مشکل، اختلال یا ناتوانی جنسی (Sexual Dysfunction ) به مشکلی اشاره دارد که در یکی از مراحل چرخه‌ی واکنش جنسی رخ می‌دهد و مانع از آن می‌شود که یکی از همسران یا هر دو از رابطه‌ی جنسی خود لذت ببرند. چرخه واکنش جنسی از چهار مرحله‌ی برانگیختگی، تداوم برانگیختگی جنسی، ارگاسم و آرامش تشکیل می‌شود.
درحالی که نتایج پژوهش‌های انجام شده موید شایع بودن اختلالات جنسی است به حدی که ۴۳ درصد زنان و ۳۱ درصد مردان دست و پنجه نرم کردن با درجات مختلفی از این مشکل را گزارش داده‌اند، اما ناتوانی جنسی از آن دسته مسائلی است که افراد برای مطرح کردن آن مردد هستند و خجالت می‌کشند. اکثر موارد اختلال جنسی خوشبختانه قابل درمان است، بنابراین بسیار مهم است که نگرانی‌هایتان را با همسر و پزشک‌تان در میان بگذارید.
علل بروز اختلالات جنسی
اختلال جنسی می‌تواند پی‌آمد مشکلات جسمی یا روانی باشد.
علل جسمی
بسیاری از عارضه‌های جسمی و روانی از قبیل دیابت ، ناراحتی قلبی، بیماری‌های عصبی، عدم تعادل هورمونی، یائسگی و همچنین بیماری‌های مزمنی مانند بیماری کلیه یا نارسایی کبدی و الکلیسم یا سوءمصرف مواد مخدر منجر به بروز اختلالات جنسی می‌شود. به علاوه عوارض جانبی مصرف داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی نیز می‌تواند عملکرد و میل جنسی را مختل کند.
علل روانی
اضطراب و استرس شغلی، نگرانی از ناتوانی در ارائه‌ی عملکرد جنسی مناسب، مشکلات زناشویی، افسردگی، احساس گناه یا اثرهای مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفتن در گذشته از جمله علل روانی است که به مشکلات جنسی دامن می‌زند.
چه کسانی دچار اختلالات جنسی می‌شوند؟
هم مردان و هم زنان دچار اختلالات جنسی می‌شوند. مشکلات جنسی در تمام گروه‌های سنی مشاهده می‌شود. اختلالات جنسی در میان سالمندان شیوع بالایی دارد که می‌تواند ناشی از مختل شدن وضعیت سلامت عمومی به موازات افزایش سن باشد.
شایع‌ترین اختلالات جنسی در زنان
از دست دادن میل جنسی
فرد علاقه یا تمایل خود را برای برقراری رابطه‌ی جنسی از دست می‌دهد. عامل‌های متعددی موجب بی‌میلی جنسی می‌شود که از آن جمله می‌توان به بیماری‌ها و روش‌های درمانی مختلفی مانند سرطان و شیمی درمانی، افسردگی، بارداری، استرس و خستگی مزمن اشاره کرد. عادی شدن روابط زناشویی در گذر زمان نیز شور و اشتیاق لازم را برای رابطه جنسی از بین می‌برد، بعضی عامل‌های سبک زندگی از قبیل مراقبت از فرزندان و شغل نیز می‌تواند سرکوب کننده‌ی میل جنسی باشد.
راهکار
یک راهکار یک‌مرحله‌ای برای افزایش میل جنسی وجود ندارد، بنابراین لازم است با پزشک مشورت کنید تا با یافتن ریشه‌ی اصلی این مشکل به طور اصولی به درمان آن بپردازید. چنانچه عوامل روانی یا احساسی موجب کاهش میل جنسی شده باشد، پزشک توصیه می‌کند که به مشاور مراجعه کنید. مشاور جنسی یا سکس تراپیست به زوجین کمک می‌کند تا الگوهای گفتگوی قدیمی خود را کنار بگذارند و گفتگوی موثری با هم داشته باشند و با تغییر دادن عادت‌های سبک زندگی و جنسی نامطلوب به رابطه‌ی جنسی رضایت‌بخش، عاشقانه و پرشوری برسند.
