مهره‌ها توسط دیسک و دو مفصل کوچک به نام “مفصل فاست” به یکدیگر متصل می‌شوند؛ این دیسک تشکیل شده از بافت‌های رابط محکم نگهدارنده‌ی یک مهره روی مهره دیگر، به مثابه ضربه‌گیر و محافظ بین مهره‌ای عمل می‌کند و مانع سایش آنها روی یکدیگر می‌شود. دیسک و مفصل‌های فاست حرکت مهره‌ها را ممکن می‌سازند و به ما اجازه می‌دهند تا گردن و کمر را خم کنیم و بچرخانیم. دیسک گردن از لایه خارجی یا محیطی محکمی به نام “آنولوس فیبروزوس” و مرکز ژلاتینی مانندی موسوم به “نوکلئوس پولپوزوس” تشکیل می‌شود که مرکز آن در پیامد بالا رفتن سن به تدریج آب خود را از دست می‌دهد و در نتیجه از خاصیت ضربه‌گیری و حفاظتی دیسک کاسته می‌شود. لایه محیطی دیسک نیز به موازات تحلیل رفتن آن، پاره می‌شود و در نتیجه جابه‌جا شدن مرکز دیسک (بیماری پارگی یا فتق دیسک گردن) از راه شکاف پدید آمده در لایه محیطی و راه یافتن آن به درون فضای اشغال شده توسط عصب‌ها و نخاع ممکن می‌گردد. سپس دیسک گردن برجسته به عصب‌ها فشار می‌آورد و موجب برانگیختن درد، کرختی یا بی‌حسی، گزگز کردن یا ضعف در شانه‌ها یا بازوها می‌شود. پزشک هنگام معاینه بیمار، واکنش‌ها، حس و قدرت بازوها را بررسی می‌کند تا از میزان تأثیرگذاری فتق دیسک اطلاع یابد. این بیماری به ندرت به نخاع فشار وارد می‌کند یا باعث بروز مشکل در پا می‌شود.
علت
دیسک گردن معمولاً به موازات پا به سن گذاشتن در نتیجه فرایندی موسوم به تحلیل دیسک به گونه‌ای متلاشی می‌شوند که فضاهای بین مهره‌ها کاهش و احتمال فتق و بیرون زدگی دیسک گردن را افزایش می‌یابد. دلایل بروز این بیماری در ادامه ذکر شده است:
- صدمه دیدن گردن یا کمر و پشت بدن
- رگ به رگ شدن و پیچ خوردن
- بلند کردن اشیاء به شیوه نامناسب
- چاقی
- استعمال دخانیات
علائم و نشانه ها
از جمله علائم دیسک گردن درد تیرکشنده یا سنگین، گرفتگی یا اسپاسم عضله، ضعف، گزگز کردن یا درد ارجاعی می باشد. اما این نکته را به خاطر بسپارید که فتق دیسک گردن گاهی اوقات با هیچ علامتی همراه نیست و به اصطلاح بیمار دچار پارگی دیسک بدون علایم دیسک گردن می‌شود. دیسک بین مهره‌ای برجسته (بیرون زدگی) یا فتق‌دار می‌شود، اما اگر به عصب یا نخاع فشار نیاورد، علائمی مانند درد نیز بروز نخواهد یافت. اکنون بهتر است به معرفی نشانه های دیسک گردن بپردازیم که بسته به محل فتق یا برجستگی دیسک در هر بیمار با بیمار دیگر متفاوت است. بیمار در صورت ابتلا به این بیماری با علائم زیر مواجه خواهد شد:
- گردن درد
- خشکی یا گرفتگی عضله‌های گردن
- درد منتشر شونده یا سرایت کننده به بازو(ها): این نوع درد را درد ارجاعی یا رادیکولوپاتی گردن نیز می‌گویند.
- گزگز کردن بازو(ها) یا دست(ها)
- ضعف بازو(ها) یا دست(ها)
تشخیص
ابتلا به فتق دیسک گردن و موقعیت آن غالباً به کمک ارزیابی بالینی کامل جهت تعیین ویژگی و محل درد و معاینه گردن و بررسی دقیق هر گونه ضعف، بی‌حسی یا واکنش غیرطبیعی تشخیص داده می‌شود. تصاویر پرتونگاری (اشعه ایکس)، مقطع‌نگاری رایانه‌ای (سی.تی.اسکن) و تصویربرداری رزونانس مناطیسی (ام.آر.آی.) برای تأیید تشخیص پزشک مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگرچه در تصاویر اشعه ایکس، خارها یا زائده‌های استخوانی و باریک شدن فضای دیسک در نتیجه تحلیل رفتن و پیر شدن ستون فقرات مشخص می‌شود، اما فتق دیسک گردن یا عصب‌های ستون فقرات آشکار نمی‌شود. ام.آر.آی. و سی.تی. اسکن تصاویر جامع‌تری از تمام اجزاء ستون فقرات (مهره‌ها، دیسک‌ها، نخاع و عصب‌ها) به دست می‌دهد و اکثر موارد این بیماری در آنها معلوم می‌شود. ضمناً بررسی‌های الکتریکی (هدایت عصبی) نیز به منظور جستجوی نشانه‌ها یا شواهد آسیب عصبی ناشی از فتق دیسک به کار برده می‌شوند.
