بیماران مبتلا به دیابت در معرض عوارض چشمی مختلف هستند. بيشتر بیماران مبتلا به دیابت، درجاتی از گرفتاری شبکیه ی چشم را پیدا میکنند که به آن رتینوپاتی میگویند. گامهای بلندی در درمان رتینوپاتی دیابتی برداشته شده است. هرچه زودتر عوارض چشمی دیابت تشخیص داده شود درمان آسانتر و موفقتر خواهد بود.
بیماران مبتلا به دیابت در معرض عوارض چشمی مختلف هستند.
بيشتر بیماران مبتلا به دیابت، درجاتی از گرفتاری شبکیه چشم را پیدا میکنند که به آن رتینوپاتی میگویند.
گامهای بلندی در درمان رتینوپاتی دیابتی برداشته شده است.
هرچه زودتر عوارض چشمی دیابت تشخیص داده شود درمان آسانتر و موفقتر خواهد بود.
ممکن است شنیده باشید که دیابت میتواند به نابینایی و کوری کامل كشيده شود. بیماران ديابتی شانس نابینا شدن بيشتری نسبت به غیر دیابتیها دارند. امّا بيشتر بیماران دیابتی به جز اختلالات جزيی در شبکیه،مشکل دیگری ندارند. با معاینات منظم میتوانید این اختلالات جزيی را جزيی نگه دارید و از پیشرفت آن ها جلوگیری کنید. حتی اگر مشکل اساسی در چشم شما به وجود آمده باشد؛ درمانهای مؤثّری برای آن وجود دارد به شرط آن که اكنون برای انجام آنها اقدام نمایید.
چشم چگونه کار میکند؟
برای تفهیم عوارض چشمی، نخست باید بدانید چشم چگونه کار میکند. چشمها کروی شکل است و در قسمت خارج، توسط یک غشاء سخت و محکم محافظت میشود (لایهي صلبیه) این لایه در جلو شفاف میشود (قرنیه) و اجازه میدهد نور از آن عبور کند و در ناحیهی غشاء داخلی (شبکیه) تصویر تشکیل دهد.
نور بعد از عبور از قرنیه، از یک فضا عبور میکند که به آن فضای قدامی میگويند. این فضا از مایعی پر شده که به آن زلالیه میگویند. نور پس از فضای قدامی، از مردمک عبور میکند. مردمک سوراخی است که در وسط عنبیه ایجاد شده است. عنبیه همان قسمت رنگی چشم است و رنگ چشم، به رنگ عنبیه بستگی دارد. بعد از مردمک با عدسی برخورد میکند و سپس بعد از عبور از آن، وارد فضای خلفی میشود. فضای خلفی پر از مایع شفاف و مخصوصی است که به آن زجاجیه میگويند.سرانجام نور به شبکیه برخورد میکند و روی آن تصویر اجسام تشکیل میشود. شبکیه مانند یک فیلم عکاسی عمل میکند و تصاویر را ثبت میکند؛ امّا بر خلاف فیلم عکاسی، شبیکه این توانایی را دارد که تصویر را به سیگنالهای الکتریکی تبدیل کند و آنها را به مغز بفرستد. مغز بعد از دریافت این سیگنالها، بار ديگر آنها را به تصاویر تبدیل میکند.
قسمتی در شبکیه وجود دارد که مخصوص دیدن جزئیات است. به این قسمت شبکیه، ماکولا یا لكّهی زرد میگویند.
عروق در غشایی که بین شبکیه و صلبیه قرار دارد و به آن مشیمیه میگویند وجود دارد. مویرگهای حاصل از این عروق سبب تغذیهی شبکیه و لكّهی زرد میشود.
آب سیاه (گلوکوم)
بیماران دیابتی نسبت به افراد سالم، 40 درصد بیشتر احتمال دارند که به آب سیاه (گلوکوم) مبتلا شوند. هر چه مدت زمان ابتلا بیشتر باشد، احتمال ابتلا به آب سیاه بیشتر است. همچنین با افزایش سن، خطر ابتلا به آب سیاه نیز افزایش مییابد.
