غدد جنسی در زنان شامل تخمدان‌ها می‌باشد. تخمدان‌ها علاوه بر ساختن سلول‌های جنسی ماده، هورمون‌هایی را نیز ترشح کرده و به خون می‌ریزند. تخمدان‌ها پس از به وجود آمدن در دوره جنینی به علت وجود گنادوتروپین‌های بدن مادر، هورمون می‌سازند؛ ولی پس از تولد تا زمان بلوغ غیرفعال می‌شوند. این غدد در هنگام بلوغ بر اثر ترشح هورمون‌های گنادوتروپین هیپوفیز، فعال می‌شوند و تراکم هورمون‌های جنسی در خون بالا می‌رود. بلوغ و بروز صفات ثانویه جنسی در زن و به وجود آمدن دوره‌های ماهانه، تحت تأثیر این هورمون‌ها صورت می‌گیرد.
آناتومی فیزیولوژیک تخمدان‌ها
تخمدان‌ها دو عضو بیضی‌شکل به اندازه یک بادام هستند که در حفره لگن قرار گرفته‌اند. تخمدان‌ها نیز مانند بیضه‌ها ابتدا در ناحیه کمر قرار دارند ولی به‌تدریج نزول کرده، در حفره لگن استقرار می‌گیرند. سطح تخمدان‌ها قبل از بلوغ صاف است و با پیشرفت سن ناصاف می‌شود. تخمدان، توسط رباط مخصوص تخمدان به رحم متصل بوده و از خارج توسط ورقه‌ای از سلول‌های پوششی به نام طبقه زاینده احاطه شده است. داخل تخمدان، سلول‌های جنسی در مراحل مختلف رشد، همراه با تعدادی سلول محافظ و بافت همبند دیده می‌شود. معمولا در هر سیکل تخمدانی، چند سلول جنسی به مرحله بلوغ می‌رسند ولی فقط یکی از آنها به عنوان اووسیت بالغ از تخمدان خارج می‌شود.
اعمال هورمون های تخمدانی –استرادیول وپروژسترون
هورمون های جنسی تخمدان به دودسته استوزن ها وپروژسترون ها تقسیم می شوند . مهمترین هورمون های استروزنی استرادیول ومهمترین پروژستین ها پروژسترون است. استروژن ها عمدتا باعث رشد وتکثیر آن دسته از سلول های بدن می شوند که مسئول بیشتر صفات ثانویه جنسی زن هستند .پروژستین ها نیز منحصرا مسئول آماده کردن نهایی رحم برای بارداری وآماده کردن پستان ها برای شیر دادن هستند.
استروژن
در واقع استروژن نام یک هورمون در بدن نیست و این نام به دسته‌ای از هورمون‌ها اطلاق می‌شود. سه هورمون استروژن مهم که در بدن خانم‌ها تولید می‌شوند، استریول، استرادیول و استرون هستند. استروژن‌ها عمدتا در تخمدان‌ها ساخته می‌شوند و به نام هورمون‌های زنانه شناخته می‌شوند. البته آقایان نیز مقدار کمی از این هورمون را در بیضه‌های خود تولید می‌کنند. استروژن در خانم ها در سیکل طبیعی تخمدان، در مرحله فولیکولی از تخمک آزاد می شود. استرادیول از موثرترین استروژن‌های طبیعی است و احتمالاً هورمونی حقیقی است. استروژن‌ها باعث رشد دستگاه تولیدمثلی زن و ایجاد صفات زنانه مثل بزرگ شدن سینه‌ها در جنس مونث و داشتن صدای ظریف زنانه می‌شوند. این هورمون‌ها در دوران کودکی ترشح بسیار کمی دارند و در هنگام بلوغ ترشح آنها زیاد می‌شود. به همین دلیل در این هنگام اندام‌های جنسی از حالت کودکانه درمی‌آید و شبیه افراد بزرگسال می‌شود. استروژن‌ها فعالیت استخوان‌سازی را نیز افزایش می‌دهند، بنابراین هنگام بلوغ افزایش قد دختران سریع‌تر از قبل می‌شود. استروژن‌ها همچنین توزیع چربی را در بدن به فرم زنانه درمی‌آورند، یعنی بیشتر در سینه‌ها، باسن و ران‌ها. استروژن‌ها با اتصال به گیرنده استروژنی در سیتوپلاسم، باعث افزایش میزان ساخته شدن DNA و RNA و پروتئین‌های دیگر در بافت هدف می‌شوند. استروژن در جدار رحم باعث رشد و پرخونی آندومتر (دیواره داخلی رحم) می‌شود. همچنین در هیپوتالاموس میزان آزاد شدن هورمون محرک غدد جنسی تحت تاثیر استروژن کاهش پیدا می‌کند و در غده هیپوفیز آزاد شدن FSH و LH کاهش می‌یابد.
پروژسترون
پروژسترون به تنهایی اثر هورمونی ندارد، به همین دلیل بر روی سلول‌های هدفی که فبلا با استروژن تماس حاصل کند دارای اثرات زیر است:
* بر آندومتر پرولیفراتیو که توسط استروژن ایجاد شده اثر کرده سبب تشکیل آندومتر ترشحی برای پذیرش تخمک لقاح یافته می‌شود. فرکانس انقباضات رحم را کاهش داده از دفع تخمک جلوگیری می‌کند.
* توسعه و تکامل غدد پستانی را افزایش می‌دهد ولی با این وجود ترشح شیر بستگی به وجود پرولاکتین دارد و پروژسترون ترشح شیر را سب نمی‌شود.
* افزایش پروژسترون تخمک‌گذاری را متوقف می‌کند و این امر در حاماگی بسیار اهمیت دارد.
