دیابت بارداری، عارضه‌ای است که مشخصه آن سطح قند خون بالاست و در دوران بارداری بروز می‌کند. دیابت بارداری در حدود 7 درصد از کل موارد حاملگی را تشکیل می‌دهد و معمولاً در نیمه دوم بارداری رخ می‌دهد. در اکثر موارد، به‌محض تولد نوزاد، این عارضه برطرف می‌گردد. بااین‌حال، اگر بیماری دیابت در بارداری درمان نشود، ممکن است مادر دچار برخی عوارض ثانوی گردد.
علت‌ها و دلایل دیابت بارداری
دیابت بارداری ناشی از برخی تغییرات هورمونی است که در تمام زنان در طی دوران بارداری رخ می‌دهد. در این دوران ممکن است افزایش سطح تولید هورمون‌های خاص توسط جفت، باعث اختلال تنظیم گلوکز توسط انسولین گردد. (جفت اندامی است که جنین را توسط بند ناف به رحم مادر متصل می‌کند و مواد مغذی را از مادر به جنین انتقال می‌دهد). این وضعیت “مقاومت به انسولین” نامیده می‌شود. همچنان که جفت در دوران بارداری بزرگ‌تر می‌شود، هورمون بیشتری تولید می‌کند و باعث افزایش مقاومت بدن مادر به انسولین می‌گردد.
معمولاً لوزالمعده مادر قادر به تولید انسولین بیشتر (حدود سه برابر میزان عادی) برای رفع مقاومت به انسولین می‌باشد. بااین‌حال، اگر لوزالمعده قادر به تولید انسولین کافی برای غلبه بر اثر افزایش هورمون در دوران حاملگی نباشد، سطح قند خون مادر افزایش می‌یابد و منجر به دیابت بارداری می‌گردد.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به دیابت بارداری هستند؟
عوامل افزایش خطر ابتلا به دیابت در دوران بارداری عبارت‌اند از:
- اضافه وزن بارداری (20٪ یا بیشتر از وزن ایده آل بدن).
- سابقه خانوادگی دیابت.
- سن بالای 25 سال.
- سابقه زایمان نوزاد با وزن بیش از 4 کیلوگرم.
- سابقه زایمان نوزاد مرده.
- سابقه دیابت بارداری قبلی.
- تشخیص پزشکی مبنی بر”پیش دیابت”.
لازم به ذکر است که نیمی از زنانی که مبتلا به دیابت بارداری می‌شوند، دارای هیچ‌کدام از عوامل خطر شناخته شده نیستند.
تشخیص دیابت بارداری
دیابت بارداری معمولاً بین هفته 24 و 28 بارداری تشخیص داده می‌شود، یعنی زمانی که معمولاً مقاومت بدن به انسولین آغاز می‌شود. اگر شما قبلاً دچار دیابت بارداری ب وده‌اید و یا اگر پزشک در مورد خطر ابتلا به دیابت بارداری به شما هشدار داده است، ممکن است قبل از هفته سیزدهم بارداری، تست تشخیص دیابت برای شما انجام شود. برای غربالگری دیابت بارداری، تست تحمل گلوکز خوراکی بری شما تجویز می‌شود. این تست شامل نوشیدن سریع یک مایع شیرین حاوی 50 گرم گلوکز می‌باشد. بدن این مقدار گلوکز را به‌سرعت جذب می‌کند، در نتیجه قند خون طی 30-60 دقیقه افزایش می‌یابد. در حدود 30 دقیقه پس از نوشیدن محلول، یک نمونه خون از رگ بازوی شما گرفته می‌شود. این تست خون نشان می‌دهد که محلول گلوکز تا چه حد متابولیزه شده است.
اگر نتایج آزمایش شما طبیعی نباشد، شما یک تست مشابه دیگر انجام خواهید داد، اما این بار باید قبل از تست، ناشتا باشید. اگر نتایج تست دوم نیز غیر طبیعی باشد، شما مبتلا به دیابت بارداری هستید.