آب سیاه زمانی به وجود میآید که فشار داخل چشم افزایش یابد. در بیشتر موارد، جذب مایع زلالیه در فضای قدامی چشم دچار مشکل میشود و در نتیجه مایع انباشته میشود و فشار داخل چشم را افزایش میدهد. این فشار بالا به عروقی که شبکیه و لکهی زرد را تغذیه میکند منتقل میشود و آنها را تحت فشار قرار میدهد. این موضوع باعث مختل شدن خونرسانی به قسمتهای حساس چشم میشود و باعث کاهش بینایی میشود. برای درمان آب سیاه، روشهای مختلفی وجود دارد. برخی بیماران داروهای خاصی تجویز میشود و برخی دیگر نیاز به جراحی دارند.
آب مروارید (کاتاراکت)
بيماران ديابتي نسبت به افراد سالم، 60 درصد شانس بيشتری دارند كه به آب مرواريد مبتلا شوند. همچنین سن ابتلا به آب مروارید در دیابتیها كمتر و پیشرفت آن نیز سریعتر است.
در این بیماری عدسی چشم که در حالت عادی شفاف است، کدر میشود و اجازهی عبور نور را نمیدهد.
در موارد خفیف آب مروارید، بیمار باید در بيشتر اوقات از عینک آفتابی استفاده کند. در موارد شدید که بینایی بیمار مختل شده باشد؛ بر روي چشم عمل جراحي ميشود و عدسی کدر خارج میگردد و در بيشتر موارد یک عدسی مصنوعی جای آن قرار داده میشود. به دنبال عمل جراحی آب مروارید، رتینوپاتی تشدید میشود و ممکن است آب سیاه شروع شود.
گرفتاری شبکیه (رتینوپاتی)
رتینوپاتی دیابتی یکی از اختلالات شبکیه است که ناشی از دیابت میباشد. این نوع اختلال دارای دو نوع اصلی است: رتینوپاتی غیر تکثیری و رتینوپاتی تکثیری.
در رتینوپاتی غیر تکثیری، عروق پشت شبکیه گشاد میشوند و فضاهای اضافی در دیوارههای آنها ایجاد میشود. این نوع رتینوپاتی غیر تکثیری به سه مرحله تقسیم میشود: خفیف، متوسط و شدید.
اگرچه در مرحله اولیه رتینوپاتی، بینایی تحت تأثیر قرار نمیگیرد، اما به دلیل از بین رفتن لایهی محافظ عروق، مایعات و مواد میتوانند از مویرگها خارج شده و بین مویرگها و شبکیه جا بیفتند.
در صورتی که این اتفاق در مویرگهای اطراف لکه زرد روی دهد و مایعات و مواد در این محل انباشته شوند، میتواند باعث ورم لکه زرد شود که ممکن است به اختلال بینایی و حتی نابینایی منجر شود.
اگرچه درمان رتینوپاتی غیر تکثیری به درمان خاصی غیر از کنترل قند خون نیاز ندارد، اما لازم است ورم لکه زرد درمان شود. خوشبختانه، روشهای درمانی بسیار مؤثری برای جلوگیری از پیشرفت و یا حتی بازیابی دوبارهی بینایی وجود دارد.
رتینوپاتی تکثیری
با گذشت زمان برخي بيماران، رتینوپاتی غیر تکثیری به تکثیری تبدیل میشود. در این حالت عروق خونی بسیار صدمه دیده و حتی مسدود شدهاند. در پاسخ به این انسداد، عروق جدید روی شبکیه به وجود ميآيد. این عروق بسیار ضعیف و شکننده است و میتواند به خونریزی شبکیه و از بین رفتن بینایی منجر شود. به دنبال این خونریزیها، بافتهای همبند جدید روی شبکیه و داخل فضای زجاجیه به وجود میآید که جمع شدن این بافتها، سبب کنده شدن شبکیه میشود که به آن دکلمان شبکیه میگویند.
