بیماران مبتلا به دیابت در معرض عوارض چشمی مختلف هستند. بیش‌تر بیماران مبتلا به دیابت، درجاتی از گرفتاری شبکیه ی چشم را پیدا می‌کنند که به آن رتینوپاتی می‌گویند. گام‌های بلندی در درمان رتینوپاتی دیابتی برداشته شده است. هرچه زودتر عوارض چشمی دیابت تشخیص داده شود درمان آسان‌تر و موفق‌تر خواهد بود.
بیماران مبتلا به دیابت در معرض عوارض چشمی مختلف هستند.
بیش‌تر بیماران مبتلا به دیابت، درجاتی از گرفتاری شبکیه چشم را پیدا می‌کنند که به آن رتینوپاتی می‌گویند.
گام‌های بلندی در درمان رتینوپاتی دیابتی برداشته شده است.
هرچه زودتر عوارض چشمی دیابت تشخیص داده شود درمان آسان‌تر و موفق‌تر خواهد بود.
ممکن است شنیده باشید که دیابت می‌تواند به نابینایی و کوری کامل کشیده شود. بیماران دیابتی شانس نابینا شدن بیش‌تری نسبت به غیر دیابتی‌ها دارند. امّا بیش‌تر بیماران دیابتی به جز اختلالات جزیی در شبکیه،مشکل دیگری ندارند. با معاینات منظم می‌توانید این اختلالات جزیی را جزیی نگه دارید و از پیشرفت آن ها جلوگیری کنید. حتی اگر مشکل اساسی در چشم شما به وجود آمده باشد؛ درمان‌های مؤثّری برای آن وجود دارد به شرط آن که اکنون برای انجام آن‌ها اقدام نمایید.
چشم چگونه کار می‌کند؟
برای تفهیم عوارض چشمی، نخست باید بدانید چشم چگونه کار می‌کند. چشم‌ها کروی شکل است و در قسمت خارج، توسط یک غشاء سخت و محکم محافظت می‌شود (لایه‌ی صلبیه) این لایه در جلو شفاف می‌شود (قرنیه) و اجازه می‌دهد نور از آن عبور کند و در ناحیه‌ی غشاء داخلی (شبکیه) تصویر تشکیل دهد.
نور بعد از عبور از قرنیه، از یک فضا عبور می‌کند که به آن فضای قدامی می‌گویند. این فضا از مایعی پر شده که به آن زلالیه می‌گویند. نور پس از فضای قدامی، از مردمک عبور می‌کند. مردمک سوراخی است که در وسط عنبیه ایجاد شده است. عنبیه همان قسمت رنگی چشم است و رنگ چشم، به رنگ عنبیه بستگی دارد. بعد از مردمک با عدسی برخورد می‌کند و سپس بعد از عبور از آن، وارد فضای خلفی می‌شود. فضای خلفی پر از مایع شفاف و مخصوصی است که به آن زجاجیه می‌گویند.سرانجام نور به شبکیه برخورد می‌کند و روی آن تصویر اجسام تشکیل می‌شود. شبکیه مانند یک فیلم عکاسی عمل می‌کند و تصاویر را ثبت می‌کند؛ امّا بر خلاف فیلم عکاسی، شبیکه این توانایی را دارد که تصویر را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل کند و آن‌ها را به مغز بفرستد. مغز بعد از دریافت این سیگنال‌ها، بار دیگر آن‌ها را به تصاویر تبدیل می‌کند.
قسمتی در شبکیه وجود دارد که مخصوص دیدن جزئیات است. به این قسمت شبکیه، ماکولا یا لکّه‌ی زرد می‌گویند.
عروق در غشایی که بین شبکیه و صلبیه قرار دارد و به آن مشیمیه می‌گویند وجود دارد. مویرگ‌های حاصل از این عروق سبب تغذیه‌ی شبکیه و لکّه‌ی زرد می‌شود.
آب سیاه (گلوکوم)
بیماران دیابتی نسبت به افراد سالم، ۴۰ درصد شانس بیش‌تری دارند که به آب سیاه مبتلا شوند. هرچه طول دوره‌ی ابتلا بیش‌تر باشد؛ شانس آب سیاه بالاتر است. همچنین با افزایش سن نیز خطر ابتلا به آب سیاه افزش می‌یابد.