درمان
در ادامه روش ها و راه های درمان دیسگ گردن ذکر خواهد شد. پزشک با توجه به شرایط بیماری بهترین روش را برای وی تجویز خواهد کرد.
درمان خانگی
هنگام استراحت کردن حالت راحتی را بیابید که در آن موقعیت کمترین درد را در ناحیه گردن حس می‌کنید؛ می‌توانید حوله لوله شده یا بالشتی را زیر گردن قرار دهید تا بهتر بتوانید گردن را در حالت بدون درد نگه دارید. سرد یا گرم کردن در مورد بیماری‌های گردن از نفوذ و تأثیرگذاری کافی برای فرو نشاندن التهاب برخوردار نیست، بنابراین می‌توانید هر روشی را که احساس بهتری به شما می‌دهد برای گاهش درد ناشی از دیسک گردن انتخاب کنید. کمپرس را، چه گرم باشد چه سرد، تنها هر بار ۲۰ دقیقه روی گردن قرار دهید و بین هر دو نوبت استعمال دست کم وقفه‌ای ۴۰ دقیقه‌ای ایجاد کنید. یخ یا منبع گرما را داخل حوله بپیچید و هرگز آن را مستقیم روی پوست قرار ندهید چون در این صورت پوست به شیوه ناخوشایندی می‌سوزد.
دارو
داروهای گوناگون متعددی، از مسکن‌ها گرفته تا داروهای ضدالتهابی چون استروئیدها، تسکین گردن درد را همزمان با التیام یافتن آن به ارمغان می‌آورند. بیمار با توجه به گستردگی درد گردن و نوع بیماری دیسک گردن یا فقط دارو مصرف می‌کند یا از تلفیقی از فیزیوتراپی و دیگر روش‌های درمانی بهره می‌گیرد.
تزریق
کورتیکواستروئیدها به صورت خوراکی مصرف می‌شوند یا درون مجرای نخاعی (اپیدورال) یا نزدیک عصب ستون فقرات تزریق می‌گردند تا به درمان علائم فتق دیسک گردن کمک کنند. این داروها در کاهش تورم و التهاب ناحیه اطراف دیسک برجسته و همچنین کم کردن فشار روی ریشه‌های عصبی مؤثراند. کورتیکواستروئیدهای عصب‌ها و فضای اپیدورال برای بیمارانی تجویز می‌شود که از علائم فشردگی ریشه عصب و التهاب رنج می‌برند یا افرادی که علائم‌شان پس از چند هفته درمان بدون جراحی بهبود نیافته است. کورتیکواستروئید گاهی اوقات برای درمان فتق دیسک گردن شدید، حاد و ناگهانی توأم با علائم شدید زودتر تزریق می‌شود. کورتیکواستروئیدها برای به تأخیر افکندن یا حتی از بین بردن ضرورت جراحی برای بیمارانی تجویز می‌شوند که از درد شدید و توان‌فرسای گردن، بازو و… رنج می‌برند.
فیزیوتراپی
متخصص کایروپراکتیک یا دکتر فیزیوتراپی از نرمش‌ها و دستکاری‌های مختلفی در انواع گوناگون برای کاهش خشکی، تقویت ناحیه تحت درمان دیسک گردن و بازگرداندن عملکرد گردن به حالت طبیعی بهره می‌گیرد. درمان‌هایی نظیر گرم یا سرد کردن، ماساژ بافت عمقی، تحریک الکتریکی و اولتراسوند پیش از شروع نرمش‌ها و حرکات اصلاحی امتحان می‌شوند. بیمار در طول فیزیوتراپی نرمش‌های متنوع کشش و تقویت عضله‌های نگهدارنده گردن را انجام می‌دهد و نحوه افزایش دامنه حرکتی و بهبود حالت اندامی را فرا می‌گیرد. دکتر فیزیوتراپی به منظور آموزش حالت اندامی صحیح از بیمار می‌خواهد تا هنگام انجام حرکات مقابل آینه بایستد تا اشتباه‌های خود را ببیند و آنها را اصلاح کند.
