بهره و ضریب هوشی در کودکان اوتیسم چگونه است؟

اوتیسم یک عبارت کلی است که به توصیف یک مجموعه از مشکلات می‌‌‌پردازد که به رشد و تکامل مغز ارتباط دارند. با توجه به این تعریف می‌توان گفت که اوتیسم بر نحوه رشد و یادگیری کودک تاثیر می‌گذارد.

متاسفانه تعداد اوتیسم روز به روز در حال افزایش است. براساس آمار سازمان بهداشت جهانی آمریکا در سال ۲۰۱۱ از هر یکصد تولد یک کودک مبتلا به اوتیسم است. نسبت اوتیسم در پسرها ۳ تا ۴ برابر بیشتر از دخترهاست. ضریب هوشی آنها در حدود ۷۰ درصد است ولی مشخص نیست که آیا این کودکان از ابتدا دارای بهره هوشی کمی هستند و یا به دلیل بی‌توجهی به محرک‌های محیطی است. در واقع تستی برای اندازه‌گیری میزان هوش این کودکان وجود ندارد.

ضریب هوشی کودکان اوتیسم

در برخی از این بچه‌ها جزایر هوشی وجود دارد، مثلا بعضی از آنها در درک موسیقی خیلی قوی هستند و فقط با یکبار شنیدن یک موزیک می‌توانند آن را بنوازند. عده‌ای در ریاضی توانایی بالایی دارند و مثلا می‌توانند تمام اعداد یک کتابچه قطور تلفن را حفظ کنند. من بچه‌ای را می‌شناسم که وقتی تاریخ تولدت را به او بگویی، روزش(چندشنبه) را به تو می‌گوید. جالب است بدانید، آقای بیل گیتس صاحب شرکت مایکروسافت هم اوتیسم دارد.

بعد از کار با این بچه‌ها آن­ها می‌توانند به مدارس عادی و یا استثنایی وارد شده و یا جذب گروه‌های توانبخشی شوند. البته بهتر است حتی‌الامکان آن­ها را روانه مدارس عادی کرد تا در کنار بچه‌های عادی رشد کنند و از آن­ها یاد بگیرند. حتی بهتر است آن­ها را از کودکی مهد کودک‌های عادی فرستاد. امید است روزی مقاومت آموزش و پرورش برای این کودکان در کشورمان از بین برود.

 افزایش بهره هوشی در کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم 

در تحقیقی که از سال ۱۹۶۶ تا ۱۹۹۸ انجام شد محققان متوجه شدند که فقط حدود یک پنجم از افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم با عملکرد و بهره هوشی آنها در طیف نرمال قرار دارد. اما چند سال بعد و در سال ۲۰۱۴ در تحقیق دیگری مشخص شد که نیمی از کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم بهره هوشی متوسط یا بالاتر از متوسط دارند یعنی بهره هوشی آنها ۸۵ به بالا است. کمتر از یک سوم از کودکان مبتلا به اوتیسم دچار اختلال در بهره هوشی هستند تا ۲۳ درصد از آنها بهره هوشی ۷۱ تا ۸۵ را به دست آورده‌اند.

 چگونه می‌توان افزایش بهره هوشی در افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم را توضیح داد؟ 

برخی از افراد می‌گویند که تغییر در بهره هوشی یک معیار برای تشخیص افرادی است که دچار انواع خفیف اوتیسم هستند مانند سندروم آسپرگر. افرادی که دچار این نوع سندروم هستند در طول دوران کودکی با تاخیر در مهارت‌های شناختی یا تکلم مواجه نمی‌‌شوند. طبق گزارشی که در سال ۲۰۱۱ ارائه شده است این مسئله ممکن است به این موضوع ارتباط داشته باشد که داده‌های تاریخی برای کودکانی که در حال حاضر اختلال طیف اوتیسم در آنها تشخیص داده شده است کاربردی ندارد. محققان امیدوار هستند که بتوانند به شناخت بهتری از نحوه تاثیر گذاری اختلال طیف اوتیسم بر مغز کودکان دست پیدا کنند.  تعداد زیادی از آنها به بررسی الگوهای غیرعادی قدرت و ضعف در افراد مبتلا به اوتیسم می‌پردازند. اگر چه تفاوت‌های زیادی بین افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم وجود دارد در برخی از آنها توانایی پردازش دیداری بهتر از مهارت‌های زبانی است به عنوان مثال مهارت‌های دیداری و دلیل آوری باعث می‌‌شود که آنها بتوانند یک شی را از زوایای مختلف تجسم کنند و بدانند که در زاویه‌های مختلف چگونه به نظر می‌رسد. در سطح فردی نیز دانستن این موضوع که یک کودک دارای مهارت‌های دیداری بسیار قوی است بر نحوه عملکرد پدر و مادر و معلم کودک برای آموزش به او تاثیرات بسیار زیادی دارد. به عنوان مثال این کودکان می‌توانند به آموزش‌های تصویری بهتر از آموزش‌های کلامی پاسخ بدهند. ارزیابی عصبی روانی که به بررسی بهره هوشی، رفتار، مهارت‌های اجتماعی – عاطفی، توجه کردن و مهارت‌های اتخاذی می‌پردازد می‌تواند تصویر بهتری را از مهارت‌ها و ضعف‌های کودک در اختیار درمان گر و معلم قرار دهد.