کنترل دیابت بارداری
روش‌های کنترل دیابت بارداری عبارت‌اند از:
- نظارت بر سطح قند خون خود
- پیروی از رژیم دیابت بارداری طبق دستور پزشک یا متخصص تغذیه
- ورزش
- کنترل وزن خود
- مصرف انسولین (در صورت لزوم)
نظارت بر قند خون
یک جلسه مشاوره دو ساعته مادران باردار با دکتر منشادی به درک آن‌ها از اهداف درمان دیابت بارداری کمک خواهد کرد. کارشناسان معتقدند کنترل موفق دیابت بارداری، سلامت مادر و نوزاد را بهبود می‌بخشد. مراقبت‌های بارداری تحت نظارت دکتر منشادی تا زمان زایمان ادامه خواهد یافت. موفقیت برنامه غدد داخلی و تغذیه دکتر منشادی در سراسر کشور شناخته شده است.
آزمایش قند خون در اوقات خاصی از روز مشخص خواهد کرد که ورزش و رژیم غذایی شما در کنترل سطح قند خون تأثیرگذار بوده، یا اینکه شما نیاز به انسولین اضافی برای حفاظت از نوزاد در حال رشد خود دارید. پزشک به شما خواهد گفت که روزانه چه موقع و چگونه تست قند خون خود را انجام دهید.
برای آزمایش قند خون خود، باید نوک انگشت خود را با ابزاری به‌نام لانست (سوزن تیز کوچک) اندکی سوراخ کنید، سپس یک قطره خون روی نوار تست بگذارید. گلوکز سنج، نتایج قند خون شما را نمایش خواهد داد. نتایج تست را در فایل مربوطه وارد کنید، سپس لانست و نوار تست استفاده شده را در محفظه سوزن‌های مصرف شده و یا یک ظرف پلاستیکی محکم، مانند بطری مواد شوینده بگذارید و دور بیندازید). نتایج مستمر قند خون خود را در اختیار پزشک قرار دهید تا روند کنترل سطح قند شما را ارزیابی کند و در صورت لزوم، تغییراتی در برنامه درمانی شما ایجاد کند.
هدف از کنترل این است که سطح قند خون شما تا حد ممکن، نزدیک به سطح نرمال باقی بماند.
رژیم غذایی
در اینجا به برخی از اهداف تغذیه سالم در دوران بارداری مخصوصا تغذیه سه ماه اول بارداری (در صورت ابتلا به دیابت حاملگی) اشاره می‌کنیم:
- هرروز سه وعده کوچک غذا و دو یا سه میان وعده در فواصل منظم بخورید. وعده‌های غذایی یا میان وعده‌ها را جا نیندازید.
- در وعده صبحانه، کربوهیدرات کمتری از وعده‌های غذایی دیگر بخورید، زیرا هنگام صبح، مقاومت به انسولین بیشتر از سایر اوقات است.
- سعی کنید مقدار ثابتی از کربوهیدرات را در طول هر وعده و میان وعده مصرف کنید.
- اگر تهوع صبحگاهی دارید، قبل از بیرون آمدن از رختخواب 1-2 وعده کراکر، غلات یا چوب‌شور بخورید. وعده‌های غذایی کوچک و مکرر در طول روز بخورید و از مصرف غذاهای چرب، سرخ‌شده و روغنی پرهیز کنید. اگر انسولین مصرف می‌کنید و تهوع صبحگاهی دارید، حتماً روش درمان قند خون پایین را یاد بگیرید.
- غذاهای سرشار از فیبر مانند نان‌های سبوس‌دار، غلات، ماکارونی، برنج، میوه‌ها و سبزیجات را انتخاب کنید.
- مواد غذایی با قند و چربی کمتر بخورید.
- حداقل 8 لیوان مایعات در روز بنوشید.
- اطمینان حاصل کنید که در رژیم غذایی روزانه خود به اندازه کافی ویتامین و مواد معدنی دریافت می‌کنید. در مورد دریافت مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی دوران بارداری برای رفع نیازهای تغذیه‌ای این دوران، با پزشک خود مشورت کنید.
مصرف انسولین
پزشک بر اساس نتایج نظارت بر قند خون شما، نیاز به تزریق انسولین در دوران بارداری را تشخیص خواهد داد. انسولین هورمونی است که قند خون را کنترل می‌کند. اگر تزریق انسولین برای شما تجویز شود، پزشک یا پرستار به شما نحوه انجام تزریق انسولین را آموزش خواهد داد.