تمرینات ورزشی کشش گردن
تراکشن یا کشش گردن یکی از روش‌های مورد استفاده‌ی متخصص کایروپراکتیک و دکتر فیزیوتراپی برای تسکین گردن درد ناشی از دیسک گردن و بهبود دامنه حرکتی به شمار می‌رود. تراکشن یا دستگاه کشش گردن به ملایمت گردن را به گونه‌ای می‌کشد که فضاهای بین مهره‌های گردنی را باز کند و فشار روی دیسک‌های آسیب دیده را موقتاً کاهش دهد. کشش گردن به صورت مستمر و متناوب (کشش برای مدت کوتاه و سپس استراحت) انجام می‌شود.
ورزش و حرکات اصلاحی
بیمار پس از بهبودی نسبی و اجازه پزشک، حرکت‌های کششی را به منظور تسکین درد گردن و افزایش انعطاف‌پذیری انجام می‌دهد. بهترین نتیجه زمانی به دست می‌آید که این حرکات پس از گرم کردن عضله‌ها با گرفتن دوش آب گرم، حمام آب گرم یا استفاده از حوله داغ انجام شوند. در ادامه چند نمونه از ورزش های و تمرینات مخصوص برای کاهش درد بیماری دیسک گردن توضیح داده می‌شود که می‌توان به راحتی آنها را در خانه انجام داد:
- سر را به آهستگی به سمت چپ بچرخانید. با دست چپ اندکی به چانه به گونه‌ای فشار بیاورید که سر کمی بیشتر به سمت چپ حرکت کند. این حالت را ۲۰ ثانیه حفظ کنید و سپس سر را به آهستگی به وسط برگردانید. این حرکت را به سمت راست تکرار کنید.
- سر را به سمت چپ کج کنید و سعی کنید گوش چپ با شانه تماس پیدا کند. با دست چپ کمی گیجگاه را فشار دهید. ۲۰ ثانیه در این حالت بمانید و سپس این حرکت را رو به سمت راست تکرار کنید. با اینجام این ورزش ها و تقویت عضلات گردن به کاهش گردن درد و دیگری علائم دیسک گردن کمک می شود.
- سر را رو به جلو خم کنید و سعی کنید چانه به قفسه سینه برسد و در این بین، شانه‌ها را شل کنید. این حالت را ۲۰ ثانیه حفظ کنید و سپس حرکت را دوباره انجام دهید.
- با زانوهای خمیده به پشت دراز بکشید و بالشتی را برای حمایت و نگه داشتن زیر سر و گردن قرار دهید. سر را با ملایمت رو به جلو تکان دهید، دقیقاً مانند زمانی که سر را به معنای پاسخ مثبت تکان می‌دهید. این حالت را ۱۰ ثانیه حفظ کنید و سپس استراحت کنید. این حرکت را ۱۰ بار انجام دهید.
چنانچه هنگام انجام هر یک از این حرکات کششی با گردن درد یا ناراحتی قابل ملاحظه مواجه شدید، بی‌درنگ انجام آن را متوقف سازید.
کایروپراکتیک
درمان دستی با تنظیم‌های ملایم، عملکرد گردن را به حالت طبیعی برمی‌گرداند و موجب کاهش گردن درد می‌شود. متخصص کایروپراکتیک گردن و مفصل‌های قفسه سینه را جهت کاهش خشکی، بهبود قابلیت حرکتی و افزایش دامنه حرکت دستکاری می‌کند. احتمال دارد این تنظیم‌ها برای بیماران دچار عارضه‌های گردن، مانند تنگی سرخرگ گردن یا استئوآرتریت پیشرفته، نامناسب یا به طور بالقوه خطرناک باشد. متخصص کایروپراکتیک پیش از شروع درمان دیسک گردن تشخیص می‌دهد که آیا دستکاری‌ها موجب آسیب بیشتر می‌شوند یا خیر.
بالش مخصوص و گردن بند طبی
بالش‌های مخصوص گردن به گونه‌ای طراحی شده‌اند که تا حدی گردن را زمان خوابیدن بی‌حرکت سازند. بااین وجود، تاکنون هیچ پژوهشی کارآمد بودن و تأثیر مفید بالش‌های گردن را برای بیماران مبتلا به دیسک گردن تأیید نکرده است، بنابراین بهتر است پیش از استفاده از آنها با دکتر فیزیوتراپی معالج خود مشورت کنید. گردن بندهای طبی نرم گردن را تا آن اندازه پایدار نمی‌سازند و آنقدر آن را محکم نگه نمی‌دارند که قرار گرفتن در حالت اندامی نامناسب و حرکت‌های نامطلوب غیرممکن شود. گردنبندهای طبی سخت و محکم هر چند کاملاً گردن را بی‌حرکت نگه می‌دارد اما بستن طولانی مدت آنها ناخوشایند و آزاردهنده است.