ناتوانی در رسیدن به حالت برانگیختگی
ناتوانی در رسیدن به حالت برانگیختگی در زمان رابطه‌ی جنسی غالباً پی‌آمد روان و لغزنده نبودن واژن به حد کافی است. عدم برانگیختگی می‌تواند نتیجه‌ی اضطراب یا تحریک نامناسب نیز باشد. به علاوه پژوهشگران در حال بررسی تاثیر مشکلات جریان خون بر واژن و کلیتوریس و ارتباط آن با مشکلات برانگیختگی هستند.
راهکار
با همفکری پزشک معالج‌تان سعی کنید علت اصلی عدم برانگیختگی را کشف کنید. پزشک درمان مناسب را برای برطرف کردن مشکل پیشنهاد می‌دهد، این درمان می‌تواند سکس تراپی (مشاوره جنسی)، تجویز داروهایی مانند داروهای هورمونی یا درمان مشکلات جنسی همسرتان باشد.
فقدان ارگاسم (آنورگاسمی)
فرد در این حالت به ارگاسم یا اوج لذت جنسی نمی‌رسد. کاهش میل جنسی زن، بی‌تجربگی، نداشتن اطلاعات مرتبط و عامل‌های روانی مانند اضطراب، احساس گناه یا مورد سوءاستفاده قرار گرفتن یا قربانی تجربیات ناخوشایند جنسی بودن در گذشته به این مشکل دامن می‌زند. از عامل‌های دیگر نرسیدن به ارگاسم می‌توان به کافی نبودن تحریک، مصرف بعضی داروها و بیماری‌های مزمن اشاره کرد.
راهکار
درباره‌ی این مشکل نیز مانند هر مشکل جنسی دیگری می‌توانید به راحتی با پزشک صحبت کنید تا پس از یافتن مشکل اصلی برای درمان مناسب اقدام کنید. در این بین سعی کنید ذهن‌آگاهی بیشتری هنگام رابطه داشته باشید و به احساسات خود بیشتر دقت کنید. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که داشتن ذهن‌آگاهی در زمان رابطه‌ی جنسی رسیدن به ارگاسم را آسان‌تر می‌کند. ضمناً استفاده کردن از ویبراتور هم فکر بدی نیست. ویبراتور در اکثر داروخانه‌ها و همچنین فروشگاه‌های اینترنتی به فروش می‌رسد، پس می‌توانید این وسیله‌ی کاربردی و موثر را به طور ناشناس تهیه کنید.
مقاربت دردناک
مقاربت دردناک می‌تواند نتیجه‌ی وجود مشکلات متعددی مانند اندومتریوز، وجود توده در حفره لگن، کیست تخمدان، واژینیت، کم بودن لغزندگی واژن، وجود بافت همبند جای زخم جراحی یا ابتلا به بیماری‌های مقاربتی جنسی باشد. واژینیسموس به انقباض غیرارادی و دردناک عضلات ورودی واژن گفته می‌شود. این عارضه در زنانی مشاهده می‌شود که از دردناک بودن دخول می‌ترسند، همچنین واژینیسموس گاهی پی‌آمد فوبیای جنسی (ترس از رابطه جنسی) یا داشتن یک تجربه‌ی جنسی دردناک یا آسیب زننده در گذشته است.
راهکار
پزشک برای تشخیص علت اصلی مقاربت دردناک ابتدا به بررسی احتمال ابتلا به عارضه‌هایی مانند کیست تخمدان، اندومتریوز یا واژینیسموس می‌پردازد. اگر این مشکلات وجود نداشته باشد، پزشک فیزیوتراپی کف لگن، مصرف دارو یا جراحی را برای درمان علت اصلی درد توصیه می‌کند. این نکته را باید به خاطر بسپارید که درمان نخست همواره موثر نیست و گاهی اوقات باید چند درمان مختلف امتحان شود تا در نهایت به نتیجه برسید.
خشکی واژن
خشکی واژن می‌تواند نتیجه‌ی تغییرات هورمونی باشد که در زمان شیردهی یا یائسگی رخ می‌دهد. نتایج یک مطالعه بیانگر آن است که نیمی از زنان بعد از یائسگی دچار خشکی واژن می‌شوند.
