زانوی ضربدری در این حالت وقتی زانوها به هم چسبیده‌اند، قوزک پاها بیش از دو سانتی‌متر از هم فاصله دارند. ممکن است تا چهار سالگی زانوها به طور طبیعی حالت ضربدری داشته باشند اما تا شش سالگی برطرف می‌شود.
علت زانوی ضربدری به علت انحراف در مسیر حرکت کشکک، می‌تواند باعث درد زانو شود. دکتر الیاس‌پور معتقد است که این وضعیت در صورتی که خیلی شدید نبوده یا بیمارگونه تشخیص داده نشود، مشکلی به حساب نمی‌آید.
تشخیص معاینه و ارزیابی پزشک مهم‌ترین راه تشخیص اولیه است. اما دکتر ملک‌پور عقیده دارد عکسبرداری نیز برای تشخیص میزان زاویه انحراف در موارد شدید لازم است.
درمان درمان این حالت بستگی به علت آن دارد. در نوع طبیعی احتیاجی به درمان خاصی نیست اما در مواردی که درد زانو ایجاد شود یا موارد شدید از کفش مخصوص یا حتی جراحی برای درمان استفاده می‌شود. دکتر الیاس‌پور می‌گوید: «اگر بعد از سنین رشد زاویه زیاد باشد برای پیشگیری از آرتروز باید جراحی انجام شود و ورزش نمی‌تواند کمک کند.»
زانوی پرانتزی بدشکلی‌های زاویه‌دار اندام‌های تحتانی در کودکان به طور شایع علت مراجعه والدین کودکان به کلینیک‌های ارتوپدی است.
«این حالت زاویه‌دار شدن استخوان‌های ساق و ران ممکن است در سطح جلویی(به صورت واروس، کم شدن زاویه و والگوس، افزایش زاویه اتفاق بیفتد) یا به صورت زاویه‌دار شدن در جهت جلو و عقب یا ترکیبی از این دو حالت ایجاد شود.» پاهای پرانتزی در دوره نوزادی ۱۵ درجه است و در یک‌سالگی به ۱۰ درجه می‌رسد و در ۱۸ ماهگی تا ۲۴ ماهگی به حد طبیعی می‌رسد.
علت به طور کلی پرانتزی شدن خفیف و متوسط اندام‌های تحتانی در داخل رحم است و زاویه‌دار شدن و حالت پرانتزی به علت ترکیب چرخش خارجی مفصل ران و چرخش داخلی استخوان ساق است. گاهی اوقات هم اختلالات ساختاری و کمبود ویتامین D یا کلسیم می‌تواند علت بروز این اختلال باشد و به همین دلیل باید بررسی‌های لازم توسط پزشک صورت گیرد.
تشخیص مهم‌ترین مسئله در بدشکلی‌های زاویه‌دار تشخیص حالت‌های فیزیولوژیک و پاتولوژیک است. دکتر ملک‌پور روش‌های ارزیابی و تاریخچه طبیعی برای انجام درمان مناسب را لازم می‌داند.
درمان اصولا پاهای پرانتزی تا یک‌سالگی ادامه داشته و فقط خیلی کم با رشد کودک اصلاح می‌شود. بعد از اینکه کودک شروع به راه رفتن می‌کند پاهای پرانتزی خود به خود اصلاح می‌شود. «اصلاح پاهای پرانتزی گاهی اوقات به طور طبیعی تا ۲۴ ماهگی یا بیشتر ممکن است طول بکشد. در برخی موارد پاهای پرانتزی تا سه سالگی ادامه داشته ولی در پنج سالگی بدون هیچ‌گونه درمان خودبه‌خود با رشد کودک اصلاح می‌شود. محققان تخمین می‌زنند تقریبا ۹۵ درصد کودکان با پاهای پرانتزی تا سن بلوغ به حد نرمال می‌رسند و اصولا تا ۱۰الی ۱۳ سالگی هیچ‌گونه درمان جراحی توصیه نمی‌شود.
زانوی من پرانتزی است؟
برای این که بتوانید زانوی پرانتزی را تشخیص دهید، باید از فرد بخواهید به صورت طاقباز روی کمر خود دراز بکشد. سپس هر دو پا را در حالت آزاد، کنار هم قرار داده تا بتوانید فاصله دو کندیل داخلی ران‌ها را اندازه‌گیری کنید.