همزمان با پیشرفت مراحل بارداری، جفت نیز هورمون‌های بارداری بیشتری تولید خواهد کرد، در نتیجه ممکن است دوز بیشتری از انسولین برای کنترل قند خون شما مورد نیاز باشد. پزشک، دوز انسولین را بر اساس نتایج مستمر قند خون شما تنظیم می‌کند.
در دوران مصرف انسولین، یک “واکنش قند خون پایین” یا هیپوگلیسمی، ممکن است رخ دهد، البته درصورتی‌که به اندازه کافی غذا نخورید، یا یک وعده غذایی را جا بیندازید، یا در زمان مناسبی از روز غذا نخورید و یا اگر بیش‌ازحد معمول ورزش کنید.
علائم آن عبارت‌اند از:
- گیجی
- سرگیجه
- احساس لرزش
- سردرد
- گرسنگی ناگهانی
- تعریق
- ضعف
اگر مصرف انسولین در دوران بارداری مورد نیاز باشد، تزریق انسولین ممکن است هنگام آغاز زایمان انجام شود، یا گاهی اوقات نیز ممکن است انسولین از طریق ورید در طی زایمان به بدن مادر تزریق شود.
عوارض ناشی از دیابت بارداری
از آنجا که مقاومت به انسولین تا هفته 24 بارداری بروز نمی‌کند، نقص‌های مادرزادی، از عوارض شایع دیابت بارداری نمی‌باشد، زیرا این نقص‌ها عموماً در طول 13 هفته اول بارداری رخ می‌دهد.
دیابت بارداری ممکن است خطر ابتلا به فشارخون بالا را در دوران بارداری افزایش دهد.
به‌طورکلی دیابت بارداری، زایمان و وضع حمل را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد. بااین‌حال، درصورتی‌که نوزاد بیش‌ازحد رشد کرده باشد و یا اگر فشارخون شما بالا باشد، ممکن است انجام زایمان سزارین لازم باشد.
کنترل دقیق قند خون در طول زایمان بسیار مهم است، زیرا مانع افزایش سطح انسولین در بدن نوزاد، در پی افزایش قند خون مادر می‌شود. اگر این اتفاق بیفتد، قند خون نوزاد ممکن است بعد از تولد بسیار پایین باشد، زیرا نوزاد دیگر قند خون بالای مادر را دریافت نمی‌کند. محلول گلوکز (آب‌قند) ممکن است به نوزاد داده شود.
پس از زایمان برای نوزاد چه اتفاقی می‌افتد؟
بلافاصله پس از تولد، سطح قند خون نوزاد شما تست خواهد شد. اگر قند خون پایین باشد، به نوزاد آب قند خورانده می‌شود و یا آب قند توسط یک لوله داخل وریدی، وارد بدن نوزاد می‌شود. ممکن است نوزادتان در طول چند ساعت اول پس از تولد، به یک مهد مراقبت‌های ویژه فرستاده شود تا از عدم واکنش قند خون پایین، اطمینان حاصل شود.
دیابت بارداری خوشبختانه موجب ابتلا نوزادتان به دیابت نخواهد شد. خطر ابتلا نوزاد به دیابت، مربوط به سابقه خانوادگی، وزن بدن، عادات غذا خوردن و ورزش می‌باشد.
دیابت مادر بعد از تولد نوزاد
معمولاً پس از زایمان، سطح قند خون مادر به حالت عادی بازمی‌گردد؛ زیرا جفت که هورمون‌های اضافی مسبب مقاومت به انسولین را تولید می‌کرد، دیگر از بدن مادر خارج شده است. پزشک سطح قند خون شما را پس از تولد نوزاد چک خواهد کرد تا از بازگشت سطح قند خون شما به حالت عادی، اطمینان یابد. برخی از پزشکان تست تحمل گلوکز خوراکی را 6-8 هفته پس از زایمان، جهت احتمال دیابت توصیه می‌کنند. همچنین پزشک از شما می‌خواهد سطح قند خون خود را به‌طور منظم چک کنید.
این اطلاعات صرفاً به‌منظور اهداف آموزشی ارائه شده است و به هیچ وجه شما را از مشورت با پزشک و یا ارائه‌دهنده مراقبت‌های پزشکی بی‌نیاز نمی‌سازد. ما شما را به بحث و مطرح کردن هرگونه سؤال یا نگرانی خود با پزشک تشویق می‌کنیم.