تشخیص اختلالات جنسی در زنان
فرایند تشخیص مشکلات جنسی زنان معمولاً با معاینه بالینی و ارزیابی جامع علائم شروع می‌شود. پزشک معاینه لگن را برای ارزیابی سلامت اندام‌های تناسلی و تست پاپ اسمیر را برای تعیین تغییرات سلول‌های دهانه رحم انجام می‌دهد، تست پاپ اسمیر تغییرات ناشی از سرطان یا عارضه پیش‌سرطانی را نشان می‌دهد. همچنین پزشک دستور انجام آزمایش‌های دیگری را برای رد احتمال ابتلا به مشکلاتی می‌دهد که ممکن است باعث ناتوانی جنسی شده باشند.
ارزیابی دیدگاه بیمار درباره رابطه جنسی و دیگر عامل‌های احتمالی موثر مانند ترس، اضطراب، سابقه‌ی سوءاستفاده یا آسیب جنسی، مشکلات زناشویی یا سوءمصرف مواد مخدر یا الکل نیز در تعیین علت اصلی مشکل و توصیه درمان مناسب به پزشک کمک می‌کند.
درمان اختلالات جنسی در زنان
رویکرد ایده‌آل برای درمان اختلالات جنسی زنان شامل تلاش گروهی بین بیمار، پزشک و مشاور است. اکثر موارد ناتوانی جنسی را می‌توان با درمان کردن مشکلات جسمی یا روانی اصلی اصلاح کرد. دیگر راهبردهای درمانی متمرکز بر موارد زیر است:
آموزش
آموزش آناتومی بدن انسان، عملکرد جنسی، تغییرات عادی ناشی از بالا رفتن سن، رفتارهای جنسی و واکنش‌های مناسب به بیمار کمک می‌کند تا بر اضطراب خود درباره‌ی عملکرد جنسی غلبه کند.
بهبود تحریک
برای افزایش تحریک می‌توان از متریال اروتیک مانند کتاب‌ها یا فیلم‌های تحریک کننده، خودارضایی و تغییر در فعالیت‌های معمول جنسی کمک گرفت.
روش‌های غیردارویی
درمان مناسب با توجه به علت اختلال جنسی انتخاب می‌شود. تمام علل اصلی مرتبط با مشکل جنسی، از قبیل افسردگی، اضطراب و درد لگن، پیش از شروع درمان باید ارزیابی و درمان شود. پزشکان ترجیح می‌دهند، درمان‌های غیردارویی اختلال جنسی را پیش از تجویز دارو امتحان کنند؛ بااین حال ترکیبی از روش‌های دارویی و غیردارویی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مشاوره
تمرکز در مشاوره بر روی بهینه‌سازی سلامت جسم و روان و همچنین بهبود تعاملات همسران است. توصیه می‌شود به سکس تراپیست یا مشاور دارای پروانه مراجعه کنید. مشاور درباره‌ی شیوه‌های ارتباطی شما و همسرتان صحبت می‌کند. آموزش ساده، شفاف، دقیق و موثر درباره رابطه جنسی و واکنش‌ها یا رفتارهای جنسی در بسیاری از موارد برای رفع اختلالات جنسی کفایت می‌کند. روان درمانی نیز گاهی اوقات برای از بین بردن اضطراب، ترس، خجالت، خودبازداری یا داشتن تصویر نامناسب از بدن لازم است. استرس‌های موجود در زندگی زنان، مانند استرس در رابطه با همسر یا افزایش استرس به دلیل مراقبت از فرزندان یا والدین مسن نیز در جلسات مشاوره مورد توجه قرار می‌گیرد.
طب فیزیکی
تاثیرگذاری فیزیوتراپی کف لگن، تمرین‌های تقویتی و استفاده از وسایل کمک مکانیکی مانند دیلاتورهای واژن به بهبود اختلالات جنسی ناشی از بیماری‌ها، عارضه‌ها یا ناتوانایی‌های جسمی کمک می‌کند. دیلاتور واژن را می‌توان هر شب به مدت ۵ ـ ۱۰ دقیقه در واژن قرار دارد. دیلاتور به مرور زمان واژن را می‌کشد تا مقاربت برای زن راحت شود. متخصص طب فیزیکی یا پزشک معالج تمرین‌های مناسب را به بیمار آموزش می‌دهد.