آب سیاه زمانی به وجود می‌آید که فشار داخل چشم افزایش یابد. در بیش‌تر وقت‌ها جذب مایع زلالیه در فضای قدامی اشکال دارد و در نتیجه مایع انباشته می‌شود و فشار داخل چشم را بالا می‌برد. این فشار بالا به عروقی که شبکیه و لکّه‌ی زرد را تغذیه می‌کند انتقال می‌یابد و آن‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد. در نتیجه خون‌رسانی به قسمت‌های حساس چشم مختل می‌شود و بینایی شروع به کاهش می‌کند. درمان‌های مختلف برای آب سیاه وجود دارد. در برخی بیماران دارو تجویز می‌شود و برخی دیگر مورد عمل جراحی قرار می‌گیرند.
آب مروارید (کاتاراکت)
بیماران دیابتی نسبت به افراد سالم، ۶۰ درصد شانس بیش‌تری دارند که به آب مروارید مبتلا شوند. همچنین سن ابتلا به آب مروارید در دیابتی‌ها کم‌تر و پیشرفت آن نیز سریع‌تر است.
در این بیماری عدسی چشم که در حالت عادی شفاف است، کدر می‌شود و اجازه‌ی عبور نور را نمی‌دهد.
در موارد خفیف آب مروارید، بیمار باید در بیش‌تر اوقات از عینک آفتابی استفاده کند. در موارد شدید که بینایی بیمار مختل شده باشد؛ بر روی چشم عمل جراحی می‌شود و عدسی کدر خارج می‌گردد و در بیش‌تر موارد یک عدسی مصنوعی جای آن قرار داده می‌شود. به دنبال عمل جراحی آب مروارید، رتینوپاتی تشدید می‌شود و ممکن است آب سیاه شروع شود.
گرفتاری شبکیه (رتینوپاتی)
به کلیه‌ی اختلالات شبکیه ناشی از دیابت، رتینوپاتی دیابتی می‌گویند. دو نوع اصلی رتینوپاتی وجود دارد: غیر تکثیری و تکثیری رتینوپاتی غیر تکثیری
در این نوع رتینوپاتیف عروق پشت شبکیه گشاد می‌شود و در دیواره‌ی آن‌ها فضاهای اضافی به وجود می‌آید. رتینوپاتی غیر تکثیری به سه مرحله تقسیم می‌شودش: خفیف، متوسط و شدید.
اگرچه در این مرحله رتینوپاتی سبب از بین رفتن بینایی نمی‌شود؛ امّا به دلیل از بین رفتن لایه‌ی محافظ عروق، مایعات و مواد می‌تواند از مویرگ‌ها خارج شود و بین مویرگ‌ها و شبکیه قرار بگیرد.
اگر این پیشامد در مویرگ‌های اطراف لکّه‌ی زرد روی بدهد و مایعات و مواد در این محل انباشته شود؛ سبب ورم لکّه‌ی زرد می‌گردد که ممکن است اختلال بینایی و یا حتی نابینایی را به وجود آورد.
اگرچه رتینوپاتی غیر تکثیری به درمان خاص غیر از کنترل قند خون نیاز ندارد امّا باید ورم لکّه‌ی زرد درمان شود. خوشبختانه درمآن‌های بسیار مؤثری برای جلوگیری از پیشرفت و یا حتّی بازیابی دوباره‌ی بینایی وجود دارد.
رتینوپاتی تکثیری
با گذشت زمان برخی بیماران، رتینوپاتی غیر تکثیری به تکثیری تبدیل می‌شود. در این حالت عروق خونی بسیار صدمه دیده و حتی مسدود شده‌اند. در پاسخ به این انسداد، عروق جدید روی شبکیه به وجود می‌آید. این عروق بسیار ضعیف و شکننده است و می‌تواند به خونریزی شبکیه و از بین رفتن بینایی منجر شود. به دنبال این خونریزی‌ها، بافت‌های همبند جدید روی شبکیه و داخل فضای زجاجیه به وجود می‌آید که جمع شدن این بافت‌ها، سبب کنده شدن شبکیه می‌شود که به آن دکلمان شبکیه می‌گویند.