طب سوزنی
پزشک معمولاً به بیمار توصیه می‌کند تا تمام درمان‌های محافظه‌کارانه‌ی مؤثر و کارآمد احتمالی برای برطرف کردن علائم فتق دیسک گردن را امتحان کند؛ طب سوزنی نیز یکی از گزینه‌های درمانی برای مدیریت گردن درد به شمار می‌آید. پزشک متخصص در طب سوزنی معمولاً سوزن‌هایی را در پوست در امتداد گذرگاه‌های درد فرو می‌کند. متخصصین طب سوزنی بر این باوراند که این روش تولید اندورفین‌های خاصی را تحریک می‌کند که برای تسکین درد و دیگر علایم دیسک گردن مفید هستند. متخصص طب سوزنی محل عصب مشخص تحت فشار و دامن زننده به درد گردن را تعیین می‌کند و سپس سوزن‌ها را در جای مناسب فرو می‌کند.
ماساژ
اگرچه ماساژ دادن برای درمان دیسک گردن منع نشده است، این روش درمانی باید با احتیاط انجام شود. زائده‌های جانبی ستون فقرات مانع فشردگی بیشتر ریشه‌های عصب در حین ماساژ دادن می‌شوند، اما علائم گاهی در اثر حرکت‌های جزیی مهره‌ها هنگام اعمال فشار روی ناحیه تحت درمان تشدید می‌شود. ماساژ به کاهش تنش عضلانی در ناحیه مورد نظر کمک می‌کند و بار فشاری روی دیسک بین مهره ای گردن را کم می‌کند. بااین حال ماساژ باید با احتیاط و تنها زمانی انجام شود که شدت اختلال کاملاً مشخص شده باشد.
درمان گیاهی
درمان‌های گیاهی درد دیسک گردن معمولاً بر التهاب و درد ناشی از صدمه عضلانی ـ اسکلتی اثر می‌گذارد. اثر ضد درد یا تسکین بخشی بعضی از گیاهان خاص مانند ارنیقه، کوهاش سیاه، خشخاش کالیفرنیا، اسپیره کوهی، باتربر، مخمر سنت جان و سیب زمینی هندی وحشی اثبات شده است. از گیاهان ضدالتهاب معروف نیز می‌توان به بابا آدم، گل مینا و زردچوبه اشاره کرد. بعضی از این گیاهان مصرف خوراکی دارند و گروهی به صورت موضعی روی ناحیه درد گردن مالیده می‌شود. پوست درخت بید سفید نیز یکی از مشهورترین گیاهانی است که برای درمان فتق دیسک گردن و کاهش درد و ناراحتی ناشی از آن به کار برده می‌شود.
جراحی
در صورت تأثیرگذار نبودن راه های درمان بدون جراحی اشاره شده، عمل جراحی دیسک گردن ضرورت می‌یابد که با هدف برداشتن بخشی از دیسک انجام می‌شود که به عصب فشار می‌آورد. جراح در این عمل که در اصطلاح دیسککتومی نامیده می‌شود، با توجه به محل فتق دیسک گردن، برشی را در جلو یا عقب گردن ایجاد می‌کند تا به ستون فقرات دسترسی پیدا کند. جراح تصمیم تخصصی خود را مبنی بر انجام عمل از جلو یا عقب گردن (روش قدامی یا پیشین در مقابل روش خلفی یا پسین) بر اساس عامل‌های گوناگونی اتخاذ می‌کند که موقعیت دقیق فتق و تجربه و ترجیح جراح از آن جمله‌اند. ماده دیسک در هر یک از این دو روش از روی عصب برداشته می‌شود و معمولاً نتیجه خوبی به دست می‌دهد. چون خارج کردن بخشی از دیسک برجسته از جلوی گردن به معنای برداشتن بخش اعظم دیسک علاوه بر قسمت برجسته‌ی آن است، انجام فیوژن (الحاق یا خشک کردن) غالباً توصیه می‌شود و همزمان با خارج کردن بخش مورد نظر صورت می‌پذیرد.
این بیماری معمولا با روش های درمان بدون جراحی بهبود می باید و علائم آن از جمله گردن درد خفیف یا شدید کاهش می یابد. عمل جراحی دیسک گردن تنها در صورتی که دیگر راه های درمانی منجر به کاهش علایم از جمله درد گردن نشود، صورت می گیرد. فتق دیسک می تواند حتی بدون علائم نیز باشد. در صورت بروز علائم ذکر شده در مقاله به پزشک مراجعه کنید تا قبل از شدید شدن بیماری بهترین درمان بدون جراحی را برای شما تجویز کند.