 آیا اوتیسم با بالا بودن بهره هوشی ارتباط دارد؟

در چند دهه اخیر اختلال طیف اوتیسم به صورت رسمی تشخیص داده شد و در اکثر بیماران مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، عقب افتادگی ذهنی و در موارد بسیار خفیف در ناتوانی در یادگیری مشخص شد. اما ارتباط صحیح بین اوتیسم و بهره هوشی بسیار پیچیده است و البته جذاب می‌باشد. امروزه اختلال طیف اوتیسم به عنوان یک نوع ناتوانی و مجزا از اختلال بهره هوشی در نظر گرفته می‌شود. اختلال بهره هوشی به وضعیتی گفته می‌‌شود که فرد در این زمینه عدد زیر ۷۰ را به دست بیاورد. اختلال بهره هوشی حدود یک درصد از افراد جامعه را درگیر می‌‌کند و در میان افراد مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم چیزی حدود ۴۰ درصد از آنها را درگیر نموده است. علاوه بر این ارتباط قوی، ارزیابی‌های زیادی وجود دارد که نشان می‌‌دهد بین این دو اختلال یک رابطه علت و معلولی وجود دارد. آنچه که با باور ارتباط دارد حقیقتی است که نشان می‌‌دهد این سندروم‌های ژنتیکی و ناتوانی‌های ذهنی از قبیل سندروم ‌داون، فراژیل ایکس ورت ارتباط وجود دارد.

 حمایت از کودکان اوتیسم در مدرسه 

ارائه این اعداد و ارتباطات کار دشوار و بسیار پیچیده‌ای است زیرا روش‌های استاندارد و بررسی بهره هوشی صرفا برای کودکان مبتلا به اوتیسم تاثیری ندارد. در تحقیقی که در سال۲۰۱۱ انجام شد محققان به بررسی مشکلات پرداختند و این گونه نتیجه‌ گیری کردند که ارتباط بین اختلال اوتیسم و پایین بودن بهره هوشی بسیار کمتر از آن چیزی است که تصور می‌شده است. تست‌های مدرن مخصوص بهره هوشی دقیق هستند و از روش‌های مختلف برای ارزیابی بهره هوشی استفاده می‌‌کنند بدون آنکه سهواً علائم و نشانه‌های اوتیسم را نادیده بگیرند. به عنوان مثال تست بهره هوشی غیر کلامی به روان شناسان کمک می‌کند به ارزیابی افرادی بپردازند که به لحاظ مهارت‌های کلامی و حرکتی دچار مشکل هستند . اما هنوز این مسئله مطرح است که آیا اوتیسم در بروز اختلال بهره هوشی نقش دارد یا خیر.

 تفاوت‌هایی که در ساختار مغز وجود دارد باعث ایجاد نتایج متفاوت خواهد شد 

باید خدمت شما عرض کنیم که وجود ناتوانی در ساختارهای مختلف مغز (مانند کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم) می‌‌تواند با توجه به ساختار مغز نتایج متفاوتی را به دنبال داشته باشد. هنوز هم به علت این که چرا یک سندروم می‌تواند باعث بروز نتایج متفاوتی در بیماران مختلف شود ناشناخته است و در هاله‌ای از رمز و راز باقی مانده است. بررسی اسکن ام آر آی از مغز افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم با گروه کنترل، وجود برخی تفاوت‌ها را در فعالیت نقاط مختلف مغز نشان داده که این نقاط در ارتباطات اجتماعی و رفتارهای محدود شده و تکراری نقش دارند. در خصوص بیماران مبتلا به اختلال طیف اوتیسم به نظر می‌‌رسد که این نقاط در بهره هوشی نیز نقش دارند. تحقیقات متعددی که بر روی افراد مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم انجام شده است نشان داده که این افراد از هر دو لحاظ به بازه نرمال نزدیک هستند و این مسئله با تفکرات و باورهای محققان در گذشته تفاوت دارد. بررسی کردن هر یک از بیماران به عنوان یک فرد مجزا و با توجه به توانایی‌ها و مشکلات خاص خودش یک عامل کلیدی برای ارزیابی رفتار او توسط پردازش گران رفتار کاربردی برای بررسی نقایص رفتاری و طراحی برنامه درمان است. برنامه درمانی صحیح و شروع به موقع روند درمان می‌‌تواند در افزایش بهره هوشی بیماران مبتلا به اختلال طیف اوتیسم نقش داشته باشد.

