داروهای مختلفی برای کنترل فشار خون وجود دارد، اما همه آن‌ها برای بیماران دیابتی مناسب نیستند. برخی از این داروها ممکن است باعث افزایش قند خون شوند و یا علائم کاهش و افت قند خون را از بین ببرند. پزشکان بیشتر برای درمان فشار خون بالا در بیماران دیابتی، از داروهای گروه مهارکننده‌های آنزیم تبدیل کننده آنژیوتائسینوژن به آنژیوتانسین (مهارکننده‌های ACE) استفاده می‌کنند.
مطالعات نشان داده است که داروهای این گروه مانند کاپتوپریل و آنالاپریل علاوه بر کنترل فشار خون، از پیشرفت گرفتاری کلیه‌ها جلوگیری می‌کنند. در واقع، استفاده از این داروها در بیماران دیابتی که به فشار خون بالا نیز مبتلا نیستند مفید است.
رعایت رژیم غذایی
رعایت رژیم غذایی کم پروتئین در درمان میکروالبومینوری توصیه می‌شود. مصرف پروتئین بالا موجب تحمیل کار زیاد به کلیه‌ها می‌شود. رژیم غذایی کم پروتئین سبب کاهش پروتئین دفعی ادرار و افزایش پروتئین خون می‌شود.
نارسایی کلیه‌ها
در صورت نارسایی کلیه‌ها، انجام دیالیز ضروری است. فرد بيمار باید بین ادامه‌ي زندگی با دیالیز و یا پیوند کلیه یکی را انتخاب کند. نقش گروه درمانی در انتخاب یکی از این دو روش بسیار حائز اهمیت است. گروه درمانی بیمار مبتلا به نارسایی کلیه عبارت است: از دکتر کلیه (نفرولوژیست)، جراح متخصص پیوند، مددکار اجتماعی و روانپزشک.
پیشگیری
باید قند خونتان را در محدوده‌ي طبیعی حفظ نمایید. کنترل دقیق و شدید قند خون، 30 درصد شانس گرفتار شدن کلیه‌ها را کاهش می‌دهد. همچنین در کنترل شدید قند خون، در کسانی که پيش‌تر به میکروالبومینوری دچار شده‌اند از پیشرفت بیماری به ماکروالبومینوری در 50 درصد موارد جلوگیری می‌شود. حتی مطالعاتی نشان داده است که کنترل شدید قند خون، می‌تواند سبب بهبودی کامل میکروالبومینوری شود.
منبع : دکتر اسدالله حبیب