تشخیص زانوی پرانتزی برای کسی که اطلاعات درستی از این ناهنجاری ندارد سخت‌تر است؛ مگر این که این تغییرشکل آن قدر زیاد شده باشد که حتی افراد غیرمتخصص نیز بتوانند زانوی پرانتزی را از زانوی سالم تشخیص دهند.
فاصله دو کندیل داخلی ران در زانوی پرانتزی درجه‌های مختلفی دارد. در درجه اول این ناهنجاری، فاصله دو کندیل داخلی ران به ۲٫۵ سانتی‌متر می‌رسد.
در درجه دوم این فاصله ۲/۵ تا ۵ سانتی‌متر بوده و اگر همین فاصله بیشتر از ۵ تا ۷٫۵ سانتی‌متر باشد، زانوی پرانتزی وارد درجه سوم خود می‌شود. در درجه چهارم، فاصله دو کندیل داخلی ران از ۷/۵ سانتی‌متر نیز می‌گذرد. حتی در صورتی که میزان فاصله دو کندیل داخلی ران کم باشد، تغییرشکل در این ناحیه توسط متخصص پزشکی ـ ورزشی قابل تشخیص است.
چرا پا پرانتزی شدم؟
دلایل مختلفی وجود دارد که باعث ایجاد زانوی پرانتزی می‌شود؛ بررسی‌های علمی نشان داده است استفاده زیاد و بی‌رویه از پوشک بچه می‌تواند باعث زانوی پرانتزی در نوزاد شود! یکی دیگر از دلیل‌هایی که امروز بیشتر از گذشته شاهد آن هستیم، چاقی در کودکان است. این چاقی علاوه بر هزار و یک دردسری که در حال و آینده فرزندانمان ایجاد می‌کند، زانوی پرانتزی را نیز به ارمغان می‌آورد!
از آنجا که در کودک نوپا هنوز استخوان و ماهیچه‌ها بخوبی شکل نگرفته و تحمل وزن او را ندارند، اضافه وزن می‌تواند براحتی در پاها تغییر شکل ایجاد کرده و او را دچار زانوی پرانتزی کند.
از سویی اگر اضافه وزنی هم در کار نباشد، همین که بچه‌ها زودتر از سن رشد خود شروع به راه‌رفتن کنند، این موضوع نیز می‌تواند باعث زانوی پرانتزی شود. به‌جز این، مواردی مانند راشیتیسم (نرمی استخوان)، شکستگی استخوان پا، بخصوص در نزدیکی سطوح مفصلی و همچنین چرخش پاها به سمت داخل، از دیگر دلایل ایجاد زانوی پرانتزی هستند.
البته نباید مشکلات عضلانی پاها را فراموش کنیم. ضعف ماهیچه همسترینگ خارجی (دو سر رانی) یا کوتاهی ماهیچه همسترینگ داخلی (نیمه غشایی و نیمه تاندونی)، همچنین پارگی لیگامان جانبی ـ خارجی زانو نیز می‌توانند زانوی پرانتزی را به دنبال داشته باشند. موارد زیادی در ایجاد این ناهنجاری سهیم هستند؛ بنابراین بهتر است برای شناسایی هر چه سریع‌تر چنین مشکلاتی به متخصصان پزشکی ـ ورزشی مراجعه کنید تا مانع پیشرفت آن شوید.
مهم نیست این شکلی‌ام
متاسفانه بعضی از مردم یا والدین اصلا به ساختار قامتی خود و فرزندانشان توجهی نشان نداده و تصور می‌کنند بدن آنها از اول نیز به همین شکل بوده، پس هیچ اشکالی ندارد که به همین صورت هم باقی‌بماند! در صورتی که بعضی از همین مواردی که آنها به عنوان یک ویژگی منحصر به فرد شخصی می‌دانند، با اصلاح نشدن عوارض جبران‌ناپذیری به همراه دارد. یکی از عوارضی که زانوی پرانتزی برای افراد ایجاد می‌کند، وارد شدن فشار زیاد به سطح داخلی مفصل زانوست. این مشکل همیشه با ایجاد درد همراه است و شخص را بی‌طاقت می‌کند. البته کار به همین جا ختم نمی‌شود و زانوی پرانتزی در قسمت داخلی زانو نیز با کشش بافت‌های نرم، درد مضاعفی را به‌دنبال می‌آورد. همچنین تغییرات فرسایشی زود هنگامی که با این ناهنجاری پدید می‌آید، باعث ایجاد آرتروز زودرس می‌شود. علاوه بر این زانوی پرانتزی باعث تغییرشکل در ساختمان پا شده و در مراحل پیشرفته‌تر ظاهر ناخوشایندی پیدا می‌کند. دست آخر نیز، فرد نمی‌تواند درست راه برود.