هنگامی که شما متوجّه اختلال بینایی میشوید، شبکهی شما صدمه جدّی دیده است. بيشتر بیماران با رتینوپاتی غیر تکثیری هیچ اختلال بینایی ندارند. حتّی مبتلایان به رتینوپاتی تکثیری در بيشتر مواقع شکایتی ندارند. هنگامي که بیمار از اختلال بینایی شکایت میکند برای درمان او بسیار دیر شده است. بنابراین باید چشمان شما به طور منظم توسط چشمپزشک متخصص معاينه شود.
آیا به رتینوپاتی دیابتی مبتلا میشوم؟
عوامل زیر در میزان ابتلا به رتینوپاتی مؤثر است:
درجهی کنترل قند خون
میزان فشار خون
طول مدتی که شما دیابت داشتهاید.
عوامل ژنتیک
هرچه طول مدّتی که شما به دیابت مبتلا بودهاید بيشتر باشد؛ شانس ابتلا به رتینوپاتی بيشتر است.
تقریباً همهي مبتلایان به دیابت نوع 1 و بيشتر مبتلایان به دیابت نوع 2، دست كم به رتینوپاتی غیر تکثیری مبتلا خواهند شد امّا رتینوپاتی تکثیری که بینایی را در مخاطره قرار میدهد به مراتب شیوع كمتري دارد.
بیمارانی که قند خون خود را نزدیک به طبیعی حفظ میکنند؛ به مراتب احتمال كمتری برای رتینوپاتی دارند و یا اگر رتینوپاتی پیدا کنند؛ بسیار خفیف خواهد بود.
چگونگی درمان رتینوپاتی
در درمان رتینوپاتی دیابتی پیشرفتهای زیادی شده است. درمآنهایی مانند استفاده از لیزر برای از بین بردن مویرگهای شکننده و یا ویترکتومی در بسیاری از موارد، از نابینایی جلوگیری میکند. هر چه قدر رتینوپاتی زودتر تشخیص داده شود، درمان موفقيت آميزتر خواهد بود. بالاترین میزان موفقیت زمانی به دست ميآيد که قبل از درمان، بینایی صدمه ندیده باشد.
در درمان با لیزر، عروق مستعد خونریزی، سوزانده میشود.
عوارض درمان با لیزر بسیار نادر است. این عوارض عبارت است از:
کدورت موقّت دید به مدّت چند روز
به احتمال بسیار کم از بین رفتن دید محیطی.
درمان با لیزر
درمان با لیزر دارای دو نوع است: گسترده و موضعی.
در روش گسترده، متخصصان صدها نقطه روی شبکیه را در یک یا دو جلسه میسوزانند. این روش با کاهش احتمال خونریزی و دکلمان شبکیه از نابینایی جلوگیری میکند.
در روش موضعی، لیزر به صورت موضعی و اختصاصی روی عروق ناحیهی لکهی زرد عمل میکند. این روش باعث بهبودی کدورت دید ناشی از ورم نقطهی زرد نمیشود، اما حداقل از بدتر شدن آن جلوگیری میکند.
اگر شبکیه پیشتر دچار کندگی (دکلمان) شده و یا داخل زجاجیه خونریزی به وجود آمده باشد، درمان با لیزر مفید نخواهد بود. در این حالت، جراحی چشم و خارج کردن بافتهای همبند غیرطبیعی و زجاجیهی مکدر لازم است. انجام جراحی هر چه زودتر، موفقیت بیشتری خواهد داشت. اگر هدف جراحی فقط خارج کردن خون از چشم باشد، بیشتر موفقیتآمیز است، اما اگر هدف چسباندن شبکیه باشد، فقط در 5 درصد موارد موفق خواهد بود.
منبع : دکتر اسدالله حبیب