دستگاه
برانگیختگی جنسی در زنان را می‌توان با استفاده از ویبراتور برای تحریک کلیتوریس افزایش داد. به علاوه استفاده از یک دستگاه جدید، رابطه را مهیج می‌کند و رضایت از رابطه‌ی جنسی را برای هر دو طرف افزایش می‌دهد.
مرطوب کننده‌ها و لوبریکانت‌های واژن
استفاده از ژل‌های لوبریکانت غیرهورمونی بر پایه‌ی آب که بدون نسخه به فروش می‌رسد، به رفع خشکی یا ناراحتی واژن کمک می‌کند. خشکی ناشی از آتروفی واژن یکی از علائم بسیار شایع در زنانی است که در حال یائسه شدن هستند یا عمل جراحی هیسترکتومی انجام داده‌اند و به دلیل خشکی واژن دچار مقاربت دردناک (دیسپارونی) شده‌اند. لوبریکانت‌ها و ژل‌های واژینال عموماً هیچ گونه عوارض جانبی ندارند یا عوارض جانبی آنها بسیار اندک است.
مرد یا زن باید بلافاصله قبل از رابطه جنسی و در طول رابطه از لوبریکانت استفاده کنند. چنانچه شوهر از کاندوم استفاده کند، زن باید لوبریکانتی بر پایه آب را انتخاب کند. لوبریکانت‌های با پایه نفت، مانند وازلین به کاندوم آسیب می‌زند و اثر محافظتی کاندوم را برای جلوگیری از بارداری و ابتلا به بیماری‌های مقاربتی از بین می‌برند. در صورت ایجاد حساسیت از مصرف فراورده‌های بر پایه گلیسیرین خودداری کنید.
فرمولاسیون مرطوب کننده‌های واژن به شکلی است که باعث می‌شود آب مدت طولانی‌تری در بافت واژن باقی بماند. مرطوب کننده واژن معمولاً هر سه روز یک بار برای کاهش خشکی واژن استفاده می‌شود، اما هنگام رابطه نباید از آن استفاده کرد، چون ممکن است باعث تحریک و ناراحتی شود. برای حفظ تاثیر این فراورده‌ها لازم است که از آنها به طور مداوم استفاده کنید.
درمان دارویی
کاهش میزان استروژن منجر به خشکی و آتروفی (نازک شدن بافت) واژن می‌شود. پایین آمدن میزان استروژن و خشکی واژن ناشی از آن می‌تواند در شرایط زیر رخ دهد:
- در دوران قبل از یائسگی و یائسگی
- بعد از جراحی برداشتن تخمدان‌ها
- بعد از انجان پرتودرمانی، شیمی درمانی یا درمان غدد درون‌ریز برای درمان سرطان تخمدان
- پس از زایمان
- در دوران شیردهی
- به دلیل مصرف داروهایی مانند دانازول، مدروکسی پروژسترون، لوپرولید (لوپرون) یا نافارلین که غالباً برای درمان اندومتریوز یا لیومیوم رحم (leiomyomata) تجویز می‌شوند.
بانوان دچار خشکی واژن که از مصرف مرطوب کننده‌ها یا ژل‌های لوبریکانت بدون نسخه نتیجه نگرفته‌اند، می‌توانند از پزشک معالج‌شان بخواهند که امکان انجام یک درمان بسیار موثر، یعنی مصرف دوز پایینی از داروی استروژن تجویزی را بررسی کند. چنانچه استروژن به صورت واژینال مصرف شود، فقط مقدار اندکی از آن جذب جریان خون می‌شود. بااین حال فراورده‌های استروژن واژینال گرگرفتگی را برطرف نمی‌کنند، چون دوز مصرف دارو کمتر از آن است که جذب خون شود. استروژن واژینال معمولاً خشکی واژن را ظرف ۲ تا ۳ هفته از بین می‌برد.
تکنیک‌های منحرف کردن فکر
خیالپردازی‌های اروتیک یا غیراروتیک، ورزش همراه با نزدیکی، گوش دادن به موسیقی و تماشای فیلم یا تلویزیون موجب آرامش و تنآرامی می‌شود و اضطراب را از بین می‌برد.