 چگونه اختلال طیف اوتیسم بر مهارت‌های یادگیری و رشد کودک تاثیر می‌گذارد؟ 

اختلال طیف اوتیسم به اشکال مختلف بر کودکان و بزرگسالان تاثیر می‌‌گذارد اما می‌توان با برخی تغییرات کوچک در نحوه انجام برخی امور بر این مشکلات غلبه کرد و امکان یادگیری برای کودکان و بزرگسالان را فراهم نمود. در اختلال طیف اوتیسم برخی از مشکلات شایع از قبیل مشکل در برقراری ارتباطات اجتماعی و انجام دادن حرکات تکراری ضرورتا یک مانع بزرگ برای یادگیری و رشد بیمار نیست.

 برقراری ارتباط با دیگران 

همه کودکان یاد می‌‌گیرند که به روشی که احساس راحتی می‌کنند با دیگران ارتباط برقرار کنند اما تعداد زیادی از کودکانی که دچار اختلالات طیف اوتیسم هستند مهارت‌های کلامی در آن را به تاخیر می‌‌افتد. در این کودکان تمرکز کردن بر تقویت دایره واژگان فقط یک بخش از راه حل است. تشویق کردن کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم برای برقراری ارتباط از طریق رهبری کردن یک گروه، اشاره کردن به اشیا و تصاویر و آواز خواندن می‌تواند به آنها برای یادگیری بهتر کمک کند. زبان اشاره برای کودکان و بزرگسالان که مشکل شنوایی دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد اما در تحقیقی که در این زمینه انجام شده است محققان متوجه شدند که استفاده از زبان اشاره و آموزش آن به کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم می‌‌تواند بسیار مفید باشد. در برخی موارد کلمات کلیدی از طریق زبان اشاره مورد استفاده قرار می‌گیرند و برای دیگران قابل درک هستند که این روند باعث می‌‌شود از دلسرد شدن کودک جلوگیری شود و از این که دیگران نمی‌توانند او را بفهمند پیشگیری گردد.

 نحوه ارتباط معلم با کودک و استفاده از روش‌های آموزشی خواست رمز موفقیت کودکان اوتیسم است 

کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم به زمان بیشتری برای یادگیری نیاز دارند اما ما هم باید این نکته را به خاطر داشته باشیم که برخی عبارات معنای مختلفی دارند. به عنوان مثال کلاس مرتب است به چه معنا است؟ آیا به معنای جمع کردن مدادها از روی میز است؟ آیا به معنای جمع کردن اسباب بازی است؟ یا به معنای جارو کردن کف اتاق است؟ معلم، کارکنان مدرسه، پرستار کودک و البته پدر و مادر او باید در خصوص نحوه آموزش خود تغییراتی را ایجاد کنند و در نحوه بیان جملات خود دقت کافی را داشته باشند.

 تعاملات اجتماعی 

یک بخش بسیار مهم در روند رشد و تکامل کودک، آموزش از طریق بازی و تعامل با دیگران است اما این مسئله برای کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم دشوار است. به عنوان مثال انجام دادن بازی‌های خیالی که با تصویر پردازی همراه است برای این گروه از کودکان دشوار می‌‌باشد چرا که آنها شناخت و درک کمتری از جهان دارند. گاهی اوقات معلم از دانش آموزان خود می‌‌خواهد تصور کنند که در یک مکان و زمان متفاوت و به جای یک شخص دیگری قرار دارند که در این حالت کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم دچار مشکل خواهند شد. برخی از کودکان تعاملات اجتماعی را نمی‌‌خواهند و ارائه یک محیط ایمن برای انجام دادن یک کار در سکوت کامل مانند خواندن یک داستان، به معنای یک سیاست انزوا کننده نیست بلکه به آنها اجازه می‌‌دهد که جهان را از یک مکان امن مشاهده نمایند.

 انجام دادن رفتارهای تکراری

برخی از کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم معمولاً رفتارهای تکراری را از خود نشان می‌‌دهند که یک مانع برای امتحان کردن چیزهای جدید و البته یادگیری موارد جدید است. این رفتارها می‌تواند باعث محدود شدن علایق آنها شود و به این ترتیب هنگامی ‌که شما از آنها می‌خواهید کار دیگری را انجام دهند دچار مشکل خواهند شد. بهترین کاری که باید معلم انجام دهد این است که از وسواس فکری کودک جلوگیری نماید یا آن را محدود کند. پاره کردن کاغذ، دست زدن مداوم، چسبیدن به یکی از اعضای خانواده یا ور رفتن با بند کفش و مواردی از این قبیل نمونه‌هایی از رفتارهای تکراری کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است. جلوگیری از انجام دادن این کارها باعث طغیان عواطف مخرب می‌شود و این مسئله یک مانع در مسیر یادگیری محسوب می‌شود. کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم در طیف‌های مختلف آن قرار دارند و ممکن است آنچه که به خوبی بر روی یک کودک تاثیر می‌‌گذارد برای دیگری مفید نباشد به همین دلیل آنها به آموزش‌های خاص خود نیاز دارند.