هنگامی که شما متوجّه اختلال بینایی می‌شوید، شبکه‌ی شما صدمه جدّی دیده است. بیش‌تر بیماران با رتینوپاتی غیر تکثیری هیچ اختلال بینایی ندارند. حتّی مبتلایان به رتینوپاتی تکثیری در بیش‌تر مواقع شکایتی ندارند. هنگامی که بیمار از اختلال بینایی شکایت می‌کند برای درمان او بسیار دیر شده است. بنابراین باید چشمان شما به طور منظم توسط چشم‌پزشک متخصص معاینه شود.
آیا به رتینوپاتی دیابتی مبتلا می‌شوم؟
عوامل زیر در میزان ابتلا به رتینوپاتی مؤثر است:
درجه‌ی کنترل قند خون
میزان فشار خون
طول مدتی که شما دیابت داشته‌اید.
عوامل ژنتیک
هرچه طول مدّتی که شما به دیابت مبتلا بوده‌اید بیش‌تر باشد؛ شانس ابتلا به رتینوپاتی بیش‌تر است.
تقریباً همه‌ی مبتلایان به دیابت نوع ۱ و بیش‌تر مبتلایان به دیابت نوع ۲، دست کم به رتینوپاتی غیر تکثیری مبتلا خواهند شد امّا رتینوپاتی تکثیری که بینایی را در مخاطره قرار می‌دهد به مراتب شیوع کم‌تری دارد.
بیمارانی که قند خون خود را نزدیک به طبیعی حفظ می‌کنند؛ به مراتب احتمال کم‌تری برای رتینوپاتی دارند و یا اگر رتینوپاتی پیدا کنند؛ بسیار خفیف خواهد بود.
چگونگی درمان رتینوپاتی
در درمان رتینوپاتی دیابتی پیشرفت‌های زیادی شده است. درمآن‌هایی مانند استفاده از لیزر برای از بین بردن مویرگ‌های شکننده و یا ویترکتومی در بسیاری از موارد، از نابینایی جلوگیری می‌کند. هر چه قدر رتینوپاتی زودتر تشخیص داده شود، درمان موفقیت آمیز‌تر خواهد بود. بالاترین میزان موفقیت زمانی به دست می‌آید که قبل از درمان، بینایی صدمه ندیده باشد.
در درمان با لیزر، عروق مستعد خونریزی، سوزانده می‌شود.
عوارض درمان با لیزر بسیار نادر است. این عوارض عبارت است از:
کدورت موقّت دید به مدّت چند روز
به احتمال بسیار کم از بین رفتن دید محیطی.
درمان با لیزر
دو نوع درمان با لیزر وجود دارد: گسترده و موضعی.
در روش گسترده متخصّصان صدها نقطه‌ی روی شبکیه را در یک یا دو جلسه می‌سوزانند. این درمان با کاهش احتمال خونریزی و دکلمان شبکیه از نابینایی جلوگیری می‌کند.
در روش موضعی لیزر به صورت موضعی و اختصاصی روی عروق ناحیه‌ی لکّه‌ی زرد عمل می‌کند. این روش سبب بهبودی کدورت دید ناشی از ورم نقطه‌ی زرد نمی‌شود؛ امّا حداقل از بدتر شدن آن جلوگیری می‌کند.
اگر شبکیه پیش‌تر دچار کندگی (دکلمان) شده و یا داخل زجاجیه خونریزی به وجود آمده باشد، درمان با لیزر مفید نخواهد بود. در این هنگام جراحی چشم و خارج کردن بافت‌های همبند غیرطبیعی و زجاجیه‌ی مکدّر لازم است. جراحی هرچه زودتر انجام شود موفقیت بیش‌تری خواهد داشت. اگر هدف جراحی فقط خارج کردن خون از چشم باشد؛ بیش‌تر موفقیت‌آمیز است امّا اگر هدف چسباندن شبکیه باشد؛ فقط در ۵ درصد موارد موفق خواهد بود.
منبع : دکتر اسدالله حبیب