ترغیب رفتارهای جنسی بدون دخول
رفتارهای جنسی بدون دخول، یعنی فعالیت‌های تحریک کننده‌ی جسمی که شامل آمیزش نمی‌شود، مانند ماساژ جنسی موجب راحتی بیشتر زوجین می‌شود و ارتباط بین آنها را بهبود می‌دهد.
به حداقل رساندن درد
انجام رابطه در موقعیت‌ها یا پوزیشن‌هایی که به زن اجازه می‌دهد تا عمق دخول را کنترل کند، به تسکین درد کمک می‌کند. لوبریکانت‌های واژینال درد ناشی از سایش را کاهش می‌دهد و حمام گرم قبل از نزدیکی موجب آرامش می‌شود.
سوالات متداول
آیا اختلالات جنسی زنان قابل درمان است؟
موفقیت درمان مشکلات جنسی زنان به علت اصلی بروز این مشکلات بستگی دارد. پیش‌آگهی درمان اختلالات جنسی نشأت گرفته از عارضه‌های جسمی برگشت‌پذیر یا قابل درمان امیدوارکننده است. اختلال خفیف ناشی از استرس، ترس یا اضطراب را نیز غالباً می‌توان با بهره‌گیری از مشاوره، آموزش و بهبود ارتباط بین همسران با موفقیت درمان کرد.
هورمون‌ها چه تاثیری بر ناتوانی جنسی می‌گذارند؟
هورمون‌ها نقش مهمی در تنظیم عملکرد جنسی زنان دارند. بسیاری از زنان به دلیل پایین آمدن میزان هورمون زنانه‌ی استروژن در اثر بالا رفتن سن و یائسگی، به مرور زمان با تغییراتی در عملکرد جنسی خود مواجه می‌شوند که از آن جمله می‌توان به کاهش لغزندگی واژن و کاهش حس اندام تناسلی اشاره کرد. نتایج یک پژوهش حکایت از آن دارد که پایین بودن میزان هورمون مردانه تستوسترون نیز منجر به کاهش برانگیختگی جنسی، کاهش احساس در اندام جنسی و نرسیدن به ارگاسم می‌شود. پژوهشگران همچنان در حال بررسی مزایای هورمون‌ها و داروهای دیگری مانند ویاگرا برای درمان مشکلات جنسی در زنان هستند.
عمل جراحی برداشتن رحم (هیسترکتومی) چه تاثیری در بروز اختلالات جنسی دارد؟
بسیاری از زنان بعد از انجام جراحی برداشتن رحم (هیسترکتومی)، تغییراتی را در عملکرد جنسی تجربه می‌کنند. این تغییرات شامل از دست دادن میل جنسی و کاهش حس در اندام جنسی و لغزندگی واژن می‌شود. این مشکلات گاهی پی‌آمد تغییرات هورمونی است که در اثر از دست دادن رحم رخ می‌دهد. به علاوه عصب‌ها و رگ‌هایی که وجود آنها برای عملکرد جنسی مطلوب، حیاتی است، گاهی حین جراحی آسیب می‌بینند.
یائسگی چه تاثیری بر بروز اختلالات جنسی دارد؟
پایین آمدن سطح هورمون استروژن بعد از یائسگی یکی از علل بروز ناتوانی جنسی در زنان است. تغییرات عاطفی و هیجانی همراه با یائسگی نیز منجر به از بین رفتن میل جنسی و یا توانایی زن برای رسیدن به حالت برانگیختگی می‌شود. درمان جایگزینی هورمون یا (HRT (Hormone replacement therapy یا استفاده از لوبریکانت‌های واژن به بهبود عارضه‌هایی مانند کاهش لغزندگی واژن و حس اندام جنسی که می‌توانند عامل اختلال جنسی در زنان باشند، کمک می‌کند. به علاوه مصرف روزانه‌ی داروی خوراکی اسپمیفن (اسفنا) بافت واژن را ضخیم‌تر و آسیب‌پذیری آن را کمتر می‌کند.
در صورت مواجهه با اختلالات جنسی، چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
بسیاری از زنان هر از گاه دچار مشکلات جنسی می‌شوند؛ اما استمرار مشکل موجب ناراحتی بیمار و همسرش می‌شود و رابطه‌ی زناشویی‌شان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. چنانچه با هر یک از مشکلات فوق مواجه شدید، برای ارزیابی و درمان به پزشک مراجعه کنید.