ورزش همیشه حرف اول را می‌زند
برای این که خود و کودکمان از مصائب و سختی‌های زانوی پرانتزی نجات پیدا کنیم، بهتر است در هر سنی برای کنترل و کاهش وزن اقدام کنیم. البته ناگفته نماند همان‌طور که زانوی پرانتزی از دلایل مختلفی نشأت گرفته است، اصلاح کردن آن نیز روش‌های مختلفی دارد. در صورتی که فردی قبل از داشتن زانوی پرانتزی، پایش دچار مشکل دیگری شده، مثلا پاهایش به سمت داخل چرخیدگی پیدا کرده باشد، ابتدا باید این تغییر شکل را اصلاح کرد و بعد از آن سراغ اصلاح زانوی پرانتزی رفت، اما در حالتی که پارگی لیگامان جانبی ـ خارجی زانو دلیل اصلی ایجاد پای پرانتزی است، باید به تقویت ماهیچه‌های چهارسر رانی پرداخته تا بتوانید از بروز تغییرشکل زانوها جلوگیری کنید. برای این کار باید حرکت‌هایی مانند لگد زدن به توپ، زانو بلند، اسکات (نشستن روی صندلی خیالی) و بشین و پاشو را برای تقویت ماهیچه‌های خود انتخاب کنید. البته ناگفته نماند مقدار و درجه‌ای که در کندیل زانوها ایجاد شده‌اند، باید توسط متخصص پزشکی ـ ورزشی اندازه‌گیری و دقیقا دلیل اصلی زانوی پرانتزی ضعف ماهیچه چهارسر رانی شناخته شود. در غیر این صورت از این تمرین‌ها تأثیرهای مطلوبی به‌دست نمی‌آورید.
حال اگر زانوی پرانتزی بر اثر کوتاهی ماهیچه‌های همسترینگ داخلی باشد، می‌توانید این کارها را انجام دهید. فرد یا کودک را طاقباز می‌خوابانید و از او می‌خواهید پاهایش را دراز کند. شما مچ پای او را با دست گرفته و به سمت خارج چرخانده، همچنین به طور همزمان به سمت بالا نیز می‌آورید. در این حالت ماهیچه‌های همسترینگ داخلی کشیده شده و با تمرین و تکرار روزانه مشکل برطرف می‌شود.
ضعف ماهیچه
اما در صورتی که ضعف ماهیچه دوسر رانی مشکل‌ساز شده باشد، باید این روش را به کار بگیرید: فرد یا کودک را به شکم بخوابانید. از مچ پایش گرفته و ساقش را به خارج بچرخانید. از فرد بخواهید زانویش را کم‌کم خم کرده و به سمت باسنش نزدیک کند. در مقابل این حرکت شما نیز به طور همزمان با دستتان از این کار جلوگیری می‌کنید. توجه داشته باشید باید بتدریج و در جلسه‌های مختلفی، میزان مقاومت را افزایش دهید! در غیر این صورت فرد دچار آسیب و درد زیادی می‌شود.
نکته‌ای که باید درباره زانوی پرانتزی حتما مد نظر داشته باشید، ایجاد تغییر شکل استخوانی است. اگر کار به تغییرشکل استخوانی برسد یا مدت زمان زیادی از این موضوع بگذرد، دیگر قابل اصلاح نیست. همان‌طور که گفته شد؛ شناسایی این نوع ناهنجاری‌ها و آسیب‌هایی که به بدن وارد می‌کند، همیشه اولویت دارند. پس بهتر است از همین امروز به فکر فردا باشید و با مراجعه به متخصص پزشکی‌ـ ورزشی به بازیابی سلامت خود بپردازید.
از سری مطالب پزشکی عمومی و غیر تخصصی سایت (اطلاعات عمومی و غیر تخصصی پزشکی برای افزایش دانش سلامت و اطلاعات عمومی پزشکی بازدیدکنندگان)