* درجه حرارت بدن را مختصری افزایش می‌دهد.
هورمون تستوسترون
درست است که همه هورمون تستوسترون را به عنوان هورمونی مردانه می‌شناسند اما این هورمون در بدن زنان هم وجود دارد. غدد فوق کلیوی و تخمدان‌های زنان حدود ۱۰درصد از میزان تستوسترون مردان را در بدن زنان می‌سازند اما عملکرد هورمون در هر ۲ جنس شبیه هم است: افزایش تمایل جنسی، افزایش بافت و قدرت عضلانی، تحکیم بافت استخوانی و نیز افزایش متابولیسم بدن. اگر در بدن یک زن میزان کمی از هورمون تستوسترون ترشح شود این زن میل جنسی، انرژی و توان کمتری دارد و احساس افسردگی می‌کند. میزان بالای تستوسترون در زنان هم می‌تواند باعث آکنه‌های شدید، پرمویی به‌خصوص در ناحیه صورت و برخی مشکلات دیگر شود.
بلوغ و نخستین قاعدگی
بلوغ به معنای شروع حیات جنسی بزرگسالی است و به مفهوم آغاز چرخه قاعدگی می‌باشد. دوره بلوغ که به دلیل افزایش تدریجی ترشح هورمون گنادوتروپیک از هیپوفیز به وجود می‌آید، حدودا در سال هشتم زندگی شروع می‌شود و معمولا با شروع قاعدگی در دختران بین سنین ۱۱ تا ۱۶ سالگی به اوج خود می‌رسد.
اختلالات هورمونی در زنان
هر روز بر تعداد دختران جوانی که دچار ریزش مو، موی زائد، چاقی و اختلالات قاعدگی هستند، افزوده می‌شود که شایع‌ترین علت این اختلالات، کیست تخمدان، فیبروم رحم، تخمدان پلی‌کیستیک و یا اختلالات هورمون‌های جنسی زنانه است. این مشکلات در بین جوانان ۲۰-۲۵ ساله شیوع بیشتری دارد. آنها در آینده در معرض ناباروری هستند و به همین جهت تحت درمان‌های دارویی مانند یاسمین، دویان، پروژسترون و … قرار می‌گیرند که این درمان‌ها خود می‌توانند مزید بر علت شوند!
علل شیوع اختلالات هورمونی
البته پرداختن به این موضوع نیاز به مجال دیگری دارد؛ ولی باید گفت که نوع تغذیه کنونی، روش‌های دفع کشت‌های نباتی، آلودگی‌های هوا و غذا، پرورش حیوانات به روش‌های صنعتی، فشارهای عصبی و غیره در این امر دخیل هستند.
چگونه با وجود چالش های عصبی، هورمون های زنانه خود را حفظ کنیم؟
هورمون‌های زنانه شامل استریول، استرول و استرادیول است که کلاً به آنها استروژن می‌گویند. استروژن روی رشد و اعمال بافت‌های متفاوت بدن تأثیر می‌گذارد (مثل اندام های تولید مثل و بسیاری از اندام های دیگر). استخوان‌ها را تقویت می کند، از قلب و سیستم قلبی و عروقی محافظت می‌کند و بر خلق و خو تأثیر می‌گذارد. استروژن از کلسترول موجود در تخمدان تولید می‌شود که ناشی از واکنش شیمیایی غده هیپوفیز است. این هورمون از استروئید موجود در سلول های چربی، پوست، استخوان و سایر بافت ها هم ساخته می شود. بعد از یائسگی، تولید استروژن در تخمدان به شدت کاهش می‌یابد؛ ولی به هر حال تا حدودی از چربی بدن ترشح می‌گردد. استروژن هورمونی قوی است و کاهش آن باعث می‌شود فرد در معرض خشکی رحم، کاهش میل جنسی، اضافه وزن، افزایش کلسترول و مشکلات گردش خون و بیماری‌های قلبی قرار گیرد. همچنین موجبات کدری پوست، ریزش مو، خستگی مفرط، پوکی استخوان و افسردگی می‌شود. اما استروژن زیاد ناراحتی‌های دیگری به دنبال دارد؛ مثل عادت ماهیانه زودهنگام، یائسگی دراز مدت، سندرم پیش از عادت ماهیانه، عادت ماهیانه نامرتب، شدید و دردناک، میل به شوری و چربی و شیرینی، دمدمی مزاج شدن، فیبروم رحم، خونریزی رحم، اندومتریوز، ایجاد غده در پستان، سل پوستی، سرطان سینه و تیروئید، مخاط رحم و … استروژن زیاد باعث تحریک بیش از حد غده تیروئید می‌شود و تنش جسمانی مداوم ایجاد می‌کند.
یائسگی
یائسگی، به صورت آخرین دوره خونریزی قاعدگی در خانم‌ها تعریف می‌شود. در این دوره از دست دادن پیشرونده عملکرد تخمدانی و انواعی از تغییرات اندوکرین(درون‌ریز)، سوماتیک و روانی وجود دارند. سن متوسط زنان در زمان قطع خونریزی قاعدگی ۵۰ تا ۵۱ سالگی است. اما از حدود ۴۰ تا ۵۰ سالگی معمولا چرخه جنسی نامنظم شده و تخمک‌گذاری در بعضی از چرخه‌ها اتفاق نمی‌افتد. علت یائسگی، “فرسایش” تخمدان‌ها می‌باشد. در تمام طول حیات تولیدمثلی یک خانم، حدود ۴۰۰ فولیکول بالغ به شکل تخمک آزاد می‌شوند.
